Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 176 klassik uĢaq ədəbiyyatı nümunələrindən bəhrələnmək, xarakterik nümunələri dərsliklərə salmaq çox yaxĢıdır. Ancaq, XXI əsr uĢağının tələbatını XIX əsrdə yazılan ədəbi nümunələrlə ödəmək müĢkül məsələdir. Müasir anlamda klassik uĢaq ədəbiyyatı nümunələrimizin əksəriyyətinin dili, mövzu və problematikası, onun bədii həlli bugünkü dövrün tələblərinə o qədər də cavab vermir. Bizdən əvvəl yarananların ən yaxĢı cəhətlərindən bəhrələnməli, ədəbiyyatımızı yeni istiqamətdə, bu günün reallığı kontekstində inkiĢaf etdirməyə çalıĢmalıyıq” 168 . UĢağın qavraya biləcəyi Ģəkildə təsvir olunmuĢ gerçəkliyi əhatə edən (insan, dünya, təbiət və s. haqqındakı) bilik və təsəvvürləri uĢaq ədəbiyyatının predmeti saymaq olar. UĢaq ədəbiyyatının spesifikliyi bədii formanın aydınlığı və dilin sadəliyidir. Burada bədii obraz da, onun daxili aləmi də, danıĢıq və hərəkətləri də inandırıcı olmalıdır. UĢaq kitabında dünya, həyat haqqında sadə Ģəkildə danıĢılmalı, qeyri-adilikləri ilə maraq doğurmalı, cəlbedici olmalıdır. Bu cəlbedicilik zahiri xarakter daĢımamalıdır. UĢaq və yeniyetmələrin kitabla ünsiyyətinin baĢlıca xüsusiy- yətləri yaĢla müəyyən olunur. NəĢriyyat praktikasında ənənəvi olaraq uĢaqları dörd yaĢ kateqoriyasında fərqləndirirlər: məktəbəqədər (3-7), kiçik məktəb yaĢı (8-11), orta məktəb yaĢı (11-14), yuxarı məktəb yaĢı (14-18). Bu qrupların hər birinin xüsusiyyətini yaxĢı bilmək müəllif və redaktor üçün çox vacibdir. UĢaqların inkiĢafında və təhsilində önəmli yeri tutan kitablar yaĢ kateqoriyasına görə fərqli özəlliklərə malik olur. 168 Yusifoğlu R. Azərbaycan uĢaq ədəbiyyatının yaranmasında varislik prinsipi // Türk xalqları ədəbiyyatı. Beynəlxalq uĢaq ədəbiyyatı konqresi materiallar. Bakı: 2008, II kitab, s. 181. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 177 Məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlar üçün kitablar balacaların baĢa düĢdüyü problematikanın əsasında qurulur, onların anladığı dildə yazılır. Bir qayda olaraq bu kitablar böyüklər tərəfindən ucadan oxunur və onlardakı qısa mətn illüstrasiyalarla sıx bağlı verilir. Bəzən isə illüstrasiyalar daha çox üstünlük qazanır 169 . Məktə- bəqədər yaĢlı uĢaqlar üçün oyuncaq kitablar, hərəkət edən illüstra- siyalar, cizgili və rəngli boyalarla bəzədilmiĢ kitablar, iĢıqlanan və danıĢan kitablar və s. xarakterik formalardır. UĢaq ədəbiyyatının tərbiyəedici və təhsilverici xüsusiyyətləri uĢaq ədəbiyyatının quruluĢunu və təsnifatını müəyyənləĢdirir. UĢaq ədəbiyyatı aĢağıdakı yarımtiplərə bölünür: tərbiyəvi kitablar, əyləncəli kitablar, bədii kitablar. Tərbiyəvi kitablar əsasən cəmiyyət, onun formalaĢması və quruluĢ, dünya tarixinin formalaĢması və s. məsələlər haqqında uĢaqlara gərəkli bilgilər verməlidir. Bu kitablar bədii, elmi və publisistik formada yazıla bilər. Elm və texnikanın sürətli inkiĢafı əyləncəli kitablara marağı artırmıĢdır. Belə