yasi va davrini yaxshi bilish va tush u n ish lozim . Taraqqiyotning
b ir bosqichida voki turli bosaichlariria b o ‘
1
ean h ir vi! vn tu rli v?i
ho u isaiarn i laqqosiash m u m k in . b ir holatda m ohiyat o'xshash-
lik asosida och iiad ig an b o is a , boshqa holatda tu rlilik asosida
a u iq ia a ish i m u m k in . B iroq ayni vaqiua la n x c n ia a n tarixiylik ta
m oy ilin i unutib q o'ym aslik talab etiladi. Tarixiy taqqoslash uslu-
b in i qo 'llash d a b ir q ato r ch eklanishlarga duch kelish m um kin.
Bu uslub real voqelikning tu rlilig in i tushunishga im kon bersada,
k o n k ret shakldagi xususiyatini ko'rsatib berolm aydi.
Shuningdek,
tarix iy taraqqiyot su r'a tin in g tadqiqida ham tarixiy taqqoslash
uslubidan foydalanish m aqsadga m uvofiq em as. M azk u r uslub
n in g rasm an (shunchaki q o 'llash , q o'llan ish i «kerak* b o'lganli-
gi uchun q o'llash ) q o 'llan ilish i xatoliklarga olib kelishi, ko'pgina
tarix iy hod isalar m ohiyatin in g n o to 'g 'ri talqiniga va tavsiflani-
shiga olib kelishi m u m k in . Tarixiy taqqoslash uslubidan boshqa
tad q iq ot uslublari bilan birgalikda foydalanish m u m k in . Afsuski,
ta rix c h ilar to m o n id an tarixiy taqqoslash uslubi ko'p hollarda
analogiya va solishtirish bilan gina q o 'ilan ilad i, u tad q iq o tlar ja
rayonida to 'liq yuqoridagi ko'rsatib o 'tilg an
jih a tla rin i inobatga
olgan holda kam dan kam q o 'ilan ila d i.
Tarixiy x a rita la r (k a rta la r) - tarixiy voqealar va jarayonlar,
u la rn in g borishi, so d ir b o'lg an joylari, m asalan, qadim gi sivi-
lizatsiyalar, m adaniy m arkazlar, davlatlar, jan g va to'qnashuvlar
b o'lgan joylar, savdo yo'llari va ch egaralar
kabilarni aks ettirad i
va voqelikni tasavvur qilish da yordam beradi.
Tarixiy-genetik uslub — tarixiy-genetik uslub va retrospektiv
uslublar keng tarqalgan bo'lib, ular tarixiy voqealarning tarkibi, va-
zifalari va o'zgarishlarni ketm a-ket ochib berishga yo'naltirilgan.
Tarixchi I. K ovalchenkoning ta ’kidlashiga ko'ra m azkur uslub
lar «mantiqiy tabiati bo'yicha bu analitik va induktiv, axborotning
bayon etilishga ko'ra esa tavsifiydir*. U sabab va oqibat o'rtasidagi
bog'liqlikni aniqlashga yo'naltirilgan bo'lib, u yoki bu tarixiy ja ra
yonlarning kelib chiqishini tahlil qilishga asoslanadi. Bunda tarixiy
voqea
ham individual, ham konkret holatda ko'rinadi.
Bu m etoddan absolyutlashtirilgan (m utlaqlashtirilgan) holatda
c«»iaianibu ayriir. xaiulikhrgn o!ib kelishi !rv.,r" v ;"
Dostları ilə paylaş: