“MƏhsul satişI ÜZRƏ ƏMƏLİyyatlarin uçotu

Hesabat dövründə istehsal olunan hazır məhsulun (əmtəəlik 
məhsulun) uçot və hesabatda əks etdirilmiş istehsal maya 
dəyərinin düzgünlüyünü yoxlamaq üçün istehsal 
məsrəflərinin ümumi məbləğindən müvafiq 
elementlər
üzrə 
aşağıdakılar çıxarılmalıdır:
- müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət və digər məqsədli 
daxilolmalar hesabına maliyyələşdirilən xərclər;
- qeyri-sənaye xarakterli işlərin yerinə yetirilməsinə çəkilən 
xərclər;
- cavabdeh şəxsin və malgöndərənin üzərinə aid edilən itki 
məbləğləri;
- qeyri-istehsal hesabına aid edilən sair silinmələr.

---

67 
İstehsal olunmuş məhsulların, yerinə yetirilmiş iş və xidmətlərin maya dəyəri 
kalkulyasiyasının audit qaydasında yoxlanılması ətraflı və ardıcıllıqla davam 
etdirilməlidir. 
Hazır məhsulun audit yoxlamasının predmetini aşağıdakılar təşkil edir: 
1.
Hazır məhsulun uçotda əks etdirilməsinin uot siyasətinə uyğun olması; 
2.
Tam həcmdə hazır məhsulun mövcud olmasınun uçotunun düzgün 
qiymətləndirilməsi və bunun real olması; 
Auditor proseduralarına daxildir: 
1.
Hazır məhsulun uçotda əks etidirlməsi qaydasını müəyyən etmək. 
Hazır məhsulun qiymətləndirilməsinin bir sıra variantı mövcuddur: 
- faktiki istehsal maya dəyəri ilə; 
- normativ (plan) istehsal maya dəyəri ilə; 
- bilavasitə xərc maddələri uyğun. 
İqtisadi subyektdə uçotun təşkili, uçot siyasətində seçilmiş varinata uyğun 
olmalıdır. 
2.
Yoxlama zamanı hazır məhsulun tam komplektləşdirilliyi, sınaqdan 
keçirildiyi, qəbul olunduğu və qaiməyə əsasən anbara verilməsi yoxlanılmalıdır. 
3.
Hazır məhsulun maya dəyərini təşkil edən məsrəflərin, hazır məhsulun 
faktiki olaraq realizə edildiyi və maliyyə nəticəsi müəyyən edilən, hesabat 
dövrünə silinməsinin reallıq vəziyyətini yoxlamaq. 
iliqn sbununa hazır məhsulun faktiki qalığının, bunun məbləğinin balansda 
göstərilən məbləğdə uyğunluğunqu yoxlamaq. 
Hazır məhsulun qiymətləndirilməsinin müvafiq variantının tətbiqini 
yoxlanılması ilə əlaqədar olaraq aşağıdakıların müəyyən edilməsinin düzgünlüyünə 
xüsusi fikir verilməlidir: 
- hər bir məmulat növü sifariş uyğun maya dəyərinin düzgün müəyyən 
edilməsiqni; 
- faktiki maya dəyərinin məhsulun plan maya dəyərindən kənarlaşmasının 
hesablaşmasının düzgünlüyünü; 

