Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
93
məzmunlu materialları əhatə edir. Belə jurnallarda istehsal tema-
tikasına aid olan məlumatlar, metodik məsləhətlər, yeni texniki
həll yolları, texnologiyalar haqqında informasiya dərc olunur.
Təcrübi xarakterli elmi jurnalların təyinatı müxtəlif peĢələr-
dən olan mütəxəssislərə praktiki məsələlərin həllinə və onların ix-
tisasını artırmasına yardım etməkdən ibarətdir.
Elmi-texniki jurnallar müstəqil qrup təĢkil edir. Bu jurnalla-
rın profili texniki elmlərlə bağlıdır. Meydana gəlməsi və inkiĢafı
təbiət elmlərinə, texnikanın və isthesalın müxtəlif sahələrindən əl-
də olunan empirik biliklərə istinadlanan texniki elmlər vasitəsilə
elm bilavasitə məhsuldar qüvvəyə çevrilir. Məhz buna görə də,
elmi-texniki jurnallar cəmiyyətin sivilizasiyasına mühüm təsir
göstərən nəĢrlərə aiddir. Bu jurnalların məqsəd təyinatı elmin tex-
nika ilə əlaqəsinin konkret məsələləri ilə bağlıdır
111
.
Elmi jurnallar elmi ictimaiyyət üçün daha çox əhəmiyyət
kəsb etdiyindən, onlardan daha ətraflı bəhs etməyi məqsədəuyğun
hesab edirik. Mətbəənin icadından 200 il sonra 1665-ci ildə ilk el-
mi jurnallar nəĢr olunmağa baĢlamıĢdır. Ġlk elmi jurnal Parisdə
nəĢr olunan “Journal de Scavans” hesab olunur
112
. Elmi jurnallar
XVII əsrdən etibarən nəĢr olunmağa baĢlasa da, yalnız XIX əsrdə
elmi tələblərə tam cavab verəcək Ģəkildə nəĢr edilmiĢdir.
XX əsrdə
isə müasir standartlar əsasında elmi jurnalların nəĢri geniĢ vüsət
almıĢdır.
Türkiyədə iĢıq üzü görən ilk elmi jurnal “Cəmiyyəti- Elmiy-
yeyi-Osmaniyyə” adlı qurum tərəfindən nəĢr olunan “Ülum və
maarif, Ticarət və sənayə dair Məcmueyi-fünun”dur.
111
Соловьев В.И.Рябинина Н.З.Редакторская подготовка периодических
изданий: Учебное пособие. - М.: 1993.
http://www.hi-edu.ru/e-books2/RedPodgotPeriodIzd/index.htm
112
Ağır A. Elektronik akademik dergi yayıncılığı ve bir model çalıĢması.
Marmara Üniversitesi, SBE, Qazetecilik anabilim dalı. Yüksek lisans tezi,
Ġstanbul, 1997, s. 31.
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
94
Azərbaycanda ilk elmi jurnal Bakı Dövlət Universitetinin or-
qanı olan və 1921-ci ildən nəĢr olunmağa baĢlayan “Azərbaycan
Universiteti xəbərləri” hesab olunur
113
.
Ənənəvi olaraq, elmi jurnalların nəĢri prosesini 4 mərhələyə
ayırırlar:
hazırlıq – məqalə müəllifi məqaləsini jurnal redaksiyasına
göndərir;
məqalənin dəyərləndirilməsi – redaksiya heyətindəki rəyçi-
lər tərəfindən məqalənin qiymətləndirilməsi, qəbul olun-
ması, uyğun görülməməsi; düzəliĢlərin aparılması üçün
müəllifə göndərilməsi;
jurnalın nəĢr
və abunəçilərə göndərilməsi;
arxivləmə və indeksləĢmə - kitabxanalar jurnalın əvvəlki
saylarını arxivlərinə göndərirlər. Xülasələndirmə və in-
deksləĢmə ilə məĢğul olan qurumlar isə əvvəllki nömrələri
indekslərinə
qoyurlar
114
.
Qeyd olunan ikinci və üçüncü mərhələnin müddəti 6-18 aydır.
