“B OTEXNOLOG YANIN ƏSASLARI” fənnindən
MÜHAZ RƏ MƏTNLƏR
Tərtib etdi: “Qida məhsullarının texnologiyası” kafedrasının dosenti,
texnika elmləri namizədi QƏD MOVA NATƏVAN SƏFƏR QIZI
BAKI-2015
MÜHAZ RƏ 1. “БИОТЕХНОЛОЭИЙА ВЯ ОНУН ИНКИШАФ
ПЕРСПЕКТИВЛЯРИ
PLAN:
1. Биотехнолоэийа елмinin əsasları, инкишаф перспективляри вя тятбигi сащяляри.
2. Texniki mikrobiologiya və onun inkişaf tarixi.
3. Биотехнолоэийада истифадя олунан микроорганизмляр вя онларын ясас
praktiki xüsusiyyətləri.
4. Биолоjи активмаддяляр синтезедян продусентлярин тякмилляшдирилмяси. 5.
Биотехнолоэийанын яняняви вя йени сащяляри.
Ə
dəbiyyat
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”,
Bakı-1994,-284s.
2.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001
г
.
3.О.А.Неверова ,Г.А.Гореликова «Пищевая биотехнология » Сибирское
университетское
изд.2007.
4.А. Гореликова.Oсновы современной пищевой биотехнологии учебное
пособие
. 2012.
5. Квеситадзе Г.И., Безбородов А.М. Введение в биотехнологию. –М.: Наука,
2002.
6.Растительный белок. Под. ред. Браудо Е.Е. М.: Наука, 2000 г.
Biotexnologiya bir tədbiqi elm kimi yaranma və formalaşmasında texniki
mikrobiologiyaya əsaslanır. Ona görə də ilk əvvəl texniki mikrobiologiyanın
yaranma tarixindən başlamaq lazımdır. lk dəfə 1675-ci ildə A.Levenhuk
mikroorqanizmlərin təsvirini vermiş və mikrobiologiyanın təsviri dövrünün əsasını
qoymuşdur. Lakin, bu kəşfdən çox-çox illər əvvəl hələ bizim eradan 6000 il əvvəl
pivə istehsalı barədə tarixdə məlumatlar vardır. Həmçinin insanlar qədim dövrlərdə
mikroorqanizmlərdən sirkə, süd məhsullarından qatıq, pendir və s. alınmasında,
lifli bitkilərin yumşaldılmasında, çörəkbişirmə və şərabçılıqda istifadə etmişdirlər.
Texniki mikrobiologiyanın bir elm kimi formalaşması Lui Pasterin dahiyanə
kəşfləri ilə başlamışdır. O, ilk dəfə 1857-ci ildə isə pivə və şərabın xarab olmasında
mikroorqanizmlərin rolunu göstərmiş və onlarla mübarizə pasterizasiya üsulunu
təklif etmişdir. Həmçinin Paster müxtəlif yoluxucu xəstəliklərlə mübarizədə
vaksinlərin alınma üsullarını da işləmişdir. Bu səbəbdən Lui Paster texniki-
mikrobiologiyanın banisi sayılır. Beləliklə, texniki-mikrobiologiyanın əsası
mikrobiologiyanın inkişafının ikinci dövründə qoyulmuşdur. XIX əsrin axırlarında
rus alimi Meçnikov zərəverici gəmiricilərə qarşı mübarizədə xəstəlik törədən
bakteriyalardan istifadə olunmasını təklif etmiş və bu məqsədlə 1885-ci ildə
bakterioloji laboratoriyada toyuq vəbası mikroblarından ibarət preparat alaraq
ondan sünbülqıranların məhv edilməsində istifadə etmişdir. Lakin, yerli hökumət
həmin mikrobların insanda vəba əmələ gətirəcəyindən qorxaraq müqavimət
göstərmişlər. Daha sonra sovet alimləri Merojovski və saçenka insan və ev
heyvanları üçün zərərsiz olan mikrob kulturaları almış və onlardan gəmiricilərə
qarşı mübarizədə müvəfəqiyyətlə istifadə etmişlər. 1897-ci ildə alman alimləri
Hobber və Viltiner təmiz kök yumrusunun bakteriyasından ibarət nitragin
preparatını aldılar. Bu preparat ilk dəfə 1911-ci ildə istehsal edilmiş, 1929-cu ildə
isə həyata keçirilmişdir.
