85
Summary
In economics, inflation is a sustained increase in the general price level of goods
and services in an economy over a period of time. When the price level rises, each
unit of currency buys fewer goods and services. Consequently, inflation reflects a
reduction in the purchasing power per unit of money – a loss of real value in the
medium of exchange and unit of account within the economy.
Inflation affects an economy in various ways, both positive and negative. Negative
effects of inflation include an increase in theopportunity cost of holding money,
uncertainty over future inflation which may discourage investment and savings, and
if inflation were rapid enough, shortages of goods as consumers begin hoarding out
of concern that prices will increase in the future.
Inflation also has positive effects:
•
Fundamentally, inflation gives everyone an incentive to spend and
invest, because if they don't, their money will be worth less in the future. This
spending and investment can benefit the economy.
•
Inflation reduces the real burden of debt, both public and private. If you
have a fixed-rate mortgage on your house, your salary is likely to increase over
time due to inflation, but your mortgage payment will stay the same. Over time,
your mortgage payment will become a smaller percentage of your earnings, which
means that you will have more money to spend.
•
Inflation keeps nominal interest rates above zero, so that central banks
can reduce interest rates, when necessary, to stimulate the economy.
•
Inflation reduces unemployment to the extent that unemployment is caused
by nominal wage rigidity. When demand for labor falls but nominal wages do not, as
typically occurs during a recession, the supply and demand for labor cannot reach
equilibrium, and unemployment results. By reducing the real value of a given
nominal wage, inflation increases the demand for labor, and therefore reduces
unemployment.
86
Azərbaycan dövlət qtisad UniversitetininMaliyyə fakültəsininMaliyyə menecmenti
ixtisası üzrə 622-ci qrup tələbəsi Əliyev Ağahüseyn Nizami oğlunun “Bazar
iqtisadiyyatı şəraitində inflyasiyanın tənzimlənməsi problemləri” mövzusundamagistr
dissertasiyasına
R E F E R A T
Mövzunun aktuallığı. nflyasiya müasir dövrdə bu və ya digər dərəcədə həm
keçid iqtisadiyyatlı, həm də bazar iqtisadiyyatlı ölkələr üçün problem olaraq
qalmaqdadır . nflyasiya- qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki daimi artımlar və bunun
nəticəsi olaraq pulun mütəmadi şəkildə qiymətdən düşməsidir. Makkonnell və
Buryuya görə, nflyasiya- qiymətlərin ümumi səviyyəsinin yüksəlməsidir, lakin bu o
demək deyildir ki, bütün əmtəə və xidmətlərin qiymətləri qalxmalıdır. Müasir bazar
iqtisadiyyatı şəraitində bütün dünya ölkələrinin o cümlədən Azərbaycanında
qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri inflyasiyanın sabit saxlanılması və
inflyasiyanın yol aça biləcəyi işsislik, yoxsulluq, iqtisadi böhranlar, qiymətlərin
kəskin bahalaşması kimi böyük problemlərin qarşısını almaqdır.
Tədqiqatın predmeti və obyekti.Tədqiqatın predmetini inflyasiyanın
tənzimlənməsi siyasətinin əsas istiqamətləri təşkil edir. Tədqiqat işində antiinflyasiya
tədbirləri, böhran vəziyyətlərində infilasiyanın tənzimlənməsi kimi mühüm məsələlər
araşdırılır.
qtisadi islahatlar dövründə, beynəlxalq əlaqələrin, xarici ticarətin genişlənməsi
vəziyyətində inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin yeri və təsiri, bu sistemin
təkmilləşməsi tədqiqatın obyektidir.
Inflyasiyanın yaranması və xüsusiyyətləri, ona təsir edən amillər və bu kimi
digər məsələlərə dair həm dünya iqtisadçılarının, həmçinin Azərbaycan
iqtisadçılarının və alimlərin əhəmiyyətli elmi əsərləri mövcuddur. Bu toxunulan
məsələlərə
Azərbaycan
alimlərindən
Z.F.Məmmədovun,
E.M.Sadıqovun,
D.A.Bağırovun,
M.X.Həsənlinin,
M.X.Meybullayevin,
R.M.Rzayevin,
A.M.Kərimovun, Ş.Ə.Abdullayevin, R.V.Əsgərovanın əsərlərində əhəmiyyətli
dərəcədə yer verilmişdir.
