Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

104 

mülkiyyəti hüquqlarının inkişaf etməsinə mane 

ola  bilər.  Đnkişaf  etmiş  bir  ölkədəki  mühafizə 

qaydalarının olduğu kimi, inkişaf etməkdə olan 

ölkədə tətbiq  edilməsi  bəzən  qatı  mühafizə  adı 

altında  ədalətsizliyə  səbəb  olmaqdadır.  Bir  

başqa ifadə ilə, mühafizə qaydaları baxımından 

ölkə  vətəndaşı  ilə  əcnəbiyə  mütləq  bərabərlik 

tanımaq  bəzən  ədalətsizliyə  səbəb  olacaqdır. 

Buna  görə  də  əcnəbi  vətandaşa  aid  olan  bir 

əmtəə  nişanı və  ya  patent  üzərindəki  hüququn 

pozulmayacağı  və  inkişaf  etməkdə  olan  ölkə-

dəki  yeniliklərin  qarşısının  alınmayacağı  əda-

lətli  bir  balansın  qorunması  lazımdır.  Qısacası, 

hüquq  sahibinin  hüququ  ilə,  yarışa  sonra  girən 

şəxsin  hüququnu  nizamlayan  bir  sistemin 

qurulması  vacibdir.  Aşağıda  bu  mövzu  ilə 

əlaqədar misallar verilmişdir.  

5.  Sənaye  Mülkiyyə ti Hüququna Dair 

Qanunve ricilik Tənzimlənə rkən Hansı 

Xüsuslar Nəzərə  Alınmalıdır? 

Burada  ortaya  çıxan  əsas  problem,  bir  ölkənin 

sənaye  mülkiyyəti hüququna  dair  qanunverici-

liyi olduğu kimi qəbul e dəcəyi, yoxsa milli qa-

nunvericiliyin beynəlxalq sazişlərə uyğunlaşdı-

rılacağı  problemidir.  Bu  problem  təkcə  hüquq 

elmini maraqlandıran bir problem deyildir. Belə 

ki,  hər  hansı  bir  ölkə  sənaye  mülkiyyəti  hü-

ququna  dair  qanunvericilik  aktı  qəbul  e dərkən 

hüquqi  və  iqtisadi  siyasətini  eyni  səviyyədə 

nəzərə almalıdır. Aşağıdakı misallar ilə bu möv-

zu yalnız hüquqi  baxımdan təhlil ediləcəkdir. 

Yuxarıdaki  problemi,  yəni  bir  ölkənin  sənaye 

mülkiyyəti hüququna dair qanunvericiliyi oldu-

ğu  kimi  qəbul  edəcəyi,  yoxsa milli  qanunveri-

ciliyin  beynəlxalq  sazişlərə  uyğunlaşdırılacağı 

problemini  iki  hissəyə  ayırıb  təhlil  etmək  la-

zımdır.  

Birincisi,  beynəlxalq  sazişlərə  uyğunlaşdırma-

dır.  Belə  ki,  beynəlxalq  konvensiyalara  qoşu-

larkən  qanunun  mətnini  dəyişdirə  bilməzsiniz. 

Beynəlxalq  sazişlərə  qoşulmaq  yolu  ilə,  ölkə 

konvensiyanın  tərəfdaşı  olur.  Bu  prosesdə 

maddələrin  məzmununu  da  dəyişdirmək müm-

kün  deyil.  Lakin,  beynəlxalq  konvensiyaya 

qoşularkən iki xüsus nəzərə alınmalıdır.  

Birinci xüsus, Beynəlxalq konvensiyaların bəzi 

maddələrinin  şamil  edilməsindən  imtina,  yəni 

“ qeyd-şərt”  qaydasıdır.  Ölkə  konvensiyaya  qo-

şularkən bu qaydadan istifadə edə bilər. “ Qeyd-

şərt  qaydası”, konvensiyanın  məzmununda  nə-

zərdə  tutula  və  ya “ qeyd-şərt”  beynəlxalq  hü-

ququn  bir  qaydası  kimi  mövcud  ola  bilər.  Bu 

mövzuda  misal  olaraq  “Paris  Konvensiyası” 

5. Sınai Haklar Konusu Me vzuatta Düzen-

lenirken Nele r Göz  Önünde  

Bulundurulmalıdır ? 

