Microsoft Word Design Cihan doc

Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi                         Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov  
arasındakı münasibət və Azərbaycan                                           
 
63 
Fəqət,  1929  dünya  iqtisadi  böhranın  bazar  şərtləri  ilə  ortadan 
qaldırılmadıqca klassik düşüncənin verdiyi açıqlamaların yetərsiz oldu-
ğunu ortaya qoymuşdur. Đqtisadiyyatda müdaxiləçi siyasətlərin tətbiqini 
təklif edən və təklif etdiyi siyasətlər ilə qəbul görən keynesçi düşüncə, 
klassik  düşüncənin  yetərsiz  qaldığı  nöqtələr  üçün  yeni  açıqlamalar 
apararaq  bunları  ortadan  qaldırmağa  çalışmışdır.  Bu  yetərsizliklərdən 
biri də; klassiklər tərəfindən mal və pul bazarları arasında bir qırılmanın 
olması  (dikotomi),  pul  siyasətlərinin  mal  bazarları  üzərində  təsirsiz 
qalmasıdır. Halbuki Keynesə görə pul miqdarındakı artımlar faiz kana-
lıyla mal bazarlarına təsir göstərməkdə, iqtisadiyyatdakı klassik mənada 
ikilik problemi qalxaraq makro bütövlük ortaya çıxmaqdadır.
133
 
 
1929 dünya böhranından sonra keynesyən iqtisadiyyatın dikoto-
mi  tənqidləri  ilə  əməlli  başlı  sarsılan  klassik  düşüncə,  bu  tənqidlərə 
cavab verəcək tədqiqatlara başlamışdır. Bunun üçün Gottfried Haberler, 
Arthur  C.  Pigou,  Tibor  Scitovsky  və  Don  Patinkin  kimi  iqtisadçılar 
dikotomi problemini ortadan qaldırıcı yöndə nəzəriyyələrini hazırlama-
ğa  başladılar.  Bu  nəzəriyyələrin  vardıqları  ortaq  nəticəyə  görə,  əgər 
iqtisadiyyatda qiymətlər elastik olarsa və qiymətlərin düşməsi ilə artan 
real pul balansları şəklindəki sərvətlər istehlak xərclərini artırarsa iqtisa-
diyyatda tam  məşğulluq  təmin edilə biləcəkdir. Hətta bunun sayəsində 
Keynesin  irəli  sürdüyü  uc  nöqtələr  olan  likid  tələsi  ilə  investisiyaların 
faiz elastikliyinin az olduğu nöqtələrdə belə tam məşğulluq təmin edilə 
biləcəkdir.
134
  
 
Đktisadi  vahidlərin  pul  yığımlarını  ortaya çıxaran  nağd  pul, çek, 
yığım  hesabı  və  əmanət  sığortası  kimi  varlıqların  iqtisadiyyatdakı 
qiymət hərəkətlərindən təsirlənərək real istehlak xərcləri üzərində ortaya 
çıxardıqları  təsirə  real  balans  təsiri  (real  balance  effect)  deyilir.
135
  Bu 
təsirə  əsaslanaraq  pul  və  mal  bazarlarının  birləşdirilməsində  qarşı-
laşılan  problemləri  bir  formal  çərçivə  içində  incələyən  Don  Patinkin 
olmuşdur. Mal tələbinin nisbi qiymətlər yanında real pul miqdarına da 
                                                 
133
   Francisco  L.  Lopes,  “The  Transmission  Mechanism  of  Monetary  Policy  in  a 
Stabilising Economy: Notes on the Case of Brazil”  
http://www.bis.org/publ/pky03b.pdf, 26 Ağustos 2001. 
134
   Thomas M. Humphrey, “Mercantilists and Classical: Insights from Doctrinal History” 
Economic  Quarterly,  Federal  Reserve  Bank  of  Ricmond,  Volume  85/2,  Sipring 
1999, p. 74. 
135
   Paul  R.  Gregory,  Roy  J.  Ruffin,  Basic  Economics,  Boston,  Scott,  Foresman  and 
Company, 1989, p. 175. 
Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov                         Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi 
arasındakı münasibət və Azərbaycan 
                                         