87
Dissertasiyasının məqsəd və vəzifələri işin quruluşunu müəyyən etmişdir. Bu
məqsəd və vəzifələrin həlli isə müasir inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin keçdiyi
tarixi inkişaf yolunun, onun quruluşunun, mahiyyətinin, səbəblərinin öyrənilməsini
tələb edir. Məhz bu səbəbdən işin I fəslində bu məsələlərə toxunulmuş, iqtisad
elminin görkəmli nümayəndələrinin inflyasiya və ona təsir mexanizmi, müxtəlif
konsepsiyalarına tez – tez müraciət olunur, onlardan nümunələr gətirilir.
Növbəti tədqiqat mərhələsi (II fəsil) inflyasiyanın tənzimlənməsi siyasətinin
ə
sas istiqamətlərini əhatə edir. Bu fəsildə müəllif inflyasiyanın tənzimlənməsinin
ə
sas
xüsusiyyətlərini,
Azərbaycanda
iflyasiyanın
yaranmasını,
onu
qiymətləndirilməsini və təhlilinin aparılması öz əksini tapmışdır.. Müasir
antiinflasiya siyasətinin və Azərbaycan respublikasında inflyasiyanın dövlət
tənzimlənməsinin perspektivləri isə III fəsildə təklif edilmişdir.
Tə tqiqatın ə sas mə qsə d və və zifə lə ri.Tədqiqatın əsas məqsədi inflyasiyanın
tənzimlənməsi
siyasətinin
mahiyyətini,
ölkənin
inkişafında
inflyasiyanın
tənzimlənməsi siyasətinin və antiinflasiya siyasətinin əsas istiqamətlərini
öyrənməkdir. qtisadiyyat sahəsində istənilən dövlətin əsas məqsədi möhkəm iqtisadi
artımı, daxili qiymətlərin sabitliyini, həmçinin xarici iqtisadi tarazlığı təmin etməkdir.
Bu göstərilən məqsəd aşağıdakı vəzifələrin həllini tələb edir:
- müasir inflyasiyanın tənzimlənməsi sisteminin əsas xüsusiyyətlərinin və ona
təsir elementlərinin müəyyən edilməsi;
- antiinflasiya sisteminin bazar iqtisadiyyatına uyğun, iqtisadi islahatlar
dövründə formalaşdırılması, onun məqsəd və vəzifələrinin dəqiqləşdirilməsi;
- dünya və Azərbaycan iqtisadiyyatında antiinflasiya siyasətinin həyata
keçirilməsi imkanlarından istifadə təcrübəsinin təhlil edilməsi;
- milli iqtisadiyyatın müasir vəziyyətinin araşdırılması;
- müasir antiinflasiya sistemindəki problemlərinin təhlili;
- antiinflasiya sisteminin təkmilləşdirilməsinin iqtisadi proseslərə təsirinin
müəyyən edilməsi və yarana biləcək problemləri aradan qaldırılması yollarını
ə
vvəlcədən aşkarlanması
88
Tətqiqat informasiya bazası və işlənməsi metodlarıTədqiqatın aparılması
üçün informasiya mənbəyi kimi Azərbaycanın, Rusiyanın və digər ölkə
müəlliflərinin elmi əsərləri və monoqrafiyalarından, eyni zamanda Azərbaycan
Respublikası Mərkəzi Bankının rəsmi materiallarından, Statistika komitəsinin
statistik məlumatlarından, müxtəlif internet saytlarının iqtisadi materiallarından və s.
mənbələrdən istifadə etmişdir.
Tədqiqatın elmi yeniliyi.
Tədqiqatın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir:
1.
Inflasiya proseslərinə təsir göstərən amillərin sistemləşdirilməsi
2.
Azərbaycan Respublikasında inflasiyanın baş verməsi səbəblərinin inkşaf
etmiş ölkələrin eyni adlı göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi.
3.
