Mavzu; Qor va ko‘chkilardan himoyalash inshootlari Reja

Qor ko'chkilarining tasnifi
Qor ko'chkilarining bir necha tasniflari mavjud. Eng mashhurlaridan biri G. K. Tushinskiy. (1949). Bu qor shakllanishi va qor ko'chishi harakatlari bo'yicha ko'chkilarning 7 turini aniqlaydi:
• Wasps - nishabning butun yuzasida ko'chkilar.
• Qor ko'chkisi - ko'chki tabiiy bo'shliq, kulrang va hk. Bo'ylab harakatlanadi.
• Qor ko'chkilari sakrashi - bu yo'lda to'siqlar mavjud, to'qnashganda qor ko'chkisi sakrab, o'z yo'lining bir qismidan uchib o'tadi.
Bundan tashqari, qor ko'chkilarining yuqoridagi turlaridan har biri qor holatiga ham bog'liq. Qor ko'chkilarining har bir turi uchun uchta holat ko'rib chiqiladi:
• Quruq qor, chang ko'chkisi - harakat paytida qor qatlamining parchalari qulab tushishi va chang bulutini hosil qilishi mumkin.
• Quruq qorlardan, qor plitalaridan, qor ko'chkisi qor qatlami yuzasida muz qobig'i paydo bo'lganda yuz beradi.
• Nam va nam qorlardan, tomchi shaklidagi boshlanishi bilan ajralib turadigan "nuqtadan" qor ko'chkisi.
• Juda ho'l ko'chkilar.
G. K.ning tasnifiga qo'shimcha ravishda. Tushinskiy, V. N.ga ko'ra tasniflar mavjud. Akkuratov, V. V.ga ko'ra. Dzyube va qor ko'chkilarining xalqaro morfologik tasnifi.
Evropa mamlakatlarida qor ko'chkisi xavfi darajasi bo'yicha tasniflash tizimi mavjud bo'lib, unga ko'ra qor ko'chishi xavfi birdan beshgacha bo'lishi mumkin:
• 1 daraja - past xavf
• 2-daraja - cheklangan
• 3 daraja - oraliq
• 4 daraja - yuqori
• 5-daraja - juda yuqori.
Qor ko'chishi mumkin bo'lgan zonada qanday harakat qilish kerak
Qor ko'chkisi tushganda. Agar qor ko'chkisi buzilib ketsa, siz ko'chki yo'lidan imkon qadar tezroq chiqib ketishingiz yoki toshbo'ron qilichining orqasida yashirinishingiz kerak. Hech qanday holatda siz yosh daraxtlarning orqasida yashirinmasligingiz kerak. Agar ko'chkidan qochib qutulishning iloji bo'lmasa, narsalardan xalos bo'lish, gorizontal holatni olish, tizzalaringizni oshqozoningizga bosib, ko'chki harakati yo'nalishi bo'yicha o'zingizni joylashtirish kerak.
Qor ko'chkisi paytida. Burun va og'zingizni qo'lqop yoki sharf bilan yoping, xuddi ko'chkida suzib yurgandek harakat qilishni davom eting va uning yuzasida qolib, chetga o'tishga harakat qiling. chekkada tezlik pastroq. Ko'chki allaqachon to'xtab qolganda, yuz va ko'krak yaqinida bo'sh joy yaratish kerak, bu holda nafas olish mumkin bo'ladi. Agar iloji bo'lsa, siz tepaga qarab harakat qilishingiz kerak. Hech qanday holatda baqirish kerak emas. Qor barcha tovushlarni o'zlashtiradi, kuch va kislorod kamroq bo'lib qoladi. Siz uxlay olmaysiz, chunki tushida muzlash va o'lim xavfi mavjud.
Qor ko'chkisidan keyin. Qurbonlarni qidirishni boshlash uchun eng yaqin aholi punktida qor ko'chkisi haqida xabar berish kerak.
Respublikamizning tog`li, tog`oldi, daryo bo`ylari hududlarida yashaydigan aholi va xalq xo`jaligi ob’ektlariga katta xavf tug`diradigan tabiiy ofatlardan biri yer kuchishidir. Ko`chki sodir bo`lishi mumkin bo`lgan hududlarga Toshkent, Andijon, Fargona, Samarqand, Surxondaryo, Qashqaqaryo, shuningdek, Jizzax va Naman­gan viloyatlarining ayrim tumanlari kiradi. Har yili respublikamizda 150-250 ta ko`chki hodisasi sodir bo`ladi.





