Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
79 
 
doğru  yönəlir.  Dövlətin  strateji  sahələri  də  təsnif  olunur  və 
dövlət  öz  strategiyasında  məqsədlərinin  kəmiyyətini  müəyyən 
edir. Kəmiyyətlərin müəyyən edilməsi dövlətin gücünə və onun 
iştirak  imkanlarına  bağlı  olur.  Strateji  sahələri  içərisində 
iqtisadiyyat  birinci  yerdə  dayanır.  Bunun  ardınca  güclü  hərbi 
birləşmələri  və  digər  silahlı  qüvvələri  yaratmaq  da  dövlətin 
strategiyasına  və  taktikasına  aid  olur.  Dövlət  daima 
mövcudluğunu  təmin  etmək,  inkişaf  etmək  və  müdafiə 
olunmaq  strategiyalarını  müəyyən  edir.  Bu  strategiyaları  baza 
strategiyalar kimi də təsnif etmək məqsədəuyğundur.  
Beynəlxalq münasibətlər regionda və regiondan kənarda 
sahələr  üzrə  müəyyən  edilir.  Dövlətlər  həm  ümum  əsaslarla 
(vahid  dövlət  məzmunu  fəaliyyəti  tərkibində),  həm  də  xüsusi 
qaydada  beynəlxalq  münasibətlərə  qoşulurlar.  Məsələn, 
dövlətlər  bəzən  onları  qane  etməyən  sənədlərə  qoşulmaqdan 
imtina  edirlər.  Bu,  dövlətin  xüsusi  qaydada  beynəlxalq 
münasibət  fəaliyyətinin  əsasıdır.  Eləcə  də  başqa  iki  dövlət 
arasında  olan  strateji  müttəfiqlik  sənədinə  üçüncü  dövlət 
qoşulmaya  bilir.  Bu  da  xüsusi  qaydadır.  Beynəlxalq 
münasibətlərə qoşulmaq məqsədi xarici siyasətin məqsədləri ilə 
eynilik  təşkil  edir.  Xarici  siyasət  fəaliyyəti  münasibətləri, 
münasibətlər  isə  fəaliyyətin  nəticələrini  təzahür  etdirir.  Xalqı 
və siyasi qurum kimi hakimiyyəti tanıtmaq dövlətin həm xarici 
siyasətinin,  həm  də  beynəlxalq  münasibətlərinin  başlıca 
məqsədlərinə  çevrilir.  Dövlətin  xarici  siyasətində  məqsəd  və 
maraqlar üzvi vəhdət təşkil edir və hər iki məzmun böyüməyə 
və hərəkət sahələrini və obyektlərini artırmağa xidmət edir.  
 

---

 
80 
 
Xarici siyasətdə maraq anlayışı.  
Maraqların  təmin  olunmasında  (siyasi  təsiretmədə) 
məsafə və məkan amıli 
 
Maraq  fərdlərin  özündən  büruzə  verməklə  (ifadə 
olunmaqla)  onların  mövcudluğuna  və  inkişafına  xidmət  edir. 
Dövlətin  və  cəmiyyətin  bütün  üzvləri  fərdi  və  universal 
qaydada maraq nümayiş etdirirlər. Universal maraqlarda enerji 
artıq olur ki (enerji bolluğu yaranır), fərdlər də bu mənbədən öz 
maraqları üçün yararlanırlar. Universal maraqlar fərdi maraqlar 
üçündür.  Yəni,  bolluq  və  zənginlik  fərdin  maraqlarının 
ödənilməsinə xidmət edir. Maraqlarsız siyasət (fəaliyyət) təşkil 
edilə  bilməz.  Siyasətin  stimullaşdırılmasında  istqamətverici 
amil  kimi  maraq  dayanır.  Maraq  öz  arxasınca  məqsədləri  və 
hərəkətləri  müəyyən  edir.  Xarici  siyasət  dövlətin  sakinlərinin 
maraqlarından meydana gəlir. Ehtiyac və tələbatdan irəli gələn 
maraq  dövlətin  məqsədlərini  müəyyən  edir.  Dövlət  maraqları 
dövləti  öz  xarici  siyasətinin  məqsəd  istiqamətlərini  müəyyən 
etməyə  vadar  edir.  Dövlət  maraqlarının  daxildə  olan  şaxəli 
prinsipi  onun  xarici  siyasətində  də  öz  təsirlərini  göstərir. 
Dövlət çalışır ki, daxili strukturları xarici siyasət strukturları ilə 
birləşsin və vəhdət təşkil etsin, birləşik siyasət həyata keçirsin. 
Dövlət daxildə və xarici sferada öz maraqlarını şaxələndirilmiş 
əsaslarla müəyyən edir. 
Dövlətin marağı və onun təmin edilməsinin bu və ya digər 
səviyyədə  forması  bir  tərəfdən  inkişafdır,  digər  tərəfdən  də 
mövcudluğunu  qorumaqdır.  Dövlət  maraqları  dövlət  sərhəd-
lərinin  qorunmasına  yönəlir  və  eləcə  də  digər  məkanlarda 
maraqların  böyüməsinə  əsaslanır.  Dövlət  maraqları  daima 
şaxələnmə  xüsusiyyətlərinə  malik  olur.  Dövlət  maraqları  həm 
də  məhdudlaşdırıcı  məzmunu  özündə  əks  etdirir.  Digər 
dövlətlərin  maraqlarının  da  mövcudluğu  müvafiq  dövlət  üçün 
maraq məkanı sərhədlərini və sferasını meydana gətirmiş olur. 
Dövlətlər  beynəlxalq  münasibətlərdə  maraq  sferalarına  daxil 