Iflasiya prosesesinin pul kütləsinin artmasına təsiri təhlil edilmişdir.
4.
Azərbaycan Respublikasında baş verə biləcək inflasiyanın qarşısını almaq
məqsədi ilə görüləcək tədbirlər planı hazırlanmışdır.
Beləliklə, Mərkəzi Bank valyuta siyasəti yeritməli,eyni zamanda ölkədə həyata
keçirilən sosial – iqtisadi inkişaf proqramlarının realizasiyasına dəstək verməli və
makroiqtisadi siyasətin koordinasiyasında fəal iştirak etməlidirki baza inflyasiyanın
təkrəqəmli səviyyədə saxlanmasına və maliyyə sabitliyinin qorunmasına nail ola
bilsinlər.
Tə dqiqatın
praktiki
ə
həmiyyəti. nflasiyanın
tənzimlənməsi
siyasətinin
aparılmasının vacibliyi onun stabil saxlanılması və qarşııya çıxa biləcək problemlərin
qarşısının alınması antiinflasiya siyasətinin düzgün şəkildə aparılmasıdesertasiya
işinin əhəmiyyətini ön plana keçirdir.
Tədqiqatın işinin stukturu: Dissertasiya işi girişdən, üç fəsildən, nəticə və
təkliflərdən, eyni zamanda ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
Nə ticə və tə kliflə r
nflyasiyanın iqtisadi və sosial nəticələri mürəkkəb və
müxtəlifdir. Onun böyük olmayan sürəti qiymətin qalxmasına və gəlir normasına
təsir edib bununla da müvəqqəti konyekturanın canlanmasının faktoru olur.
nflyasiyanın dərinləşməsin istehsalın yüksəlməsində ciddi maneyəçilik törədir
cəmiyyətin iqtisadi və sosial gərginliyinə səbəb olur. Sürətli nflyasiya təsərrüfatı
89
bərbat hala qoyur, nəinki iri korporasiyaları, hətta kiçik biznesə ciddi iqtisadi zərər
vurur. Bu isə əsas etibarilə konyekturanın qeyri-müəyyənliyindən irəli gəlir.
nflyasiya effektiv makroiqtisadi siyasətin aparılmasını çətinləşdirir. Onu da deyək
ki, qiymətin qeyri – bərabər qalxması iqtisadiyyatın sahələri arasında
disproporsiyanı gücləndirir, daxili bazarda məhsulun satışında problemlərin
yaranmasını gücləndirir. Bu cür nflyasiya puldan məhsula qaçışı aktivləşdirir, pul
yığımına mane olur, pul-kredit sisteminin fəaliyyətini pozur. Bundan başqa
nflyasiya şəraitində əhalinin yığımı qiymətdən düşür, kredit verən bank və idarələr
itki verirlər. stehsalatın internasionallaşması nflyasiyanın ölkədən-ölkəyə
keçməsini asanlaşdırır, beynəlxalq valyuta və kredit əlaqələrini mürəkkəbləşdirir.
nflyasiya əmək məhsuldarlığının təsərrüfat effektini azaldır və texnoloji gerilik
yaradır. nflyasiyanın özü bir fakt olaraq pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətini azaldır,
yəni məhsulun sayını və xidməti azaldır, hansıları bu pul vahidi ilə almaq
mümkündür – bu heç də real şəxsi gəliri və həyat tərzinin azalmasına gətirmir.
nflyasiya pul vahidinin alıcılıq qabiliyyətini aşağı salır, lakin sizin real gəliriniz və
yaşayış tərziniz o vaxt aşağı düşər ki, əgər sizin nominal gəliriniz nflyasiyadan geri
qalar. nflyasiya nisbətən təsbit edilmiş nominal gəlirləri olan insanları cəzalandırır.
