MəHƏRRƏM ƏKBƏrov

 
 
82
istifadə  etmək  lazımdır.  Həmçinin  nida  işarələrindən  və  zorla 
yeridilən ifadələrdən də az istifadə etmək lazımdır.  
6. Məktubda yaxşı olar ki, ünvan sahibinə onun adı ilə üç 
dəfədən  az  olmayaraq  müraciət  etmək  lazımdır.  Birinci  dəfə 
məlumatın mövzusunda, ikinci dəfə alqış zamanı və bir dəfə də 
məktubun mətnində.  
7. Hər bir məlumatda özünün koordinatlarını (adı, ünvan, 
telefon  və  faks  nömrəsi,  veb-sayt  və  e-mail)  göstərmək 
lazımdır.  
2. Forumlar 
1. Forumun iştirakçıları özünəməxsus birliklər yaradırlar 
və  burada  onlar  tərəfindəm  müəyyən  olunmuş  qaydalar 
fəaliyyət  göstərir.  Forumda  iştirak  etmək  onun  qaydalarını 
qəbul  etmək  deməkdir.  Forumlar,  televiziya  konfransları,  qo-
naq  kitabları,  çatlar  (chats)  və  şəbəkə  ünsiyyətinin  digər 
formaları  üçün  ümumi  bir  qayda  –  reklam  məlumatlarına  və 
müzakirə  olunan  mövzuya  aid  olmayan  məlumatlara  (off-
topic), həmçinin fleymə (flame) olan qadağadır.  
Fleym
  —  birdən-birə  yaranmış  qızğın  müzakirə 
(«dilcavabı»)  deməkdir  ki,  bu  prosesdə  iştirakçılar  bir  qayda 
olaraq  ilkin  mövzunu  yaddan  çıxarır,  şəxsiyyətlərə  keçir  və 
artıq  dayana  bilmirlər.  Adətən  fleymlər  öz-özünə  əmələ  gəlir, 
çox  qızğın  inkişaf  edir  və  moderatorun  müdaxiləsi  və  yaxud 
iştirakçıların yorulması zamanı başa çatır.  
2.  Əgər  veb-resurs  kimi  telekonfranslardan  istifadə 
olunursa,  onların  mövzuları  tez-tez  dəyişilməli  və  onlar  ora 
gələnlər  üçün  mataqlı  olmalıdır.  Əgər  bu  mümkündürsə,  cari 
hadisələrdən  çatlarda  (chats)  və  yaxud  telekonfranslarda  dis-
kussiya  üçün  istifadə  etmək  olar.  nteraktiv  ünsiyyətin  baş-
lanğıcı ora gələnlərin deyil, serverin vəzifələrinə aiddir.  
3. Çatlar (chats) 
Şə
bəkədə ünsiyyətin əvvəlki üsullarında dialoq real vaxt 
miqyasında  deyil,  ondan  kənarda  baş  verir  (asinxronluq). 
Çatlarda
 isə ünsiyyət on-line rejimində baş verir ki, bu da onu 

---

 
 