Esasen  burada  temel  problem,  aktarım  mı 

(iktibas mı) yoksa uyarlama mı  sorusudur ?  

Bu  soru  aslında  sa dece  hukuku  da  ilgilendir-

memektedir.  Bir  ülke  bu  alanda  yasal  düzen-

leme  yaparken  hukuk  ve  iktisat  politikalarını 

bir  arada  göz  önünde  bulundurmak  durumun-

dadır.  Aşağıda  sadece  örneklerle  konunun hu-

kuki yönü üzerinde durulacaktır.   

Đktibas  mı yoksa  uyarlama  mı  sorusunu  esasen 

ikiyi  ayırmak  gerekir.  Bunun  bir yönünü  ulus-

lar  arası  sözleşmeler oluşturur.  Şüphesiz  ulus-

lar  arası  sözleşmelere  taraf  olunurken  metni 

değiştirme imkanı yoktur. Uluslar arası Sözleş-

melere  katılım  suretiyle  taraf  olunur.  Bu  sü-

reçte madde metinlerine müdahale imkanı yok-

tur. Ancak, uluslararası sözleşmelerin kabulün-

de iki nokta önemlidir.  

Ulusal  sözleşmelerde  çekince mekanizması  iş-

letilebilir.  Çekince  imkanını  Sözleşmenin  biz-

zat kendisi öngörebilir veya çekince imkanı bir 

devletler  hukuku  mekanizması  olarak  kendili-

ğinden  vardır.  Buna  örnek  olarak  Paris  Kon-

vansiyonu  verilebilir.   T ürkiye,  20  Mart  1883 

tarihinde  akt  edilen  “ Sınai  Mülkiyetin  Hima-

yesi  Đçin  Bir  Đttihat  T eşkili  (Korunmasıyla 

Đlgili  Bir  Birlik  Kurulması)  Hakkındaki  Muka-

velename  (Paris  Konvansiyonu)”nun, 14 Tem-

muz  1967’de  Stockholm’de  tadil  edilmiş 

metnine,  1 ila 12 nci maddeleri hariç 1975 yı-

lında taraf olmuştur. (8.8.1975 tarih ve 7/10464 

sayılı Bakanlar Kurulu Kararı - G. 20.11.1975 , 

S.  15418).  T ürkiye’nin  Sözleşmenin  1  ila  12. 

maddelerine  koyduğu  çekince  1994  tarihinde 

kaldırılmıştır (29.7.1994 tarih ve 94/5903 sayılı 

Bakanlar  Kurulu  kararı  -  RG.  23.9.1994,  S. 

22060). 

Aynı şekilde “Markaların Uluslar arası Tescili 

Konusundaki  Madrid  Sözleşmesi  Đle  Đlgili  Pro-

tokol”  buna  örnek  olarak  verilebilir.  T ürkiye 

1930  yılında  kabul  edilen  bir  Kanunla  (1619 

sayılı Kanun) Protokolün 1925 tarihli La Haye 

değişikliğine  katılınması  hususunda  hükümete 

yetki  verilmiş,  Sonradan  1955  tarihinde    Đcra 

Vekilleri  Heyeti  T ürkiye’nin  bu  Anlaşmadan 

çekilmesine karar  vermiştir.  Çekilmeye  gerek-

çe  olarak  da  merkezi  sicile  kayıtlı  bir  çok  ya-

bancı markanın T ürkiye’de korunmasına karşı-

lık  aynı  imkandan  yararlanan  yerli  markanın 

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

105 

göstərilə bilər. Belə ki, T ürkiyə, 20 Mart 1883-

cü  il  tarixində  bağlanan “ Sənaye Mülkiyətinin 

Mühafizəsinə  Dair  Təşkilatın  Qurulması  Haq-

qındakı  Konvensiyanın  (Paris  Konvensiyası-

nın),  14  Đyul  1956-cı  ildə  Stokholmda  dəyiş-

dirilmiş  mətninə,  1  və  12-ci  maddələr  xaric 

1975-ci  ildə  qoşulub  (8.8.1975  tarix  və 

7/10464  sayılı  Nazirlər  Kabineti  Qərarı- 

G.20.11.1975,  S.  15418).  T ürkiyə  Paris  Kon-

vensiyasının 1 və 12-ci maddələrinə “ qeyd-şərt 

qoymuşdur” və bu  qeyd-şərti 1994-cü ildə ləğv 

etmişdir  (29.7.1994  tarixli  və  94/5903  sayılı 

Nazirlər  Kabineti  Qərarı-  RG.  23.9.1994, 

S.22060). 

Eyni  şəkildə, “ Əmtəə  Nişanlarının  Beynəlxalq 

Qeydə  Alınmasına  Dair  Madrid  Sazişi  ilə  

Əlaqədar Protokolu” da buna misal olaraq gös-

tərmək mümkündür. T ürkiyə 1930-cu  ildə  qə-

bul  e dilən  bir  qanunla  (1619  saylı  Qanun) 

Protokolun  1925-ci  il  tarixli  Haaqa  dəyişik-

liyinə  qoşulması  üçün  hökümətə  səlahiyyət 

vermişdir. Daha sonra, 1955-ci il tarixində Đcra 

Vəkilləri Heyəti (Nazirlər Kabineti) T ürkiyənin 

bu  sazişdən  çəkilməsinə  qərar  vermişdir.  Çə-

kilmənin əsası kimi də, mərkəzi reyestrdə qeyd 

edilən bir çox xarici əmtəə nişanının T ürkiyədə 

mühafizə  edildiyi  halda,  eyni  imkanlardan 

istifadə edən yerli əmtəə nişanlarının az olması 

və  T ürkiyədə  mühafizə  üçün  beynəlxalq  qey-

diyyata ehtiyac olmadığı üçün sərmayənin itki-

sinə  səbəb  olması  göstərilmişdir.  Lakin,  T ür-

kiyə Gömrük Đttifaqı prosesində Ortaqlıq Şura-

sının 1/95 saylı qərarının 8 nömrəli əlavəsi olan 

protokola 5.8.1997-ci il tarixli və 97/9731 saylı 

Nazirlər  Kabineti  Qərarı  (RG.  22.08.1997, 

S.23088 təkrar) ilə qoşulmuşdur. 

Beynəlxalq  Konvensiyalara  qoşularkən  nəzərə 

alınan ikinci xüsus isə,  bunların məzmun və ya 

nəzərdə tutduğu  minimum  standartlarının  milli 

qanunvericiliyə  daxil  edilərkən  meydana  çıxır.  

Məsələn,  sənaye  mülkiyyəti  hüquqları  ilə  əla-

qədar Paris Konvensiyası “ bərabər ölçüdə dav-

ranma”  və  “minimum  hüquqlar”  kimi  əsas 

prinsipləri  qeyd  edir.  Lakin,  bu  prinsiplərin 

məzmunu təbii ki, beynəlxalq nizamlamalar ilə 

təyin  ediləcəkdir.  Məsələn, Paris  Konvensiyası 

“ dünyada  tanınmış  əmtəə  nişanları”  haqqında 

ölkələrə, “ eyni  əmtəə  nişanının  eyni  növ məh-

sullar  (mallar)  ilə  əlaqədar  qeydə  alınma  pro-

sesində etiraz hüququ vermək və etibarsız sayı-

lacağı  haqqında  qanun  norması  qəbul  etmək” 

öhdəliyini yükləyir. 

