Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
etdiyimiz poladəritmə sənayesi buna misal ola bilər. Başqa bir misal kimi toxuculuq sənayesini göstərmək olar. Belə ki, toxuculuq sənayesinin təhlili göstərir ki, bu cür proqnozlar problem xarakteri daşıyır. Eləcə də standartlaşmış istehsаl texnikası ilə zahirən irəli gedən köhnə sənaye texniki tərəqqi yolu ilə yenidən qurula bilər ki, bu da yalnız sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr üçün xarakterikdir. Bazarın sənayeləşməsi yuxarıda nəzərdən keçirilən struktur dəyişikliyini möhkəmləndirə bilər. Inkişaf etmiş ölkələrin sənayeləşməsinin beynəlxalq miqyasda struktur dəyişikliyinin istiqamətinə necə təsir edə bilməsi məsələsi açıq qalır. Yalnız bir məsələ aydındır ki, beynəlxalq əmək bölgüsünün ənənəvi ixtisaslaşma nümunəsi zəifləyir. Lakin bu o demək deyil ki, ölkələr eyni cür inkişaf etməli və ümumi bərabərliyə gəlməlidirlər. Dünya təsərrüfatı bu gün belə bir haldan uzaqdır. Lakin onu da göstərmək olar ki, ayrı-ayrı bazarlarda inkişaf üstünlüyünə əvvəlkinə nisbətən az bir vaxtda nail olmaq lazımdır. Bu isə, öz növbəsində innovasiya yarışının güclənməsinə aparıb çıxarır. Nəticədə struktur dəyişikliyi nəinki ləngimir və əksinə, daha da sürətləndirilir. Gələcək struktur dəyişikliyi, vahid meylin müəyyənləşdirilməsi mümkün deyildir. Bir məsələ aydındır ki, struktur inkişaf nümunəsi müxtəlif olacaqdır. Ola bilsin ki, sektorial yanaşma öz əhəmiyyətini itirmiş olsun. Lakin iqtisadi siyasət baxımından sektorial dəyişmə öz əhəmiyyətini hər halda saxlayacaqdır. Bazarın beynəlmiləlləşməsinin artması ilə əlaqədar kənardan struktur dəyişikliyi üçün təkanlar əmələ gəlir və onları proqnozlaşdırmaq və nəzarət etmək çətin olur. Ümumiyyətlə, struktur dəyişikliyi qismən müəssisə sferasına tərəf yerini dəyişir. Sahə üçün spesifik olan fərziyyə daha mühüm yer tutmur. Müxtəlif inkişaf istiqamətləri heç bir tərəfə meylli olmur. Məhz bu cür yanaşma struktur dəyişikliyini mürəkkəbləşdirir. Ticarət sahəsində də struktur dəyişikliklərinin olması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Keçid iqtisadiyyatı şəraitində yaşayan ölkəlor üçün bu daha incə və mürəkkəb məsələdir. Xarici kapitalın tüğyan etdiyi ölkələr daha çox ehtiyatlı olmalıdır. Əgər əmtəə istehsalçısı ölkənin əsas tələbini ödəyirsə, həmin əmtəənin
53
ixracını qadağan etməyə bilər. Bu tələb isə ondan ibarətdir ki, standart və normaların qarşılıqlı qəbul edilməsi prinsipləri müəssisələrin sərbəst yer seçimi ə həmiyyət kəsb edir. Gələcəkdə hər bir ölkə xarici iş adamlarının müəyyən icazəyə malik olduqları tərzdə onlara məhdudiyyətsiz mədən və müəssisələrin açılmasına icazə vermək məcburiyyətində qalacaqdır. Bu cür inkişaf bazarda tələb yaradır, struktur dəyişikliyi isə yeni təkan alır. Bunun struktur dəyişikliyinə, xüsusən də milli struktur siyasətinə müdaxiləsinin məhdudlaşdırılmasına və ya gemşləndirilməsinə təsirini qabaqcadаn görmək çətindir. Ayrı-ayrı ölkələrin inkişaf səviyyəsində fərqlər hələ böyükdür, ticarətdə struktur siyasətinə tələbаt hər yerdə eyni deyildir. Digər tərəfdən, ayrı-ayrı dövlət tədbirlərinin çoxcəhətliliyi müsbət və mənfi nəticələr verə bilər. Ölkələr arasında vahid bazar və iqtisadı fəaliyyətin tamamilə liberallaşdırılması tənzimlənmə probleminə yeni yanasmanı tələb edir. Bir ölkə üçün əlverişli olan norma və standartlar digər dövlətlərdə qəbul edilən zaman tənzimlənmənin səbəbləri öz- özlüyündə neytrallaşsa da, onun xarakteri dəyişir. