Microsoft Word 111 md makroiqt proses Pul ve mezenne siyaseti 2015 \352\356\357\350. doc
partnyorlar arasındakı razılaşmaya görə möhkəm məzənnələr müəyyənləşdirilir və
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 partnyorlar arasındakı razılaşmaya görə möhkəm məzənnələr müəyyənləşdirilir və onların hamısı bir yerdə üçüncü valyutaya nəzərən üzürlər. *sərbəst üzən valyutalar, hərçənd indiki zamanda belə üzməni fiksiya adlandırmaq olar. Valyuta məzənnələri dəyişkən olan ölkələrin əksəriyyəti «çirkli» üzmə adlanan variantdan istifadə edirlər. Bu onunla əlaqədardır ki, mərkəzi banklar öz valyutalarının məzənnələri müdafıə etmək üçün bu və ya digər ölçüdə valyuta inteqrasiyaları keçirirlər. Valyuta məzənnəsinin aşağıdakı fəaliyyət sistemlərini də ayırmaq olar. Bunlar azad və ya təmiz üzmə (valyuta məzənnəsi tələb və təklifin təsiri ilə formalaşır), idarə olunan üzmə (tələb və təklifdən başqa mərkəzi banklar, həmçinin müxtəlif bazar təhrifləri də valyuta məzənnəsina güclü təsir göstərir), qeyd olunmuş kurslar (ölkənin mərkəzi bankı tərəfindən və ya beynəlxalq razılaşmalar ə sasında müəyyənləşdirilir), məqsədli zonalar (qeyd olunmuş tarazlıq məzənnəsi ə trafında valyuta məzənnələrinin ölkələr arasında razılaşdırılmış dəyişmə hüdudları), valyuta məzənnələrinin hibrid sistemi (ölkələrin valyuta ittifaqında həm valyuta məzənnəsinun sərbəst üzməsini həyata keçirən dövlətlər var, həm də qeyd olunmuş valyuta məzənnəsi zonaları var və s.). Dünya təcrübəsində çoxsaylı valyuta kursları rejiminin istifadə olunma nümunələri də var. Lakin bu tədbir müvəqqəti bir tədbir kimi nəzərdən keçirilir, çünki o, daxili valyuta bazarının ayrı- ayrı natamamlıqlarını düzəldərək iqtisadiyyatın başqa sferalarında yeni və daha ciddi təhriflər yaradır. Çoxsaylı valyuta məzənnələrinin tətbiqi əvvəl-axır öz qar- ş ısına konkret və çox qısa zaman ərzində vahid məzənnəyə keçid vəzifəsini qoyur. Dünya təcrübəsində milli valyutaların xarici valyutalara dəyişdirilməsinin ə sas təşkilat modelləri və kağız-kredit pul dövriyyəsi şəraitində onlar arasında valyuta məzənnələrinin müəyyənləşdirilmə modelləri də mövcuddur. Birinci model ona əsaslanır ki, dəyişmə prosesi dövlət müəssisələrində və ya bu məqsədlə vəkil edilmiş bank müəssisələrində mərkəzləşir və dövlət idarəetmə orqanları (mərkəzi banklar) tərəfindən müəyyənləşdirilir. kinci model ona əsaslanır ki, dövlət milli valyutaların xarici valyutalara bilavasitə dəyişdirilməsində iştirak etməkdən əsasən
54 yayınır və bu əməliyyatları valyuta bazarına ötürür. Valyuta məzənnəsi prinsipcə bazar yolu ilə və mübadilə olunan valyutaların tələb və təklifı əsasında müəyyənləşməlidir. Lakin dövlət mərkəzi bankın şəxsində valyutaların alqı-satqı ə məliyyatlarının köməyi ilə valyuta məzənnəsinin səviyyəsini və onun dəyişmə hüdudlarının tənzimləyir. Üçüncü model nəzərdə tutur ki, dövlət valyuta ə məliyyatlarında, ümumiyyətlə, iştirak etmir və bütün əməliyyatları valyuta bazarına ötürür. Bu halda valyuta bazarı pul vahidlərinin mübadilə nisbətlərini müstəqil şəkildə formalaşdırır. Bu zaman valyuta məzənnələri mərkəzi bankın heç bir müdaxiləsi olmadan bazar qüvvələrinin təsiri altında dəyişir. Birinci model qapalı valyutalı ölkələrdə istifadə olunur. kinci və üçüncü model isə milli pul vahidlərinin konversiya edilməsini müəyyənləşdirən və müdafiə edən dövlətlər üçün xarakterikdir. Həm üzən, həm də qeyd olunmuş mübadilə