MəHƏMMƏd füzuli

301 
 

---

302 
 

---

303 
 
QAZİ ƏLAƏDDİNƏ MƏKTUB 
 
Əlminnətü-lillah ki, şəcəreyi-elmü irfan gün-gündən mütənəvve' olub, 
səməreyi-asarı fəvaid saçmaqdadır, Və nihali-fəzlü ehsan saət-bəsaət təravət alıb 
dimaği-əhli-imanı müəttər qılmağa tazə-tazə  şükufələr açmaqdadır. Hər ayinə 
nəqşbəndi-nigarxaneyi-vücud kargahi-qüdrətdə bir surəti-mücəddəd çəkməkdən 
xali olmaz. Və bağbani-hədiqeyi-cud riyazi-hikmətdən hər saət bir nihali-tazə 
dikməkdən məlamət bulmaz. 
Əgər bu təriqeyi-mərziyyə  nəhci-istimrar bulmasaydı  və bu adəti-mə'hudə 
müstəmir olmasaydı, bəqayi-süvəri-növiyyə  və  əfradi-şəxsiyyə  zərurət ehtimalı 
bulmaz idi. Və silsileyi-nizama istehkam müyəssər olmaz idi. 
 
Bu bahri-niligun min mövc hər saət əyan eylər,  
Ülul-ebsara bir-bir kəşfi-əsrari-nihan eylər. 
 
Bəşaşət çehreyi-ruzəfzun və  əsəri-sürur,  əhaliyi izzü e'tibardan xasü əvama 
bu məzmun vazeh olmuş  və  vəziü  şərif bu surətə ittila' bulmuş ki, iradeyi-
qüdrəti-baliğeyi-rəbbani və  məşiyyəti-hikməti-kamileyi-sübham müstəd'iyi-
istidaməti-rəvaci-şəriət və müstəziyyi-istiqaməti-mülkü millət olub, xəlvətsərayi-
fəzilətdə mücəddədən bir şəm'i-füruzan münəvvər etmiş ki, pərtövi-zühurindən 
ləməati-feyzi-ruhani cəmi'i-afaqa yetmiş. 
 
Yenə gülzari-cahan xürrəmü xəndan olmuş,  
Bir gül açılmışü afaq gülüstan olmuş. 
 
Mücmələn bu hekayət kinayətdir ondan və bu rəmzü iyma işarətdir ona kim, 
təkmili-əsbabi-hüsuli-qayəti-izzü iqbal və  tətmimi-aləti-vüsuli-dərəceyi-kəmal 
təriqjla bəzrəti-mexdumi-ələl-itlaq “əlləzi faqəhü külli raən fil-afaqi”
1
, yə'ni 
əqza-qüzatül-raüslümin  ələl-izzü vəl-iqbali vəddin rəfəəl-lahü mədarice iclalihi 
ə'la şə'nə 
 
 
                                                            
1
 
Elə Allah ki, kainatdakı hər kəs ona möhtacdır 

---

304 
 
iqbalihi.
1
 Divani-inayəti-əzəli və müqimi-ətiyyati-ləmzəyəlidən mövhibeyi-
fərzəndi-dilbənd və ətiyyəyi-xələfi-salehi-səadətmənd birlə sərəfraz olmuşlar. Və 
dəryayi-arizudə bədriqeyi-tövfiq birlə gövhəri-məqsuda dəstrəs bulmuşlar. 
 
 
NƏZMİ-TARİX 
 
Qaziyi-adil Əlaəddini-aliqədr kim,  
Hökmi-məqbuli qəzadan hasil etmişdir riza.  
Bir xələf vermiş ona İyzəd ki, zati-qabili  
Elm cəm'ini, hünər kəsbini etmiş iqtiza.  
Nəqdi-qazidir əcəbmi ol nıütəhhər nütfəyə  
Olsa tarixi-viladət "Kövkəbi-övri-qəza". 
 
 
NƏZM 
 
Bihəmdillah ki, bəxti-nikfərcam  
Bezəd dəsti-əməl bərdaməni-kam.  
Cohanra bəxti-ayini digər dad,  
Nihali-elm gül kərdü səmər dad.  
Fərazi-təxti-istiqlali-təmkin,  
Əlaül izzi vel-iqbali vəd-din,  
Müyəssər did əsbabi-bəqara,  
Bə dəst avərd əsli müddəara. 
Füruzan gəst əz dövlət çirağəş,  
Zi gülbərgi müəttər şod dimağəş, 
Dirəxti-niyyəti-u şod bərumənd,  
Xuda dadəş yeki fərzanə fərzənd.  
Mübarək məqdəmü pakizə didar,  
Xöcəstə taleü fərxundə asar.  
İlahi! Ta cəhan manəd, bəmanəd,  
Cəhan ura bekamı dil rəsanəd. 
  
                                                            
1
 Allah onun cəlal dərəcəsini yüksəltsin və iqbalı şənini ucaltsin. 

---

305 
 
ƏHMƏD BƏYƏ MƏKTUB 
 
Şükr kim, rə'yimcə dövran etdi çərxi-çənbəri,  
Tale' oldu feyz bürcündən səadət əxtəri.  
Gəldi nagəh bir humayun tairi-fərxündəfal,  
Ziyvər almış bir mübarək namədən balü pəri.  
Mətlə'i-ənvari-behcət, məzhəri-asari-feyz,  
Ehtimalı nəqşdən ari, məayibdən bəri.  
Feyzü rifət nüsxəsi, lütfü kərəm məcmuəsi,  
Fəzl tumarı, hünər divanı, hikmət dəftəri.  
Həm səvadi-nurbəxşi zülməti-abi-həyat,  
Həm bəyazi-rövşəni Ayineyi-İskəndəri.  
Rabəti-dil hifzinə qat-qat dəruni bir hisar,  
Ləşkəri-qəm dəf inə səf-səf xütuti bir çəri.  
Filməsəl, hər sətri bir nəxlİ-məarif meyvəsi,  
Miücmələn, hər ləfzi bir dürci-məani gövhəri.  
Məscidi-əqsa kibi pakizə səhni-səffəsi,  
Səf-səf olmuş sətrlərdən pays-payə minbəri.  
Vaizi-idrakın ol minbərdə təqrir etdigi  
Bir dua kim, sübhü şam olmuş məlaik əzbəri.  
Qaşı nun, qəddi əlif, geysuləri cim, ağzı mim,  
Bir səmənbər, nazənin məhbubə bənzər peykəri.  
Sirri ifşasında qılmış ağzının tərkin dəvat,  
Kəsbi sə'yimdə tökülmüş xamə alnının təri.  
Sətrlərdir müntəzəm, ya hər biri bir riştədir  
Kim, düzülmüşdür ona əsrari-hikmət gövhəri.  
Valeh olmıış səfheyi-ruxsarinə əhli-nəzər,  
Tazə gəlmiş çöhreyi-pakinə xətti-ənbəri.  
Sözmüdür mərqum, ya bimarə göndərmiş həkim,  
Kağəzə sarıb bir az parə nəbati sükkəri.  
Dilgüşadır, nəş'əsi guya ki, məzmunundadır,  
Musili səhbalərin keyfiyyəti-canpərvəri.  
Yoxsa təhririn qılan Musil meyindən nuş edib,  
Məstlik vəqtində ol məhbuba vermiş ziyvəri. 
 
  

---

306 
 
Gənci-gövhərdir, gədalar nəzri olmuş hifz üçün,  
Möhr urmuşlar anın üstünə bəy həzrətləri.  
Ol fələkrif ət ki, andan sadir olmaz qeyri-xeyr,  
Yaxşı fe'lin yoxdur andan özgə əsla məsdəri.  
Var ümidim ki, cəmii-binəvalar üstünə,  
Ta əbəd memdud ola zilli-ütufətgüstəri. 
 
 
NƏSR 
 
Heyni-heyrəti-hirman və əvam-həvani-hicran ki, lisana qüvvəti-iqtidayi-cinan 
və cinana qüdrəti iqtidayi-lisan mütəəzzir idi qəvafili-məsaliki məhzi-əltaf və 
rəvahili-mərahili eyni e'taf ilə ehda və ithaf olunan əmtieyi-əxbari-sihhət və 
cəvahiri-asari-behcətiniz hüsnü vürudu ilə mühərriki-səlasili-übudiyyət və 
mücəddidi-qəvanini-müxaləsətimiz düşüb ol tərz xameyi-mişkbarın və ol nəqşi-
nameyi-məsər-rətasarın hər sətri üruci-rütbeyi-iqtidara bir nərdiban və  hər ləfzi 
hüsuli-dərəceyi-e'tibara bir müjdərəsan olmağın xirədi-xürdmiqdar və  əqli-
aqilişüar bu izzət ehtimalın mütəcavizül-adə  və bu dövlət  İstihsalın hevsələdən 
ziyadə görüb qərqeyi-dəryayi-heyrət və sərgəşteyi-badiyeyi-dəhşət olmaqda ikən 
dəsti-qeyrət daməni-himmət tutub lazım etdi ki, istiqbali-idraki-məzmununa 
cövhəri-can və gövhəri-rəvan nisar oluna. Əmma yenə ümumi-inayətinizdən 
zimmətimizdə olan sənalərin və  şümuli-şəfəqatünüzdən niyyətimizdə olan 
dualərin təxvifi-tövfiqi-müstəd'iyi-istibqayi-həyatımız və mümiddi-istehkami-
səbatımız vaqe oldu. İstid'a olunur ki, həmvarə  məzəlleyi-ülüvvi-rif'ət və 
süradiği-sümüvvi-dövlət ətnabi-müasiri-hüsni-fial və övdati-nətaici-lütfi-xisal ilə 
məfariqi-kafeyi-zənil-e'tiqada və rüusi-ammeyi-ülüləncada muzil və mümtəd ola 
və  həmişə hediqeyi-ərbabi-nəzər və cinani-cənani-əshabi-hünər rəşahəti-əmtari-
asari-mərahim və nəfəhati-əzhari-izhari-məkariminizdən nəzarət bula. Həqqa ki, 
zəmani-mübaədəti-mülazimətinizdə müstəmir olan övqati-zəmimə  və  həngami-
mülaziməti-mübaədətinizdə keçən saati-qeyri-səlimə  nə qabili-təhrir və  nə 
daxili-hövzeyi-qəbuli-təqrirdir.  Əgər küdurəti-kufbeyi-əhzan dəf'inə  əziməti-
bustan müsəmməm olunsa, bu fəraq əsərindən sineyi-cuyibar çak və dideyi-hövz 
nənmak və nihali-turunc turşruy və  nəxli-xurma pərişanmuy görünüb nə 
səbzələrdə fəraqdan bir rəng bulunur və nə bülbüllərdə nişatdan bir ahəng. 
  

---