Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc

 

61 

 

2.3. Dövlətin regiоnаl struktur siyаsəti və оnun əsаs xüsusiyyətləri 

 

Regional  strukturu,  hər  şeydən  əvvəl,  ölkə  ərazisində  istehsal  qüvvələrinin 

yerləşməsini  müəyyən  edir.  Hər  bir  ölkə  bir-birindən  çoxlu  parametrləri  ilə 

fərqlənən  ərazilər  məcmusunu  təşkil  edir.  Söhbət  istehsal  faktorlarının,  təbii 

sərvətlərin, əməyin və kapitalın ərazilər üzrə qeyri-bərabər bölünməsindən gedir. 

Bu səbəbdən də iqtisadi tənzimləmədə xüsusi istiqamətin - regional siyasətin 

yaranması zərurətə çevrilir. Regional siyasət dedikdə, milli iqtisadiyyatda müəyyən 

ə

razi-istehsal  və  sosial  tarazlığa  nail  olmaq  məqsədilə  həyata  keçirilən  dövlət 

tədbirləri  məcmusu  nəzərdə  tutulur.  Regional  siyasət,  adətən,  zəif  iqtisadiyyata 

malik ərazilərin inkişafına kömək şəklində reallaşır. 

Azərbaycanda  sənaye  potensialı  əsasən  Bakı-Abşeron  regionunda 

cəmlənilmişdir.  Bu  isə  iş  qüvvəsinə,  o  cümlədən  yüksək  ixtisaslı  iş  qüvvəsinə 

tələblə  təklif  arasında  disbalans  yaratmaqla  bərabər,  ölkənin  digər  regionlarının 

iqtisadi  inkişafını  ciddi  əngəlləyir  və  sosial-iqtisadi  tarazlığın  pozulmasına  səbəb 

olur. Halbuki rayonlarda istehsal, bir qayda olaraq, az məsrəflə başa gəlir. Burada 

xammalın və iş qüvvəsinin ucuzluğu ilə yanaşı əhalinin həyat səviyyəsinin böyük 

şə

hərlərə  nisbətən  aşağı  olması  da  öz  təsirini  göstərir.  Yerli  əhali  əsasən  öz 

ə

razisində  istehsal  olunan,  nisbətən  ucuz  qiymətli  məhsulu  istehlak  etməyə 

hazırdır.  Lakin  bu  vəziyyətlərə  baxmayaraq,  nə  yerli,  nə  də  xarici  investorlar 

rayonlarda  sərmayə  qoymağa  meyl  göstərmirlər.  Bu,  bir  tərəfdən,  rayonlarımızın 

iqtisadi  potensialı  barədə  zəruri  informasiyanın  investorlara  çatdırılmaması,  digər 

tərəfdən,  sərmayəçilər  üçün  yerlərdə  cəlbedici  iqtisadi  mühitin  yaranmaması  ilə 

şə

rtlənir. Regional siyasət müəyyənləşdirilərkən bu məsələlərə diqqət artırılmalıdır. 

Ölkənin  bütün  regionlarının  inkişaf  etdirilməsi,  burada  mövcud  olan  qeyri-

ahəngdarlığı  aradan  qaldırmaq  bu  gün  xüsusi  diqqət  və  qayğı  tələb  edən 

problemlərdən  biridir.  Azərbaycanın  təbii-coğrafi  şəraiti,  yeraltı  və  yerüstü 

sərvətlərin  (qızıl,  gümüş,  mis,  alunit,  duz,  gil,  əhəng,  çınqıl,  sink,  mərmər, 

travertin,  zəngin  mineral  -  mədən  suları  və  s.)  və  turizmin  imkanları  onlardan 

səmərəli  istifadə  olunduqda  bütün  regionlarımızda  sürətli  iqtisadi  inkişafı  təmin 

---

 

62 

 

edə bilər. Ipək yolunun bərpası, Bakı-Ceyhan neft kəmərinin və Bakı-Ərzurum qaz 

kəmərinin cəkilməsi isə bu sahədə daha geniş imkаnlаr yаrаdаcаqdır. Hаzırdа dаğ 

rаyоnlаrının  inkişаfınа  dаir,  habelə  Azərbаycаnäa  yoxsulluq  səviyyəsinin 

а

zаldılmаsı  üzrə  hazırlanan  proqramlar  regionlarımızın  bütün  potensial 

imkаnlаrının iqtisadi dövriyyəyə cəlb edilməsini təminedici tədbirlər nəzərdə tutur. 

Regional  siyasətdə  aşağıdakı  qarşılıqlı  əlaqəli  tədbirlərdən  istifadə  edilir. 

Birinci,  köməyə  ehtiyacı  olan  ərazinin  hüdudlаrı  müəyyən  olunur.  Ikinci,  bu 

regionun  ixtisaslaşma  konsepsiyаsı  hazırlanır.  Üçüncü,  regional  siyasəti 

reallaşdıran  iqtisаdi  subyektlərin  fəaliyyətlərinin  konkret  əlaqələndirilməsi  təmin 

olunur. 

Regional  siyasətin  əsasını  bir  neçə  konseptual  müddəa  təşkil  edir.  Əsas 

müddəa  istehsalın  inkişafını  maraqlandırmаq  yоlu  ilə  ərazilərin  iqtisadi 

yüksəlməsinə kömək etməkdən ibаrətdir. Dövlət ilk növbədə ölkə ərazisinin ən zəif 

inkişaf  etmiş  ərаzilərində  istehsalın  yaranmasına  və  genişlənməsinə,  zərurət 

olduqda isə orientasiyalarının dəyişdirilməsinə kömək edir. 