məzənnəsinin məziyyətləri və çatışmazlıqları var. Belə ki, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatları olan dövlətlər öz valyutalarının qeyd olunmuş paritetlərindən tədrici imtina etdilər və dəyişmə hüdudları ilə məhdudlaşdırılmış üzən kurslar sisteminə keçdilər. Mübadilə məzənnəsinin yalnız kortəbii bazar qüvvələrinin fəaliyyətinə əsaslanan «təmiz» dəyişmələrindən istifadə etmək isə ona gətirib çıxarır ki, tez-tez baş verən valyuta devalvasiyaları yaranır, güclü qısamüddətli valyuta məzənnə dəyişmələri müşahidə olunur, real məzənnələrin «tarazlıq kurslarından» böyük uzunmüddətli kənaraçıx- maları baş verir, inflyasiya və büdcələrin optimallaşdırılmasına nəzərən dövlətin «intizam» çatışmazlığı saxlanılır. Milli pul vahidinin mübadilə məzənnəsinin stadilləşdirilməsi paritet (alıcılıq qabiliyyəti) və mübadilə kurslarını yaxınlaşdırmağa imkan verir. Bu isə açıq iqtisadiyyatda stabilləşmənin və kapitalın xarici ticarət əməliyyatları sferasına axınının dayandırılmasının vacib şərtidir. Milli pul vahidinin mübadilə məzənnəsinun stabilləşməsi kapitalın möhtəkir valyuta dəyişmə əməliyyatları sferasına axınını dayandırmağa imkan verir, çünki dayanıqlı iqtisadiyyatda bank ə məliyyatlarında və gəlirlərində dempinq əməliyyatlarının yeri əhəmiyyətli dərəcə- 55 də olmur. Mübadilə məzənnəsinun stabilləşməsi həmçinin zərərli eksportu azaltmağa və tamamilə dayandırmağa, əhali və təsərrüfat subyektləri tərəfindən milli pul vahidinə olan inamı möhkəmləndirməyə imkan verir. Lakin valyuta məzənnəsini stabilləşdirmək cəhdi xeyli valyuta ehtiyatlarının mövcudluğunu tələb etməklə yanaşı, həmçinin bütövlükdə pul-kredit siyasətinin sərtliyinə və kompleksliyinə də yüksək tələblərin verilməsini nəzərdə tutur. Buna baxmayaraq, valyuta məzənnəsinin qeydiyyatı və ya stabilliyi eyni zamanda dövlət rəhbərliyinə də böyük siyasi dividentlər gətirə bilər. Bu, hər şeydən əvvəl onunla ə laqədardır ki, müəyyən zaman müddəti üçün inflyasiyanın dayandırılması və ya tamamilə yox olması baş verir. Lakin valyuta məzənnəsinun uzunmüddətli stabilliyinə bir sıra faktorlar mane olur. Bunlar valyuta ehtiyatlarının olmaması, valyuta bazarının məhdudluğu və dağınıqlığı, möhtəkirlik səbəbləri üzündən milli valyuta məzənnəsinin həddən artıq aşağı düşməsidir. Valyuta məzənnəsi milli müəssisələrin və ya ayrıca dövlətin istehsal xərcləri (qiymətləri) ilə dünya bazar qiymətlərinin dəyər müqayisələri üçün alət rolu oynayır. Valyuta məzənnəsi xarici iqtisadi əməliyyatların nəticəsini kəmiyyət baxımından ölçməyə və üzə çıxarmağa imkan verir. Ona görə də müxtəlif ölkə valyutalarının dəyər nisbətini əks etdirən valyuta məzənnəsi ekvivalent mübadilə üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir, digər faktorlarla yanaşı ixrac və idxal qiymətlərinin nisbətinə, birliklərin, müəssisə və şirkətlərin rəqabətə davamlılığına və gəlirinə təsir göstərir. Qeyd olunmuş valyuta məzənnəsi dövləti məcbur edir ki, nə olursa olsun, bu məzənnəsi müəyyən səviyyədə saxlasın. Qeyd olunmuş valyuta məzənnəsi istehsal və mübadilədə dəyişikliyə uğramış beynəlxalq şərtlərə uyğun gəlməyən strukturları və tənasübləri konservləşdirir və nəticədə xarici faktorların daxili iqtisadiyyata bilavasitə təsirinə mane olur. Valyuta kurslarının dayanıqlığı iki əsas şərtdən asılıdır: *dövlətlər arasında ödənişlərin balanslaşdırılması;
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|