kitablar kiçik yaĢlı uĢaqlar üçün nəzərdə tutulsa da, onları yuxarı yaĢ qrupları da maraqla oxuyurlar. Belə kitablar- da illüstrasiyalara geniĢ yer verilir. Bu da predmeti oxucunun əyani Ģəkildə qavramasına müsbət təsir edir. Bu sahədə uĢaqlar üçün məlumat ədəbiyyatı, xüsusilə ensik- lopediyalar mühüm yer tutur. UĢaq ensiklopediyaları hazırda bütün dünya ölkələrində tirajına və ad göstəricisinə görə ən geniĢ yayılan kitablar siyahısına daxildir. UĢaq ədəbiyyatının yazıçı və tərcüməçiləri bu ədəbiyyatdan bir pedaqoji vasitə kimi istifadə etməyə meyillidirlər. Baxmayaraq ki, uĢaq ədəbiyyatının ümdə vəzifəsi uĢaqları əyləndirmək və onları tərbiyə etməyə xidmət etməlidir. Bu günlər bu ədəbiyyat 169 GeniĢ məlumat üçün bax: YaĢar M., Yazıcı Z. Erken çocukluk dönemi çocuk kitaplarında biçimsellik (metin, dil ve resimleme) // Türk xalqları ədəbiyyatı. Beynəlxalq uĢaq ədəbiyyatı konqresi materiallar. Bakı: 2008, II kitab, s. 936- 940. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 178 vasitəsilə uĢaqlar müəyyən bir ideologiya içərisinə sürüklənir və onlara bəzi dəyərlər qəbul etdirilməkdədir. Bunun əsas səbəbi isə, uĢaqların dünyagörüĢünün onlardan yaĢca böyük insanlardan az olması və əsasən oxuduqlarına inanmalarıdır. UĢaqlar üçün dünya klassiklərinin əsərlərinin böyük əksəriy- yəti tərcümə edilir və iĢıq üzü görür. UĢaq ədəbiyyatının tərcüməsi problemlərini araĢdıran N.Əliyeva yazır: “UĢaq ədəbiyyatının, eləcə də tərcümə edilmiĢ uĢaq ədəbiyyatının gənc oxucuya təsir göstərə biləcək böyük gücü vardır. Bu gücdən uĢaqların dünyagö- rüĢünü və dözümlülüyünü artırmaq və ya azaltmaq və onlara hər hansı dünyagörüĢünü aĢılamaq üçün istifadə oluna bilər” 170 . N.Əliyeva qloballaĢmanın inkiĢafının yer kürəsinin müxtəlif hissələrində yaĢayan uĢaqlara digər ölkələr haqqında daha çox mə- lumat əldə etmə və baĢqa mədəniyyətlərlə tanıĢ olmaq imkanı ver- diyini qeyd edir. Lakin belə olan halda üç sual ortaya çıxır: 1. uĢaq ədəbiyyatı tərcüməsində əcnəbi mədəniyyətin təlqin edilməsi nə dərəcədə yaxĢı fikirdir? 2. bu təlqinetmə uĢaqların dünyagörüĢünü inkiĢaf etdirəcək- mi? 3. uĢaqlar əcnəbi mədəniyyətin yayılmasını öz mədəniy- yətləri ilə müqayisədə necə qəbul edirlər. UĢaqların qeyri-mükəmməl dil biliklərini və danıĢıq qa- biliyyətlərini nəzərə alaraq deyə bilərik ki, tərcüməçilər uĢaq ədəbiyyatının tərcüməsi zamanı çox böyük çətinliklərlə üzləĢirlər. Bundan baĢqa, yerli mədəniyyətlə sıx əlaqədə olan və yalnız müəyyən bir xalqın mədəniyyətinə xas olan söz və ifadələrlə zəngin olan sehrli uĢaq ədəbiyyatının tərcüməsi zamanı tərcüməçilər bəzən bu tip dilemmalar qarĢısında qalırlar: görəsən müəyyən xalqın mədəniyyətinə xas olan bu sözləri tərcümə 170 Əliyeva N. UĢaq ədəbiyyatının tərcüməsi – kim nəyi kimlər üçün tərcümə edir? // Türk xalqları ədəbiyyatı. Beynəlxalq uĢaq ədəbiyyatı konqresi materiallar. Bakı: 2008, II kitab, s. 929. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|