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan iqtisadiyyatı əzablı yollar keçib, indi nisbi sabitlik mərhələsinə daxil olmuşdur. Indi onun inkisafında keyfiyyət dəyişmələri baş verir. Qiymətlərin liberallaşdırılması, təsərrüfat əlaqələrinin sərbəstliyi başa çatıb. Özəlləşdirmə prosesi özünün ikinci mərhələsindədir. Özəl sektorun payı ÜDM-da 50%-ə qədər yüksəlib. Maliyyə sabitliyi bərpa olunub. Bazar iqtisadiyyatının Azərbaycan üçün effektli forma olduğu sübut olunub. Belə ki, qarşıda duran struktur dəyişiklikləri üçün yeni kompleks tədbirlər proqramı hazırlamaq zərurəti meydana çıxır. Struktur yeniləşmənin əsas mahiyyəti köhnə formalaşmış səmərəsiz istehsalı bazar iqtisadiyyatı səviyyəsinə uyğun olaraq rəqabət qabiliyyətli və effektli istehsalа çevirməkdən ibarətdir. Bu istiqamətdə istehsalın aşağı düşmə meyllərini dayandırıb, yüksək templə artan istehsal və istehlak tələbatını ödəmək, uyğun olaraq stabil iqtisadiyyat və ayrı-ayrı sahələrini böhran vəziyyətindən çıxarıb effektli və rəqabətqabiliyyətli, dinamik inkişaf meylini təmin etmək lazımdır. 54
Sahələrarası və strukturunda keyfiyyət dəyişmələri tələbata uyğun olaraq, rəqabətə tab gətirən və əhalinin sosial tələbinə uyğun olaraq dəyişmə istiqamətlərini müəyyən edir. Təbii olaraq, bəzi fəaliyyət növlərinin məhvi və daha çox mütərəqqi strukturların yaranması zəruridir. Struktur dəyişikliklər və iqtisadi artım uzunmüddətli kapital tutumlu problemdir. Bu proseslərin sürət tempi bir sıra amillərin təsirindən fоrmalaşır: - Idarəetmə strukturlаrının dəyişməsi, mülkiyyət münasibətlərinin yeni forması və qanunverici normativlərin sürətləndirilməsi və reallığı; - Investisiya normaları, iqtisadiyyatın transfоrmasiyasında kapital
qoyuluşunun sürəti və effekti; - dövlətin proteksionist siyasətinin parametrləri. Azərbaycanda struktur dəyişikliklərin özünəməxsus spesifikası vardır. Ilk növbədə struktur dəyişikliklər sоsial sahələrin və sosial tələbatın ödənilməsi üçün lazım olan tədbirlərin üstünlüyü ilə baş verməlidir. Ikincisi, struktur siyаsət xammal mənbəyi olan Azərbaycandan daha çox ilkin xammalın ixracına və hazır məhsulun idxalına gətirib çıxara bilər. Bu meyllərin aradan qaldırılması üçün investisiyanın tənzimlənməsi tədbirləri həyata keçirilməlidir. Üçüncüsü, struktur siyasətin xarici ölkələrin mаliyyə vəsaiti və daxili maliyyə resurslarının qıtlığı şəraitində, sərt maliyyə-kredit siyasəti daxilində özünəməxsus çətinlikləri və məhdudiyyətləri mövcuddur. Bu da, öz növbəsində əlavə emissiya siyasətini məhdudlaşdırır və maliyyə imkanlarını azaldır. Kapital qoyuluşunda inhisarçılıq meyllərini və kriminalizmi artıra bilər. Keyfiyyətcə yeni, effektli iqtisadiyyatın yaradılması mərhələsi kimi 1998- 2003-cü illərdə iqtisadiyyatın struktur siyasəti və iqtisadi artım konsepsiyası mövcud iqtisadi və sosial vəziyyətin nəzərdə tutulan istiqamətdə transformasiya layihəsi kimi qəbul olunur. Bu layihənin tərtibi və istifadə mexanizmi formalaşmış və meyllərin aktiv formada dəyişdirilməsi yollarını əhatə edir. Struktur dəyişikliklərin və iqtisadi artım konsepsiyasının ilkin şərtini büdcə və vergi sahələrinin stabilləşdirilməsi və vergi yığımı sahəsində normativ bazanın möhkəmləndirilməsi təşkil etməlidir. Bu gün bu siyasət dövlət büdcəsinin, yerli və
Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|