 Og`irlik ta’sirida tog` jinslarining tog` yonbag`ri bo`ylab siljishi ko`chki deb ataladi.
Ko`chkilar tog` yonbag`rini suv yuvishi natijasida qiyalikning oshishi, shamollar ta’sirida yoki yog`inlar va yer osti suvlaridan namlanishi oqibatida jinslar mustahkamligining susayishi, seysmik tebranishlar ta’siri hamda joyning geologik sharoitini hisobga olmay inson tomonidan olib borilgan xo`jalik faoliyati ta’siridan sodir bo`lishi mumkin. Ko`chkilarning 90% tog`larda, 1000-1700 m balandlikda ro`y beradi.
Tik tushgan va jarli tog` yonbag`irlarida, daryo vodiylarida va dengiz qirg`oqlarida asosan, shamol uchirib ketishi (nurash), yer usti va yer osti suvlari faoliyati ta’sirida tog` jinslarining bo`shashishi hisobiga katta massalar va tog` jinslarining uzilib, ag`darilib tushishi o`pirilish deb ataladi. 
Yo'llarning olib kiriladigan qismlarini qor ko'chkilaridan uchta yo'l bilan himoya qilish mumkin: qor bo'roni olib boradigan qorni yo'l yaqinida ushlab turish va yo'l uchun xavfsiz masofada yoki oldindan tayyorlangan joyda qor konlarini hosil qilish; yo'l ustidagi qor yog'adigan oqim tezligini oshirish va yo'lda qor to'planishining oldini olish; maxsus inshootlar yordamida yo'lni qordan to'liq qoplash.
Himoya qilishning dastlabki ikkita usuli amaliy foydalanishga ega bo'ldi. Yo'lni qordan butunlay himoya qiladigan inshootlarni qurish, piyodalarga qarshi galereyalardan tashqari, hali ham jahon amaliyotida qo'llanila boshlandi.
Yo'llarni qor ko'chkilaridan himoya qilish yoki sirpanishni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar qor ko'chkilarining paydo bo'lish sabablarini aniqlagandan so'ng ishlab chiqiladi va birinchi navbatda kuchli sirpanishlarda, keyin esa boshqa joylarda amalga oshiriladi

Qordan himoya qiluvchi tuzilmalar va qurilmalarning tasnifi va ularning ishlash tamoyillari.
Xizmat muddati bo'yicha barcha qordan himoya qiluvchi tuzilmalar va qurilmalar doimiy va vaqtinchalik bo'linadi. Doimiy ravishda yo'llarni qor ko'chkilaridan himoya qilish vositalari va yo'llarni qurish, rekonstruktsiya qilish yoki ta'mirlash paytida uning butun umri davomida tashkil etiladigan inshootlar kiradi. Bu pastki qavatning shakli va parametrlarini takomillashtirish, qazish joylarida saqlash javonlari; temir-beton yoki yog'och qorni ushlab turuvchi va qor o'tkazadigan to'siqlar; shiyponlar, galereyalar; qor o'tkazmaydigan inshootlar va boshqalar.
Vaqtinchalik vositalar har yili kuzda yoki qishning boshida tashkil etiladigan yoki o'rnatiladigan himoya vositalarini o'z ichiga oladi. Bular qor devorlari va qor xandaqlari; yog'och ko'chma qalqonlar; polimer yoki qog'oz materiallardan tayyorlangan to'rlar, tuvallar va lentalar va boshqalar.
Ish printsipiga ko'ra, qorni ushlab turish moslamalarini ikki guruhga bo'lish mumkin: qattiq (kar) to'siqlar va bo'shliqlar (panjara) bilan to'siqlar sifatida ishlash.
To'siqlarning qorga qarshi xususiyatlari o'tkazuvchanlik va ma'rifat bilan ajralib turadi. To'siqning o'tkazuvchanligi koeffitsient bilan baholanadi, bu erda V1-to'siq ortidagi shamolning o'rtacha tezligi; v2-to'siqqa yaqinlashishda shamolning o'rtacha tezligi. Qordan himoya qiluvchi to'siqlarning o'tkazuvchanligi va ravshanligi shamol oqimi o'tishi paytida to'siqlar yaqinidagi girdobli zonalarning paydo bo'lishiga katta ta'sir ko'rsatadi, bu esa o'z navbatida kechiktirilgan qor konlarining shakli va hajmiga sezilarli ta'sir qiladi.
Vorteks zonalaridagi havo oqimlari qorni to'siqqa olib boradi, bu esa yotqizilgan qorning soddalashtirilgan yuzasini hosil qiladi. Qattiq to'siq ortida kuchli vorteks zonasi hosil bo'ladi (rasm. 15.11). 0,4-0,5 lümenlik bilan girdob zonasi deyarli yo'q va to'siq ortidagi qor shaftasi doimiy panjara orqasiga qaraganda ancha ko'proq cho'zilgan.



Xulosa
Ko`chkilar tog` yonbag`rini suv yuvishi natijasida qiyalikning oshishi, shamollar ta’sirida yoki yog`inlar va yer osti suvlaridan namlanishi oqibatida jinslar mustahkamligining susayishi, seysmik tebranishlar ta’siri hamda joyning geologik sharoitini hisobga olmay inson tomonidan olib borilgan xo`jalik faoliyati ta’siridan sodir bo`lishi mumkin. Ko`chkilarning 90% tog`larda, 1000-1700 m balandlikda ro`y beradi.






Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Google.com
   

2. 
   Xudayqulov R.M., Maxmudova D.A. Avtomobil yo„llari. Darslik. – Toshkent: 2019 y.
   

3. 
   V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo„llarini qidiruv va loyihalash” I-qism. Toshkent – 2014 yil.
   

4. 
   V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo„llarini qidiruv va loyihalash” II -qism. Toshkent – 2015 yil.