Beləliklə, demək olar ki, dövri nəĢrlərin növlərinin diapazo-
nu geniĢ və çoxcəhətlidir: gündəlik kütləvi qəzetdən illik kütləvi
təqvimədək; kütləvi jurnaldan peĢəkarlara ünvanlanmıĢ xüsusi jur-
nala qədər.
Jurnal janrları
Jurnallarda nəĢrin forması məsələsi, informasiyanın çatdı-
rılması dövi nəĢrlərin informativlik məsələləri ilə birbaĢa bağlıdır.
Janrın təĢəkkülü hər Ģeydən öncə məzmunun hansı yaradıcılıq
metodları və vasitələrlə ifadə olunmasından asılıdır, bu isə öz növ-
113
Bax: Bakı Dövlət Darülfünunun təsisi (sənədlər toplusu). Tərtib edəni və ön
sözün müəllifi S.Ġbrahimov. – Bakı: Azərbaycan Universitetinin NəĢriyyatı,
1989, 88 s.; Алимирзоев Х. О. Азербайджанский Государственный Уни-
верситет за 50 лет: Исторический очерк. – Баку: Азернешр, 1969, 467 с.
114
Denning P. The ACM Electronic Publishing plan. 1994. www.acm.org
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri
95
bəsində aparılan iĢin məqsədi və yaxud əsərin məqsəd təyinatı ilə
Ģərtlənir.
Beləliklə, janr haqqında nəinki əsərin formasını, habelə onun
təĢəkkülünün ilkin Ģərtlərini nəzərdə tutaraq, bu zaman janrın
hansı istiqamətə (analitik-təhlil,
informativ, publisistik, bədii və
yaxud hər hansı bir qarıĢıq istiqamətə) mənsub olması mövqeyin-
dən nəzərdən keçirərək bəhs etmək olar. Bütövlükdə jurnal
nəĢrlərində jurnalistikada, elmi və ədəbi-bədii yaradıcılıq-da
istifadə olunan təqribən bütün janrlar tətbiq edilir.
Nəzəriyyədə janrların təsnifatı onların 3 qrupa bölünməsini
nəzərdə tutur: informativ,
analitik, bədii-publisistik.
İnformativ janr xronika, qeyd, müsahibə, reportaj, informa-
siya, hesabat kimi növlərə ayrılır. Ġnformativ materialların ümumi
məqsədi – fakt, hadisə, hal, haqqında məlumat verməkdir. Ġnfor-
mativ janrlar, bir qayda olaraq, dərin təhlilə varmadan, sadə, ilkin
informasiyadan istifadə edirlər. Operativlik, aktuallıq, informativ
janrlara münasibətdə irəli sürülən ümumi tələblərdir. Lakin infor-
masiya üçün əsas götürülmüĢ fakt əsassız ola bilməz. Jurnallarda
informativ janrlar peĢəkar informasiyanın lakoniklik tələbinin ger-
çəkləĢdirilməsini təmin edir. Mütəxəssislər tematikası sahənin ak-
tual istiqamətlərini əks etdirən ən mühüm peĢəkar tədbirlər –
konfranslar, simpoziumlar, seminarlar haqqında məlumat alırlar.
Ən lakonik (qısa və aydın) informativ janr məhz informasiyanın
özüdür. O, bir qayda olaraq “xronika”, “informasiya” rubrikaları
ilə təqdim edilir. Bu janrın baĢlıca fərqləndirici cəhəti ondan
ibarətdir ki, onun məqsəd təyinatı 3 sualla məhdudlaĢır: Nə? Ha-
rada? Nə zaman?
Bu xarakterli jurnallarda informasiyanın məzmunu müxtəlif
xarakterli olur: ümumdövlət və bölgə (regional) əhəmiyyətli təd-
birlər, hər hansı bir obyektin istifadəyə verilməsi, baxıĢların keçi-
rilməsi, ictimai komissiyaların yaradılması və s.
Hesabat hadisələri ciddi ardıcıllıqla nəzərdən keçirən hər
hansı bir tədbir haqqında məlumat verən informativ janrdır. Hesa-