Başaq sözlə desək, o gəlirləri belə bölüşdürür: sabit nominal gəlirləri olan əhalinin
gəlirlərini azaldır, digər qrup əhalinin gəlirlərini artırır. Buna klassik nümunə olaraq
adi təqaüd və ya renta ilə yaşayan yaşlı insanları göstərmək olar, hansılar ki, hər ay
sabit nominal gəlirlər əldə edirlər. nflyasiya həmçinin təsbit edilmiş renta haqqı olan
torpaq sahiblərinin də vəziyyətini pisləşdirir, çünki vaxt keçdikcə onlar alıcılıq
qabiliyyətini itirmiş pul vahidi alırlar, az miqdarda dövlət sektorunda çalışanların bir
hissəsi hansı ki, gəlirləri təsbit olunmuş tarif cədvəlləri ilə müəyyən edilir. Həmçini
sosial müavinətli sabit gəlirlərlə yaşayan ailələr və digər transvert gəlirləri olan ailələr
nflyasiyanın qurbanı olurlar. Qeyri-sabir gəlirlərlə yaşayan insanlar nflyasiyadan
xeyr götürə bilərlər. Belə ailələrin nominal gəlirləri qiymətlərin səviyyəsini və yaxud
həyat qiymətini keçir, nəticə etibarilə onların real gəlirləri artır. Sənayenin inkişaf
etmiş və güclü həmkarlar təşkilatı olan sahələrində çalışan fəhlələrin nominal maaşı
nflyasiya ilə ayaqlaşa bilər və keçər.
90
Ə
ks tərəfdən qiymətin səviyyəsinin qalxması sənayenin qeyri-rentabelli
sahələrindəki bəzi muzdlu fəhlələrin (hansı ki, güclü köməkdən, mübariz həmkarlar
təşkilatından məhrumdurlar) gəlirlərini keçir. nflyasiyadan firma rəhbərəlri və
başqa gəlir əldə edənlər də uda bilərlər. Məsələn: əgər nflyasiyada qiymətin
qalxması faizdə nəzərə alınmayıbsa, kredit götürənlər nflyasiyadan udurlar. 1 000
000 manat ssuda götürmüş debitor müəyyən vaxt ərzində faizlə həmin pulu
qaytarmalıdır, lakin bu vaxt ərzində manatın alıcılıq qabiliyyəti iki dəfə düşərsə onda
həmin alınmış məbləğ banka qaytarılarkən real alıcılıq qabiliyyətinin yarısını itirmiş
olur (faiz hesabını nəzərə almasaq).
nflyasiya vaxtı təcili əmanətlərin polis sığortası banklarında illik rentalar və
başqa sabit qiymətli aktiv kağızların qiymətləri azalır, hansı ki, nəzərdə tutulmamış
ağır vəziyyətlə və yaxud sakit tərzdə təqaüdə çıxmaq imkanına çatardı.
nflyasiyanın sosial nəticələridə vardır: o milli gəlirin bölüşdürülməsinə aparır,
elə bil bu əhali üçün yüksək vergi dərəcəsidir hansı ki, nominal artımı gerilədir,
həmçinin real əmək haqqı əmtəə və xidmətlərin yüksələn qiymətlərindən geri qalır.
Bir sözlə demək olar ki, nflyasiya prosesinin neqativ nəticələri aşağıdakılar aiddir:
− Qiymətlər sisteminin pozulması;
− Qeyri-leqal iqtisadi əlaqələrin inkişafı, böyük miqyaslı nomenklatur
kapitalın realizə olunması;
− Gəlirlərin gizli bazar və gizli istehsalın xeyrinə bölünməsi;
− Ekvivalent dəyişmənin kobud pozulması;
− Əhali yığımının qiymətdən düşməsi;
− Büdcə nflyasiyasının güclənməsi (dövlət büdcəsi kəsri);
− Kredit nflyasiyasının güclənməsi (vaxtı keçmiş və borc ssudanın
səviyyəsi);
− Dövlət büdcəsinin, kredit investisiyasının və kapital qoyuluşunun
gəlirlərinin qiymətdən düşməsi;
− Əməyə qarşı əks stimulların yüksəlməsi;
− Bazar münasibətlərində narazılıqların yüksəlməsi;
91
− Rəsmi iqtisadiyyatla kölgə iqtisadiyyatın ın birləşməsi hətta dəbə
minməsi;
− Sənaye və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı arasında disproporsiyanın
güclənməsi.