---

 
81 
 
olurlar  və  maraqların  qarşılıqlı  mövcudluğu  dövlətlərin 
maraqları  arasında  məhdudlaşdırıcılığı  da  meydana  gətirir. 
Beynəlxalq  münasibətlər  və  dövlətlərin  beynəlxalq  hüquq 
normalarını  yaratmaları  onların  ümumi  formalı  maraqlarının 
təmin  edilməsinin  əsaslarını  təşkil  edir.  Beynəlxalq  norma-
lardan  dövlətlər  ümumi  davranış  qaydaları  (əməl  etmək 
prinsipləri)  formalaşdırırlar.  Təbii  olaraq  universal  beynəlxalq 
hüquq  normaları  yaradılır,  eləcə  də  fərdi  və  konkret  sahələr 
üzrə normalar qəbul olunur. Universal normalar özündə ədaləti 
əks etdirir. Bu universal ədalət məzmunu ayrı-ayrı sahələr üzrə 
hüquq normalarının yaradılmasını təşkil edir. 
Maraqların  təmin  edilməsində  məkan  və  məsafə  amili 
böyük  roil  oynayır.  Bu  məsaf  həm  zamanda  və  həm  də 
coğrafiyada  öz  əksini  tapır.  Böyük  dövlətlər  çalışıralar  ki,  öz 
xarici  siyasət  maraqlarını  məkan  şəbəkələri  əsasında  müəyyən 
etsinlər.  Bu  məqsədlə  ittifaqları  təşkil  edirlər.  Məkanlar 
arasında  əlaqələrin  mövcudluğu  və  transformalı  münasibətlər 
maraqların  məkanlar  üzrə  təmin  olunmasının  əsaslarını 
yaradırlar.  Məkanların  şəbəkələri  şəbəkəli  siyasətin  həyata 
keçirilməsi  üçün  dayaq  mərkəzləri  rolunu  oynayır.  Məsələn, 
ABŞ-ın  Avratlantik  məkanda  (Qara  və  Aralıq  dənizi 
regionlarında)  strateji  maraqlarının  təmin  olunmasında  NATO 
ölkələri,  xüsusilə,  bu  dəniz  regionlarında  İtaliya,  Yunanıstan, 
Türkiyə  və  Rumıniya  həlledici  mövqeyə  malik  olurlar. 
Məkanlar 
arasında 
bağlılıq 
dövlətlərin 
xarici 
siyasət 
maraqlarının uzanmasına və böyüməsinə xidmət edir. Məsələn, 
keçmiş  SSRİ  məkanı  arasında  olan  məkan  bağlılığı  Rusiyanın 
geniş  maraqlarına  xidmət  edir.  Eləcə  də  Avropa  İttifaqı, 
Avstraliya  və  Sakit  Okeaniya  ABŞ-ın  region  maraqlarının 
böyüməsinə səbəb olur. Çin Cənubi-Şərqi Asiyada maraqlarını 
genişləndirir.  ABŞ  Sakit  və  Atlantik  okeanları  regionları  üzrə 
maraqlarını  böyüdür.  Məkan  dövlətlərin  geosiyasətinin 
böyüməsinə  xidmət  edir.  Məkanın  böyüməsi  ittifaqları, 
birlikləri  meydana  gətirir,  eləcə  də  ittifaqlar  da  güc 

---