Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 52 Örnek olarak bir-kaç deyim de yazalım: -Aynan yoksa komşuna bak. -Aynaya nasıl bakarsan yüzünü öyle görürsün. Tanzimat şairlerinden Ziya Paşa’nın bir şiirindeki bir mısra Atasözü niteliğine kavuşmuştur. “Ayinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz” (Ziya Paşa) Bir sahih Hadis-i Şerif’de Hz. Peygamberimizin bir sözünde ayna suje olmuş- tur. “Mümin müminin aynasıdır.” (Hadis-i Şerif) Karagöz sanatında; Karagöz perdesine, hattâ biraz daha genişleterek söylersek Karagöz oyununa “âyine-i devran” denir. Yani “zaman aynası” anlamında oyun- lar ifade edilir. Karagözcü oyununa başlarken “Hey Hak! Bakalım ayine-i devran ne suret gösterir.” sözünü kullanır. Çok değil bundan yaklaşık 50 yıl önce elinden ayna düşmeyen, süsüne düşkün kadınlar için söylenen “Aynalı pempe” yakıştırması çok kullanılırdı. Dilimizde “ayna aksi”, “ayna gibi olmak”, “ayna gibi”, “ayna tırnağı” gibi söz öbekleri de bulunmaktadır. Doğal olarak ayna üzerine söylenmiş manilere de kültürümüz içinde rastlıyo- ruz. Bu manilerden birkaç örnek aşağıya alıyorum. Geçmiş ayna önüne Saçlarını tarıyor Ben aşkından ölürken Sağa sola yarıyor Ayna nara değer mi Gül fidana erer mi Kurban olam bezirgân Bu yol yâre gider mi Ayna tuttum çimene Çimenin çiçeğine Bülbül olsam da konsam Yârimin pençesine Bazı aynalar yapılışına ve kullanıldığı yere göre çeşitlenmiş ve dilimizde pek çok ayna ile bileşik kelimeler ortaya çıkmıştır. Meselâ; “devaynası”, “dışbükey ayna”, “dikiz aynası”, “el aynası”, “içbükey ayna”, “kristal ayna”, “yarı geçir- gen ayna”, “ayna çektirmek” (rontgen çektirmek), “düz ayna”, “mağnetik ayna”, “uçak iniş aynası”, “ayna açmak” (sakar açma), “ayna yazısı”, “fay aynası”, Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 53 “ayna taşı”, “büyü aynası”, “gözetleme aynası”, “küresel ayna”, “minder ayna- sı”, “elips ayna”, “silindir ayna”, “ayna falı”, “gırtlak aynası” vb. yüzlerce bile- şik kelimelerle yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. İnançlarda aynaya yüklenen bazı anlamlar halk kültürümüzde bulunuyor. Bun- lardan bazılarını sıralamak istiyorum: Ayna aydınlık ve ferahlıktır. Yeni taşınılan eve Kuran’la birlikte ilk olarak ay- na götürülür. Gelin başlıklarında ayna bulundurulur. Yolcu uğurlanırken ayna üze- rinden su akıtılır. İki kişi aynı anda aynaya bakmaz çünkü bu ikisine ayrılık gelir. Ayna kırılması hayırlı sayılmaz. Bazı inançlarda ayna kırıldıktan sonra 7 sene evli- liğin olmayacağına inanılır. Gece aynaya bakılmaz, hattâ gece ayna karşısında traş hiç olunmaz uğursuzluk gelir düşüncesi vardır. Çocukların aynaya bakması bazı yerlerde hoş karşılanmaz. Bazı kırsal kesim insanları şöyle düşünürler: Cinler, geceleri aynanın etrafında toplanırlar. Eğer birisi gece aynaya bakarsa, cinler bakan kişinin gözlerinden onun ruhuna girerler. Ayna- ya bakan hamile kadının doğacak olan çocuğunun bazı azalarında eksiklikler olur. (Şaşılık, körlük, topallık vb.) Tunceli’nde, bazı eski mezarlara özellikle ayna konulmaktadır. Orman içlerin- de ve dağ zirvelerinde bulunan mezarlara ayna konulmaktadır. Çünkü ölenin ruhu yükselmektedir. Mezarı artık zirvededir ve yaşayanlar bu aynadan bakarak hem onu, hem de kendilerini göreceklerdir. Başkalarının ölümü bizim aynamızdır. Biz bu aynaya bakarak kendimizi görü- rüz, diye inanılır. Bazı yörelerin inanışına göre kırık ayna evde bulundurulmaz, hemen atılır. Kırık aynanın uğursuzluk getirdiğine inanılır. Ayna yalnızca Türk