83
adi insani ünsiyyət formalarına  yaxınlaşdırır. Buna uyğun ola-
raq  oradakı ünsiyyət qaydaları adətə çevrilməyə daha yaxındır. 
1.  Əgər  saytda  çatdan  istifadə  olunursa,  orada  model-
ləşdirməni  həyata  keçirən  sistem  –  çatın  monitorinqi  də  ol-
malıdır.  Bu,  istifadəçilərə  təhlükəsizlik  və  vəziyyətə  nəzarət 
hisslərini aşılayır.  
2. Çox vaxt öz aralarında diskussiya aparan çatın iki işti-
rakçısının  maraqları  üst-üstə  düşmürlər.  Belə  ki,  virtual  mə-
kanda  ləqəb  (psevdonim)  altında  gizlənən  insanlar  arasındakı 
qarşılıqlı  münasibətlər  onlar  qarşısında  heç  bir  öhdəlik  yarat-
mır,  belə  olan  hallarda  adi  hal  kimi  ünsiyyət  dayandırılır  və 
səbəbi  göstərilmədən  ünsiyyət  üçün  olan  xüsusi  yerdən  –  pri-
vat-otaqdan çıxılır. Bu zaman incimək də yersiz sayılır.  
4.  nternetdə  reklam  texnologiyalarından  istifadə  olun-
ması  
stifadəçilər çox vaxt onlara ünvanlanan reklam material-
larını alırlar və onların çatdırılması əvvəlki  görüşlərin siyahısı 
və  hətta  onların  hansı  brauzerdən  istifadə  etməsi  ilə  bağlıdır. 
Geniş yayılmaqda olan ünvanlı marketinq sistemi, targetinq və 
profaylinq 
(alıcılar  haqqında  sistematik  olaraq  statistik  infor-
masiyanın toplanması və təhlili
)  texnologiyaları elektron kom-
mersiya  serverinin  istifadəçiləri  haqqında  informasiya  top-
lanmasına gətirib çıxarır.  
Adətən  bu  məlumatlar  pasport  məlumatları  və  telefon 
kitabçalarının  məlumatları,  digər  mənbələr  ilə  birləşdirilir.  Bu 
cür informasiya sahibkarlar arasında böyük maraq doğurur.  
Proflayninqin hər bir konkret halı – istifadəçilər haqqında 
«işin»,  profaylın  açılması  və  şəxsi  informasiyanın  toplanması 
zamanı dəqiq müəyyən olunmalıdır ki: 
– hansı informasiya toplanır (istifadəçinin kompyuterinin 
texniki  göstəriciləri,  istifadə  olunan  proqram  təminatı,  şəxsi, 
ünvan  məlumatları,  maliyyə-kommersiya  informasiyası,  rəftar 
xarakterli informasiya və s.); 

---

 
 
84
–  informasiya  hansı  üsulla  istifadə  olunacaqdır  (ancaq 
müəssisənin  daxilində;  hər  bir  müştəri  üçün  fərdi  yanaşmanın 
işlənilməsi  üçün;  marketinq  tədqiqatlarının  aparılması  üçün; 
dövlət  statistika  orqanları,  digər  dövlət  təşkilatlarına  verilmək 
üçün; digər müəssisələrə satılmaq üçün). 

---

 
 
85
 
XI.
 ELEKTRON KOMMERS YANIN 
AVTOMATLAŞDIRILMIŞ S STEMLƏR  
 
1.
  Elektron kommersiya sistemlərinin, istifadəçilərinin 
və obyektlərinin təsnifləşdirilməsi 
2.
  Elektron  kommersiya  sistemlərinin  təsnifləşdi-
rilməsi 
3.
  Elektron  kommersiya  istifadəçilərinin  və  obyektlə-
rinin təsnifatı 
4.
  Elektron kommersiya sistemlərinin biznes-modellə-
rinin struktur və funksional sxemləri 
 
1.
  Elektron  kommersiyanın  avtomatlaşdırılmış  sistemi 
kimi  nəzərdən  keçirilən  kommersiya  əməliyyatlarında  texno-
loji  proseslərin  avtomatlaşdırılmış  rejimdə  həyata  keçirilmə-
sinə  imkan  verən  texniki  vasitələrin,  proqram  məhsullarının 
və metodlarının məcmusu başa düşülür. 
Bir  sıra  məlum  kommersiya  əməliyyatlarının  həyata 
keçirilməsi metodları  elektron kommersiyanın avtomatlaşdırıl-
mış sistemlərinin texniki vasitələrinə yüklənmiş proqram məh-
sullarında  reallaşdırılmışlar.  Aydındır  ki,  kommersiya  əmə-
liyyatlarının hər bir forması özünün spesifik cəhət və xüsusiy-
yətlərinə  malikdirdir  ki,  onlar  da  bu  əməliyyatları  unikal  və 
təkrarolunmaz edir.  
Elektron kommersiya sistemləri üçün proqram məhsulları 
da öz növbəsində şərti olaraq iki qrupa bölünə bilər: 
1.  Müştərək  (birgə)  iş  üçün  əlavələr:  əlaqələrin  və 
informasiya  üzərində  birgə  işin  imkanlarını  yaxşılaşdırmaqla 
bu  cür  əlavələr  şirkətlərə  səmərəli  qarşılıqlı  əlaqədə  olmağa 
imkan  verir.  Məsələn,  istehsalçı-müəssisə  öz  malgöndərən-
lərinə onda olan mal ehtiyatları, onlara olan tələbat və mal gön-
dərişinin  dövriliyi  haqqında  operativ  informasiyanı  təqdim 
etməklə  malların  «həmin  dəqiqə»  göndərilməsini  təşkil  edə 
bilər. 

---