Praktiki olaraq bütün ölkələrdə nflyasiyanın öz yaranma səbəbləri var. Lakin
bu prosesdə müxtəlif faktorların olması ölkənin konkret iqtisadi şəraitindən
asılıdır.
nfilyasiyanın neqativ sosial və iqtisadi nəticələri müxtəlif ölkələrin rəhbərlərini
məcbur edir ki müəyyən edilmiş iqtisadi siyasəti həyata kersinlər. Dövlət tərəfindən
həmişə pul kütləsinin tənzimlənməsinə diqqət yetirilmişdir. nflyasiyanın idarəetmə
amilləri birtərəfli deyil, öz nəticələrinə görə ziddirlər. Belə siyasət çox dar
parametrlə ölçülür. Bir tərəfdən infilyasiya spiralının açılmasının qarşısının almaq,
digər tərəfdən təsərrüfatın stimulunu artırmaq, bazarı lazımı əmtəə ilə təmin etmək
üçün şərait yaratmaq tələb olunur. nfilyasiyanı idarə etmək kompleks amillər tələb
edir, qiymət artımını gəlirlə stabilləşdirmək lazımdır. Qərb ölkələrində istifadə
olunan bu prosesin idarəetmə aləti infilyasiyanın xarakter və səviyyəsindən,
təsərrüfat xüsusiyyətindən, təsərrüfat mexanizminin spesifikasından asılı olaraq
fərqlənir. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə (xüsusən ABŞ və əksər qərb ölkələrində)
infilyasiyanın artım tempini çox dar ölçüdə saxlamaq mümkün olur. Inflsiyanın
tənzimlənməsi və antiiflasiya tədbirlərinin həyata keçirilməsi üzrə əvvəlki illərin
təcrübəsindən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bu siyasətin məqsədyönlü olması üçün
inflyasiya mexanizminin elementlərindən düzgün istifadə etmək lazımdır. Manatın
məzənnəsinin kəskin dəyişməsinin qarşısını almaq, qeyri – neft sektorunun rəqabət
qabiliyyətinin aşağı düşməsinə və xarici ticarət şəraitinin pisləşməsinə, inflyasiya
təhlükəsini artıran manat emissiyasına yol verilməməlidir. Manatın sabitliyinin və
inflyasiyanın cilovlanmasını təmin edən sərt pul-kredit siyasəti elə aparılmalıdır ki,
bu siyasətin iqtisadiyyata olan mənfi təsirini minimuma endirmək mümkün olsun.
Buna nail olmaq üçün möhkəm iqtisadiyyata söykənən əsl maliyyə sabitliyi olan
mikromaliyyə sabitliyinin yaradılması zəruridir.
92
Beləliklə, Mərkəzi Bank valyuta siyasəti yeritməli, eyni zamanda ölkədə həyata
keçirilən sosial – iqtisadi inkişaf proqramlarının realizasiyasına dəstək verməli və
makroiqtisadi siyasətin koordinasiyasında fəal iştirak etməlidirki baza inflyasiyanın
təkrəqəmli səviyyədə saxlanmasına və maliyyə sabitliyinin qorunmasına nail ola
bilsinlər.
-
Bununla yanaşı biz biz antiinflasiya tədbirlərini bu səpkidə görmək istərdik:
-
Özəl müəssisə və təşkilatlara iri dövlət sifarişlərinin verilməsi
-
Kommersiya kreditlərinin faizlərinin aşağı salınması
-
Pul emissiyasının qarşısının alınması
-
Dövlətin iqtisadi sferaya müdaxilələrinin minimuma endirilməsi
-
Vergi stimullaşdırılmasının tətbiqi
-
Işsizliyin səviyyəsi və əmək haqqı arasında olan mütənasibliyin gözlənilməsi
-
Qiymət və əmək haqqı sisteminin liberallaşdırılması
-
Milli valyutanın dəyərdən düşməsinin qarşısının alınması
-
Hökümətin gəlir və xərclərinin balanslaşdırılması, büdcə kəsinin minimuma
endirilməsi
-
Dolayı vergilərə üstünlük verilməsi və s.
Dostları ilə paylaş: |