kültüründe ve geleneğinde değil, dünya kültür ve gelene- ğinde; kadın ve kadın güzelliği ile birlikte anılmıştır. Neredeyse ayna kadın için icad edilmiş ve kadın için üretilmiştir, diyenlerin sayısı az değildir. Sözcü Gazetesinin 4 Ocak 2015 Pazar günkü nüshasının 6. sayfasında “Kadın- lar ve Ayna” başlıklı küçük bir yazıyı aşağıya alıntılamak istiyorum. Her ne kadar bu yazının bilimsel bir yanı olmasa da bir “halk irfanî kültürü” olduğu için olduğu gibi yazıyorum. “5 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve bir kraliçe görür. 10 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve bir Sinderella görür. 15 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve çirkin bir kız görür. 20 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve çok zayıf veya çok şişman, çok kısa veya uzun, çok düzgün veya çok yuvarlak hatlı görür. 30 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve bütün kusurlarını görür ama aldır- maz. 40 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve güzelliğini sürdürdüğünü görür. 50 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve dışını değil içini görür. Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 54 60 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve artık aynaya bakmayan insanları ha- tırlayıp dünyayı fethetmeye gider. 70 Yaşında : Aynada kendisine bakar ve bilgelik, kahkaha ve yetenek görür. Hayatından memnundur.” 80 Yaşında : Aynaya bakmaya zahmet etmez.” Hamile kadın doğum yapmadan önce, yatağının yanına ayna ve su konulmak- tadır. Bu ayna yastığına ters olarak yani kapatılarak konur. Hamile kadın rüyasında bahtını görebilecektir ve de doğacak çocuğunun bahtının güzel olacağına inanılır. Şamanların elbiselerinin pek çok yerinin ayna ile süslü olduğu bilinmektedir. Şamanlar aynaların gökten geldiğine ve her türlü belâların onların hükmü altında olduğuna inanılırdı. Gelinlerin başlıklarına bazı yörelerde ayna konduğu da bir gerçektir. Gelin baş- lıklarının ve yeleğinin ayna parçalarıyla süslendiği de bilinmektedir. Ayna, yatak odalarında eksik edilmeyen bir aksesuardır. Şu bir gerçektir ki is- ter genç kız olsun, isterse hangi yaşta olursa olsun; bir kadının çantasında mutlaka ama mutlaka bir göz veya yüz aynası bulunur. Kadını aynadan ayrı tutmak müm- kün değildir. Bu gerçek, geçmişte böyleydi, bugün de böyledir. KAYNAKLAR 1) AKSEL, Malik; Sanat ve Folklor, 1. bsm, Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Ki- tapları Çağdaş Yazarlar Makale Serisi: 2, MEB Basımevi, İstanbul 1971. Not: Aynalar adlı yazı, s. 89-91 2) BEYDİLİ, Celal; Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Yayınları, An- kara 2005 (Şubat). Not: Ayna, s.80-81 3) ÇAĞIRIR, Mustafa-Aytürk Durgun; “Camın Halkbilimindeki Yeri,” Folk- lor/Halkbilim Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 40, Eylül 1990, s. 34-39. 4) ERSOY, Necmettin; Semboller ve Yorumları, 3. bsm. Dönence Yayınları, İstanbul 2007 (Haziran). Not: Ayna, s. 195-197 5) EMİROĞLU, Kudret; Gündelik Hayatımızın Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2011 Gene Yayın 2462, Yaylacık Matbaacılık, İstanbul 2002 (Şu- bat). Not: Ayna ve Ayna kırılması, s. 20-21 ve s. 286-287 6) İVGİN, Hayrettin-Salih Turhan- Ömer Ünal; Yozgat Türküleri ve Oyun Ha- vaları, Yozgatlı Dernekler Federasyonu Yayınları 2 Kültür Eserleri Serisi 2, Anka- ra 2009, s.143 ve s. 175-176 7) Kadınlar ve Ayna; Sözcü Gazetesi, 4 Ocak 2015 Pazar, s. 6. Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|