Rus alimi Kostiçev və onun əməkdaşları ilk dəfə azobakteriyalardan ibarət
azota bakterin preparatı almış və onu azot gübrəsi əvəzinə istifadə etmişlər.
XX əsrin birinci yarısında rusiyada texniki-mikrobiologiya böyük sürətlə
inkişaf etdi. lk dəfə rus alimi vanov spirt qıcqırmasını ətraflı tədqiq etdi və
göstərdi ki, fosforlu üzvi birləşmələr əmələ gəlir. Kostiçev və Qutkeviç
mikroskopik göbələklərin köməyilə bir çox üzvi turşuların alınma texnologiyasını
öyrənmiş və 1930-cu ildə praktiki olaraq limon turşusu almışdır. Lapışnikov,
Çistakov və digər rus alimləri süd turşusu, aseton və butil spirtinin zavodda
istehsalı üsullarını işləyib hazırlamışlar. Karalyov və Botkeviç öz əməkdaşları ilə
birlikdə yeni biotexnoloji proseslər əsasında süd məhsullarının alınmasını tədqiq
etmişlər.
1929-cu ildə ingilis alimi Flemin tərəfindən pensilinin kəşfi texniki-
mikrobiologiyanın inkişafında böyük rol oynadı. 1940-cı ildə pensilin, 1944-cü
ildə isə Voksman tərəfindən streptamisin preparatı alındı. Bu sahədə rus
alimlərinin də böyük köməyi olmuşdur. Krasilnikov, Yermolyeva və Hauze
tərəfindən antibiotik maddələr alınmış və zavod miqyasında istehsal edilmişdir.
XX əsrin ikinci yarısında Yerusalimski və Skrabin tərəfindən sənayedə
mayagöbələklərindən yem zülalının alınmsaının əsası qoyulmuşdur. Beker və
ə
məkdaşları isə yem məqsədilə lizin amin turşusunun praktiki alınmasını əldə
etmişlər.
Texniki-mikrobiologiyanın müasir inkişaf dövrü XX əsrin ikinci yarısnda
molekulyar mikrobiologiyanın geniş vüsət tapması ilə əlaqədardır. Məhz bu dövrdə
mikrobiologiya
sənayesi
yarandı.
Mikrobiologiya
sənayesinin
torpaq
münbütləşdirici preparat antibiotik, vitamin, ferment və digər fizioloji aktiv
maddələr istehsal edən zavodların sayı getdikcə artır.
Texniki-mikrobiologiyanın
mühüm
ə
həmiyyətə
malik
son
müvəffəqiyyətlərindən biri mikroorqanizmlər tərfindən interferon və insulin kimi
qiymətli dərman preparatlarının alınmasıdır.
Mikroorqanizmlərin əsas praktiki xassələri. Mikroorqanizmlərin geniş
və dərindən öyrənilməsi göstərdi ki, mikroskopik ölçüyə malik olmasına
baxmayaraq onlar insanın praktiki fəaliyyəti və maddələr dövranında böyük
ə
həmiyyət kəsb edən prosesləri idarə edirlər. Digər tərəfdən mikroorqanizmlər
ümumi bioloji qanuna uyğunluqları aşkara çıxarmaq üçün əlverişli tədqiqat
obyektləridir. Mikroorqanzimlərin xalq təsərrüfatı və elm üçün mühüm əhəmiyyətə
malik olamlarını təmin edən xassələr aşağıdakılardır:
Dostları ilə paylaş: |