O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOI DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
SAN’ATSHUNOSLIK FAKULTETI
PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA TA’LIM YO’NALISHI
3-,,B’’ GURUH TALABALARI
MUHAMMADOVA RUSHANA
NASVALIYEVA ZARINALARNING
XULQI OG’ISHGAN BOLALAR PSIXOLOGIYASI FANIDAN
,, OTA-ONA VA BOLA MUNOSABATLARINI PSIXIK
XUSUSIYATLARINING TAHLILI’’
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
DARS
ISHLANMASI
ko`rish mumkin. Olimlarning tavsiflashicha, antik davrlarda erkak va ayol
aloqalari oqibatida farzand tug’ilsa, unga deyarli befarq qarash, ya’ni, infantitsid
munosabat kuzatilgan, bunday munosabat mohiyatan shafqatsizlikka asoslangan
bo`lib, bolani dunyoga keltirganlar uchun uning nasl-nasabi, taqdiri unchalik
ahamiyatli bo`lmagan. Yangi asrga kelib, bu munosabatlar tubdan o`zgargan, odam
zotida egoizm, o`ziga tegishli narsaga nisbatan egalik hissining takomillashib
borishi o`zidan bo`lgan zurriyodga nisbatan munosabatlarda ham o`z aksini
topgan. Mulkchilik shakllarining o`zgarishi, turmush tarzi qadriyatlariga monand
kattalarning bolaga nisbatan his-kechinmalari ham o`zgarib borgan. Masalan, XIX
asrning boshlari XX asrlarning o`rtalariga kelib, ota-onalar farzandlarining
jamiyatda tutajak o`rinlari, ularning ijtimoiylashuviga alohida e’tibor bera
boshlaganlar. Keyingi davrlar esa kattalarning kichiklar taqdiriga befarq emasligi,
ularni qo`llab-quvvatlash, rivojlanishiga ko`maklashishning ahamiyatini anglash
davri bo`lgan. Bu an’ana deyarli bizning davrimizda ham davom etib kelmoqdaki,
endilikda tug’ilgan bolaga e’tibor oilaning barcha qadriyatlaridan ustun ham
keladi. Lekin bunday g’amxo`rlik psixologiyasi ham madaniy-tarixiy o`ziga
xoslikka ega. Masalan, ayrim xalqlar (aksariyat Yevropa xalqlari) bolaga u
kichikligida juda katta mehr va g’amxo`rlik ko`rsatadi, taxminan o`smirlik
davridan boshlab, uning erkinligi tan olinadi va ota-ona tomonidan beriladigan
tarbiya uslublari o`zgartirilib, unga kattalarcha munosabatlar barqarorlashadi.
Boshqa bir madaniy-etnik hududlarda, aksincha, farzand balog’atga yetgani sari
ota-onaning unga e’tibori kuchayadi. Masalan, Osiyo xalqlari, xususan,
o`zbeklarda ham oila kattaligi va serfarzandligi bois, bolalarning kichik yoshdagi
rivojlanish xususiyatlariga tabiiy holatday qarab, juda katta qayg’urish bilan uning
ma’naviy, ruhiy rivojlanishiga e’tibor qaratilmaydi. Lekin qiz bola balog’atga
yetib, ko`rkamlashib borgani sari, o`g’il bolaning qo`lidan ish kelib, qatorga
qo`shilgani sari, ota-onada ulardan g’ururlanish, taqdiriga kuyunish, g’amxo`rlik
ko`rsatish ham ortib boradi. Bunday g’amxo`rlik shu qadarki, uylangan o`g’ilning
qadam bosishlarini ham hamon ota-ona nazorat qilaveradi, bu ba’zan,
qaynonakelin munosabatlarida, yoki ota-o`g’il munosabatlarida tarangliklarni,
nizolarni keltirib chiqaradi. Yuqorida qayd etilgan davrlarda tabiiy, ota-ona
farzandlarini tug’ish, tarbiya qilish va jamiyatga tayyorlashda o`ziga xos
metodlarni qo`llagan. Boshida o`zidan ajratishni, hayotga tayyorlashni ham
bilmagan ota-ona bora-bora bolani jamiyatda ijtimoiylashuviga ahamiyat
beradigan, shu jarayonga yordam beradigan bo`lib borgan, ota-onadagi egoizm
bolalardagiga aylanib borganki, hozirgi davrda ko`pgina ota-onalar farzandlarining
faqat o`zini o`ylashi, ota-onani tushunmasligidan noliydigan ham bo`lib qolgan.
Lekin aslida tarixiy rivojlanish tendentsiyalariga e’tibor berilsa, bunga faqat ota-
onalarning o`zlari aybdordirlar.