 
 
64 
bağlı  olduğunu  ifadə  edən  Patinkin,  pul  tələbindəki  artışların  real 
balans təsiri səbəbiylə mal bazarları tərəfindən qarşılanacağını söylə-
mişdir.  Halbuki  Say  Qanununa  görə  ortaya çıxan  artıq  təlabatın  mal 
bazarı  tərəfindən  qarşılanması  mümkün  deyildir.  Çünkü  mal  bazarı 
onsuz  da  tarazlıqdadır.  Bu  bazarda  pul  siyasətinin  ortaya  qoyduğu 
artıq tələbi qarşılayacaq bir təklif artığı yoxdur. Dolayılı olraq Fransız 
iqtisadçı Leon Walrasın (1834-1910) bütün bazarları qavrayan klassik 
ümumi  tarazlıq analizində  pul  və  mal  bazarlarını  bir  ümumi  tarazlıq 
modeli içində birləşdirə bilməməsindən qaynaqlanan daxili tutarsızlıq 
Patinkinin ələ aldığı real balans təsiri ilə ortadan qaldırılmaqdadır.
136
 
 
Patinkinin real balans təsiri yanaşması ilə pul və mal bazarları 
arasında bir əlaqə qurularaq dikotomi tənqidləri ortadan qaldırılmağa 
çalışılmışdır. Burada real balans təsirini ortaya çıxaran pul, Gurley və 
Shawın  ifadə  etdiyi  xarici  puldur.  Yəni  mərkəz  bankı  tərəfindən 
iqtisadiyyata sürülən, özəl sektor öhdəliklərini artırmadan varlıqlarını 
artıran  puldur.  Đqtisadiyyatda  qiymətlərin  düşməsi  ilə  fərdlərin  sahib 
olduğu  bu  xarici  pulların  dəyəri  artmaqdadır.  Xarici  pul  dəyərindəki 
artım  fərdi  sərvətin  və  xərclərin  çoxalmasıyla  nəticələnməkdədir. 
Xərclərin çoxalması qiymətlər ümumi səviyyəsini artıraraq real ankes-
lərin  (varlıqların)  dəyərini  azaltmaqdadır.  Nəticədə  artan  qiymətlər 
genişlənən pul təklifinin təsirini ortadan qaldırmaqdadır.
137
 
 
Keynesdə  artan  pulun  real  sektora  təsiri  faiz  həddi  kanalıyla 
baş  verməkdədir.  Yəni  istehlak  xərcləri  istifadə  oluna  bilən  gəlir 
səviyyəsi  ilə  faiz  həddinə  bağlı  idi.  Pul  miqdarındakı  artımlar 
qiymətlərlə  bərabər  faiz  hədlərini  azaltarkən  investisiya  xərclərini 
artırmaqda idi. Don Patinkinnin real ankes təsiri ilə məcmu istehlakı 
müəyyənləşdirən faktorlara xarici pulun real dəyərindəki artımlar da 
əlavə  edilmişdir.  Xarici  pulların  real  dəyərindəki  artışlar,  xərclər 
vasitəsilə ümumi qiymətləri və real gəliri artırmaqdadır.
138
 
                                                 
136
   Walras Law and Macroeconomics, 
http://www.ecom.unimelb.edu.au/ecowww/rdixon/wlaw.htm , 29 Ağustos 2001. 
137
   Mauro Boianovsky, “Real Balances, the Price Level and the Unit of Account: from 
Wicksell to Patinkin and Beyond” The American Journal of Economics and 
Sociology, October, 1998, 
http://www.findarticles.com/cf_0/m0254/4_57/53449343/66/article.jhtml?term=, 28 
Ağustos 2001. 
138
   James  Tobin,  Stephen  S.  Golub,  Money,  Credit,  and  Capital,  Boston,  Irwing 
McGraw-Hill Companies, 1998, p. 272. 

---