Lakin,  sazişin,  əmtəə nişanı hüququnun  pozul-

ması halları ilə əlaqədar xüsusi mühafizə təmin 

azlığı  ve  ayrıca T ürkiye’de  koruma  için  ulusal 

tescile  gerek  duyulmaması  sebebiyle  sermaye 

kaybı da bir diğer gerekçe olarak gösterilmiştir. 

Ancak  T ürkiye  Gümrük  Birliği  sürecinde 

Ortaklık  Konseyinin  1/95  sayılı  Kararının  8 

numaralı eki olarak Protokole 5.8.1997 tarih ve 

97/9731  sayılı  Bakanlar  Kurulu  Kararı    (RG.  

22.08.1997, S. 23088 mükerrer) ile taraf olmak 

durumunda kalmıştır.  

Uluslar arası sözleşmelerde ise, ikinci yön bun-

ların içeriğinin veya öngördüğü a sgari standar-

dın  ulusal  mevzuata  aktarımında  kendini 

gösterir.  Örneğin,  Sınai  Haklarla  ilgili  Paris 

Sözleşmesi  eşit  muamele,  asgari  haklar  gibi 

ilkelere  yer  verir.  Ancak,  bu  ilkelerin  içeriği 

şüphesiz  ulusal  düzenlemelerle  doldurulacak-

tır. Örneğin, Paris Sözleşmesi tanımış markalar 

konusunda  ülkelere  aynı  markanın  aynı  tür 

mallarda  tescili  sürecinde  itiraza  olanak  tanı-

mak  ve  hükümsüz  kılma  konusunda  yüküme 

yer vermektedir.  Ancak,  anlaşma  milli mevzu-

atta marka hakkına tecavüz halleri ile ilgili ola-

rak  özel  koruma  konusunda  bir  düzenlemeye 

yer  vermemektedir.  Dolayısıyla  tanınmış  bir 

markanın  ülkede  tescil  edilmeden  ayrıca  özel 

mevzuatla  korunması  bir  tercih  ve  düzenleme 

problemi  olarak  ortadadır;  bu  konuda  tercih 

hukuk ve iktisat politikasına göre belirlenebilir.  

Bu konuda  asıl üzerinde  durulması  ge reken 

husus ise , ulusal me vzuatın içe riğinin  belir-

lenmesinde  iktibas  ye rine , hak  sahiplerinin, 

yabancı  ve ya  ye rli  önceki  hak  sahiple rinin 

hakkının özünü ze deleme den  bir  düzenleme 

yapılması  ge reğidir.  Bu  konuda  aşağıdaki 

örnekler üze rinde  durmak istiyorum.  

Bu örnekle rden ilki ilaç patenti  konusudur.  

Đlaç  patenti, zor  alınan maliyeti yüksek  bir  pa-

tenttir.  Bu  sebepledir  ki,  ilaç  üreticileri  ve  pa-

tent  sahipleri  20  yıllık  azami  koruma  süresini 

ruhsat  süresini  de  dikkate  alarak  uzatmak  ve 

tüm  ülkelerde  etkin  ve  derhal  koruma  peşin-

dedir.  Buna  karşı  gelişmekte  olan  ülkelerdeki 

direnç  ise  yerli  üretime  zaman  tanınması  ve 

jenerik  ilaç  üretiminin  koruma  altına  alınabil-

mesidir.  

Konu  DT Ö/T RIPS’in  27  ila  34  ve  65  ve 

devamı  maddelerinde  düzenlenmiştir.  Burada 

ilacı  patent  altına  alma  konusunda  gelişmekte 

olan  ülkelere  4  yıl  ve  ilave  5  yıl  gibi  süreler 

tanımıştır. Örneğin T ürkiye Gümrük Birliği se-

bebiyle  patent mevzuatını  1995 yılında yenile-

---