26
...,.
MÖVZU 5. BANKIN PASS V Ə
MƏ
L YYATLARI
Bank resuslarının formalaşması ilə əlaqədar olan əməliyyatlar passiv əməliyyatlar
adlanır və hər bir kommersiya bankı üçün böyük əhəmiyyat kəsb edir.
Bank resursu
- bankın sərəncamında olub, aktiv və digər əməliyyatların yerinə
yetirilməsi üçün istifadə olunan pul vəsaitlərinin məcmusudur.
Nizamnamə fondu
tamamilə iştirakçıların xüsusi vəsaiti hesabına yaradılır.
Onun minumum həcmi Mərkəzi Bank tərəfindən müəyyən edilir. Bank yaradılarkən
nizamnamə fondu yalnız pul vəsaitləri və maddi aktivlər hesabına formalaşa bilər.
Ehtiyat fondu
- mənfəətdən ayırmalar hesabına yaradılır. Onun həcmi nizamnamə
kapitalına nisbətdə müəyyən edilir. Ehtiyat fondunun yaradılmasında məqsəd bankın
aktiv əməliyyatları ilə
əlaqədar mövcud ola bilən itkilərin ödənilməsidir. Bu fondun
vəsaitlərindən həmçinin səhmdarlara mənfəətin və dividentlərin çatışmayan hissələrinin
ödənilməsində də istifadə olunur. Ehtiyat fondu həmçinn nizamnamə kapitalının
artırılması məbəidir.
Banklarda ehtiyat fondu ilə yanaşı mənfəət hesabına xüsusi təyinatlı dividentlərin
maddi maraq fondları yaradılır. Bank passivlərinin qeyri-maliyyə təşkilatlarından başlıca
fərqləndirici xüsusiyyəti ondadır ki, xüsusi vəsaitlərin xüsusi çəkisi çox aşağıdr. (10-20%)
Bank resurslarının təşkili mənbələri
Bankın xüsusi kapitalı
Borc vəsaiti
Cəlb olunmuş vəsait
Bankın xüsusi kapitalı
Nizamnamə
fondu
l ərzində bölüşdürülməmiş
mə
nfəə
t
Ehtiyat
fondu
Mənfəət hesabına yaradılan
digə
r fondlar
27
Xüsusi vəsaitlərin bankın passivlərində nisbətən aşağı xüsusi çəkiyə malik olmasına
baxmayaraq onun fəaliyyətində mühüm rol oynayır. O üç əsas funksiyanı yerinə yetirir.
Xüsusi
kapital mühafizə
funksiyası vasitəsi
ilə bankın ə
manətçilər
,
kreditorlar
qarşısında bankın möhkəmliyini, dəyanətliyini təmin edir. Bu
vasitələr sığorta və
zəmanət
fondu
kimi çıxış edir.
Xüsusi
vəsa
itlərin mühafizə
funksiyası
kapitalın
yetərliliyi anlayışı
ilə ə
laqdardır.
Bu
o demkdir ki
,
bankın maliyyə itkilərini öz
vəsaiti
hesabına təmin
edir.
Əməli funksiyanın
mahiyyəti ondadır ki, bankın
xüsusi vəsaitləri
bankın maddi
bazasının inkişafında maliyyə resursu rolunu oynayır. lkin kapital olmadan heç bir
bank öz
fəaliyyətinə
başlaya bilməz. Bu
vəsaitləridən
bankın filial
və şöbələrinin
ge
nişlənməsinə
istifadə oluna
bilər.
Xüsusi vəsaitlərin
nizamlaşdırıcı
funksiyasının
mahiyyəti ondadır ki
,
mərkəzi
banklar kommersiya banklarının
fəaliyyətini
onların
xüsusi vəsaitlərinin
idarə
olunması
yolu
ilə nizamlaşdırırlar. Bankın xüsusi vəsaitləri içərisində ə
sas yeri
nizamnamə
fondu
təşkil
edir
onun həcmi
,
yaranma
forması
və
də
yiş
dirilməsi bankın nizamnaməsi ilə
müəyyən
edilir.
Kommersiya
banklarının resurslarının ə
ksər
hissəsini cəlb
olunmuş vəsaitlər
təşkil
edir. Banklar
passiv
əməliyyatları yerinə yetirməklə
hüquqi
və fiziki şəxslərin
maliyyə
resurslarının
cəlb etmək
imkanı əld
ə edirlər. Bura
daxildir:
•fiziki
və
hüquqi şə
xslərin ə
manət
və
depozitləri
,
• hüquqi şə
xslərin
bank hesablarındakı
vəsait
qalığı.
Depozit
-
banka saxlamağa köçürülmüş
,
müəyyən
olunmuş vaxtda və şərtlərlə geri
qaytarılmalı
olan
pul
vəsaitləridir.
Vəsaitlər aşağdakı
bank
əməliyyatları
nəticəsində banka cəlb
edilir:
•hüquqi şə
xslərə
hesabın açılması
,
•fiziki şə
xslərin
pul
vəsaitbrinin əmanətə cəlb edilməsi.
Bank xüsusi və
saitlə
rinin funksiyası
Mühafizə
Nizamlaşdırıcı
Ə
məli