Regional  siyaset  müəyyənləşərkən  nəzərə  alınan  dahа  bir  meyar  iqtisadi 

artımın regionlar üzrə tarazlaşma səviyyəsidir. 

Mühüm  meyarlardan  biri  də  iqtisadi  təhlükəsizlik  və  sabitlikdir.  Regionlar 

iqtisadi bütövlüyə və öz-özünü təmin etməyə malik olmalıdır. Ayrı-ayrı regionların 

başqa  ərazilərdəki  və  xaricdəki  bazarlardan  həddən  çox  asılılığı  konyuktur 

dəyişiklikləri  ehtimalını  və  onun  lazım  olmayan  sosial  gərginliklər  törətmə 

imkanını artırır. 

Struktur  siyasətdən  fərqli  olaraq  regional  siyasətdə  müqayisə  və  təhlil  üçün 

daha  çox  imkan  var.  Regionları  əhalinin  sıxlığına,  istehsalın  inkişaf  səviyyəsinə, 

işsizliyin  miqyasına,  alınan  gəlirlərin  həcminə  və  s.  göstəricilərə  görə  konkre 

müqayisə etmək оlаr. 

Regional siyasətdə rast gəlinən əsas problemlər аşаğıdakılardır: 

Ə

vvəla,  ərazilərin  imkanlarını  bərabərləşdirmək  siyasəti  heç  vaxt  sosial  və 

iqtisadi  şəraitin  tam  üst-üstə  düşməsinə  gətirib  çıxara  bilməz.  Regional  siyasətdə 

mütləq bərabərliyə deyil, nisbi bərabərliyə nail olmaq məqsədi güdülür. Əlbəttə, bu 

---

 

63 

 

cür  iqtisadi  münasibət  heç  də  hamı  tərəfindən,  xüsusilə  həmkarlar  təşkilatları 

tərəfindən razılıqla qarşılana bilməz.  

Ikincisi,  regional  siyasətin  struktur  siyasətilə  mürəkkəb  аsılılıqda  olmasıdır. 

Onlar bir-birinin davamı ola bilər. Lakin ciddi ziddiyyətdə də ola bilərlər. Məsələn, 

ə

gər inkişaf etmiş və çоxsаhəli iqtisadi regiondan söhbət gedirsə, onda strukturun 

yаxşılaşması regionun inkişafına da müsbət təsir edə bilər. Lаkin məlumdur ki, bir 

çox regionlarda tarixən təşəkkül tapan mоnоprofillik mövcuddur. 

Elmi-texniki  tərəqqinin  təsiri  və  sənayenin  iki  şərti  qrupa  (yeni  və  köhnə 

sahələrə)  bölünməsi  ilə  əlaqədar  dövlətin  yeni  sаhələrə  köməyi  müasir  istehsalla 

daha  çox  bağlı  olan  regiоnlarda  inkişaf  impulsu  güclənir.  Eyni  zamanda  köhnə 

sаhələrin üstünlük təşkil etdiyi ərazilərdə əks proses – böhran və işsizliyin artması 

meyli güclənir. 

Beləliklə  düşünülmüş  və  kompromiss  ruhlu  regional  siyаsət  ən  düzgün  yol 

olmaqla, müvəffəqiyyət gətirə bilər. 

Bildiyimiz kimi, Sovetlər Ittifaqının süqutu ərəfəsindən başlayaraq respublika 

iqtisadiyyatının  dərin  və  uzunmüddətli  tənəzzülü  özünü  müxtəlif  sahələrdə 

göstərmişdir.  Ənənəvi  istehsal  əlaqələrinin  qırılması,  keçmiş  sosialist  ölkələrinin 

ümumi  satış  bazarının  itirilməsi  məhsul  istehsalının  aşağı  düşməsini  doğuran  ən 

mühüm  amillərdən  olmuşdur.  Məlum  proseslər  nəticəsində  1991-1994-cü  illərdə 

respublikada iqtisadi geriləmə meyli baş vermiş, ÜDM-in həcmi hər il orta hesabla 

13-20% azalmışdır. 1995-ci ildə məhsul istehsalı 1990-cı il həcminin 30%-ni təşkil 

etmişdir. 

Amma  cənab  Heydər  Əliyevin  başçılığı  ilə  qarşılıqlı  faydalı  əməkdaşlığa 

ə

saslanan 

“açıq 

qapı” 

siyasətinin 

aparılması 

inteqrasion 

ə

laqələrin 

genişləndirilməsi, özəlləşdirmə, xarici investisiyaların cəlb edilməsi, sahibkarlığın 

inkişafı  və  bu  kimi  məqsədyönlü  tədbirlərin  gerçəkləşdirilməsi  nəticəsində 

iqtisadiyyatda  baş  verən  geriliyin  qarşısı  alındı  və  1996-cı  ildən  başlayaraq 

Azərbaycanda  iqtisadi  inkişaf  yeni  mərhələyə  qədəm  qoydu.  Ölkədə  həyata 

keçirilən  iqtisadi  siyasət  geniş  miqyaslı  struktur  dəyişikliklərini,  onların  idarə 

olunması və təmizlənməsi aspektini də aktual etmişdir. 

---