---

68 
- hazır məhsulun uçotu uyğun mühasibat yazılışlarının verilməsinin 
düzgünlüyünü; 
- 10/1 – saylı jurnal-orderin və «Hazır məmulatın qiymət ifadəsində hərəkəti» 
barədə 16 saylı cədvəlin düzgün tərtib edilməsini yoxlamaq. 
Bunlarla yanaşı auditor hazır məhsulun anbarda hərəkətinin uçotunun 
vəziyyətinə hökmən yoxlamalıdır. Bunun üçün auditor operativ-mühasibat (saldo), 
kartoçka-sənədləşdirmə və kartoçkasız metoddan istifadə etməlidir. 
Yüklənmiş mallar uyğun əməliyyatların auditinin predmetinə aiddir: 
1.
Uçot siyasətinə uyğun yüklənmiş malların uçotda, əks etdirilməsi; 
2.
yüklənmiş malların tərtib edilən səviyyədə uçotunun təşkilinin 
düzgünlüyü. 
Yoxlamanın auditor prosedurları aşağıdakılardır: 
1.
Balansın «Yüklənmiş mallar» maddəsində yüklənilmiş malların 
(əmtəələrin) dəyəri əks etdirilir. 
Audit zamanı yüklənmiş malların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyü 
yoxlanılır. Bu zaman auditor nəzərə almalıdır ki, mühasibat uçotu və hesabatı 
barəsində olan əsasnaməyə əsasən yüklənilmiş mallar balansda tam maya dəyəri 
(və ya normativ plan) ilə əks etdirilir. 
2.
Yüklənmiş malların dəyərinin satılmış malların maya dəyərinə (debet 46) 
silinmiş qaydasının yoxlunalması. 
3.
Başqa təşkialta komission və başqa qaydada satılmaq üçün verilmiş 
əmtəələrin (hazır məhsulun uçotunun) düzgünlüyünün yoxlanılması. 
Əmtəələr (mallar) uyğun əməliyyatların auditi. 
Əmtəələrin yoxlanılmasının predmetinə daxildir: 
1.
Əmtəələrin uçotda müəssisənin uçot siyasətinə uyğun əks etdirilməsi. 
2.
Əmtəələrin tam həcmdə ən mövcud vəziyyətdə əks etdirilməsinin 
qiymətləndirilməsinin düzgünlüyü. 
Auditor prosedurları aşağıdakılardan ibarətdir: 
1)
Balansda ilin sbununa «Hazır məhsul və alınıb – satılmaq üçün mallar» 
maddəsi uyğun göstərilən konkret maddi dəyərlilərin 201 saylı «Material 

---

69 
ehtiyatları» hesabı uyğun hissəsində qalığını müəyyən etmək. Balansda 
göstəricilərin formalaşmasının düzgünlüyünü qiymətləndirmək. Bu maddə uyğun 
aşağdıakılar əks etdirilir: ticarət təşkialtlarında – əldə edilmiş əmtəələrin qalığı; 
ictimai-iaşə müəssisələrində – mal qalığı, habelə mətbəxdə və anbarda olan xamal, 
bufetdə olan mal qalığı; istehsal sferalı təşkialtlarda – biloavasitə satılmaq üçün 
əldə olunmuş məmulatlar, materiallar, məhsullar, habelə sənaye müəssisələrində 
komplektləşdirmək üçün əldə edilmiş və istehsal edilən məhsulların maya dəyərinə
daxil edilməyən və alıcılar tərəfindən dəyəri ayrıca ödənilməli olan hazır 
məmulatlar.Əmtəələrin qalığı balansda materialların uçot varinatından asılı 
olmayaraq satınalma dəyəri ilə əks etdirilir. 
2. Malların daxil olmasının uçotunun düzgünlüyünü seçmə yolla ylxlamaq. 
3. Təşkilat xaricində mal almaqla məşğul olduqda, yoxlama zamanı daxil olan 
malların satınalma dəyəri mallar mədaxil edilən tarixə müqavilədə göstərilən 
qiymətlə (gömrük ödənişləri, nəqliyyat xərcləri, malların alınması və daşınması 
uyğun başqa xərclər) qiymətləndirilir. 
4. Pərakəndə ticarət və ictimai iaşə təşkialtlarında malların uçotu satış qiyməti 
ilə aparıldıqda ticarət əlavəsinin (güzəşti) düzgünlüyünü 603 saylı hesab vasitəsi 
ilə yoxlamaq. 
5. Əmtəələr uyğun ƏDV-nin uçotunun düzgünlüyünü seçmə yolla yoxlamaq. 
6. İnventarlaşmanın nəticəsi il əvə onların uçotda əks etdirilməsi ilə tanış 
olmaq. 
Balansda 
göstərilən 
mal 
qalığının 
yoxlanılması 
və 
bunun 
inventarlaşmasının nəticəsinə uyğunluğunun təsdiqlənməsi.