Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

102 

lumatlar ilə maraqlanır və bunları satır. Bu gün 

ölkələr patent  almaq  və  patent  qanunvericilik-

lərini hazırlamaq mövzusunda yarışırlar.  

Eyni  formada  inkişaf  etmiş  ölkələrin,  bütün 

dünyada  eyni  hüquqi  müdafiəni  təmin  etmək 

fikri də, mühüm mövzular arasındadır. Ədəbiy-

yatda  aparılan  mühüm  mübahisələrdən  biri  də 

qeyd edilən mübahisədir.  

Demək lazımdır ki, sənaye mülkiyyəti hüququ-

nun  predmeti  (mövzusu)  olan  elementləri  (əm-

təə nişanı,  faydalı  model,  sənaye nümunəsi  və 

s.)  istehsal  edən  ölkələr  əsasən  inkişaf  etmiş 

ölkələrdir.  Alıcıları  isə,  inkişaf  etmiş  və  ya 

inkişaf etməkdə olan ölkələrdir. 

3. Sənaye  Mülkiyyə ti Hüquqlarına Dair 

Qanunve riciliyi Tənzimləyə rkən və  ya 

Be ynəlxalq Sazişlərə  Qoşularkən 

Ölkələrin Nəzə rdə  Tutduqları Mə qsə d 

Hər  hansı  bir  ölkə  sənaye mülkiyyəti  hüquqla-

rına  dair  qanunvericiliklərini  tənzimləyərkən 

əsasən,  ixtira  etmək  fəaliyyətini  həvəsləndir-

mək və “mənbə  istifadəsində  təsirli olma”  fik-

rini nəzərə alırlar.  

Bundan  başqa,  ölkə  inkişaf  etmə  prosesində 

aşağıdakı öhdəliklərə də riayət etməlidir. Məsə-

lən, patentə  dair 1)  Biliyin  (elmin) yayılmasını; 

2)  Sərmayənin  inkişafını və  istehsalın  artması-

nı; 3)T exnologiya transferi üçün lazımı şəraitin 

yaradılmasını;  4)  Sənayenin planlanması  və  st-

rategiyanın  müəyyənləşdirilməsini;  5)  Xarici 

sərmayənin cəlb edilməsini təmin etməlidir.  

Eyni  formada  faydalı  model  ilə  əlaqədar  ni-

zamlamalarda  ümumiyyətlə  kiçik və orta ölçü-

lü  müəssisələrin  istehsal  prosesində  meydana 

gətirdikləri yeniliklərin  müdafiəsi  üçün  sürətli, 

ucuz və əhatəli bir müdafiə sistemi hazırlanma-

lıdır

[2]

.  

Đnkişaf  etməkdə  olan ölkələr,  faydası  çox yük-

sək  olan  sənaye  mülkiyyəti  hüquqlarına  dair 

qanunvericiliklərini nizamlayarkən  demək  olar 

ki, beynəlxalq sazişlərin hamısına qoşulurlar və 

daha  da  mühüm  olanı  inkişaf  etmiş  ölkələrin 

qanunvericiliklərini olduğu  kimi  qəbul  edirlər. 

Bu  hal  bəzən  məcburiyyətdən  irəli  gəlir.  Mə-

sələn,  T ürkiyə  Avropa  Đttifaqına  üzv  olan  bir 

ölkədir.  Bunun  üçün T ürkiyə  qanunvericiliyini 

Avropa  Đttifaqı  qanunvericilik  və  praktikasına 

uyğunlaşdırmalıdır.  Buna  görə  də,  yəni,  Avro-

pa  Đttifaqına  üzv olan ölkələrlə  eyni müdafiəni 

təmin  edə  bilmək  məqsədilə  T ürkiyə  Avropa 

Đttifaqı  əsasnamələrini  olduğu  kimi  öz  qanun-

vericiliyinə daxil etməlidir.  

Hemen  belirtelim  ki,  sınai  hak  konusu  unsur-

ları  üretenler  genellikle  gelişmiş  ülkeler,  alıcı-

ları ise gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdir.  

3. Sınai Haklar Konusunda Düzenleme  

Yapılırken veya Uluslar arası Anlaşmaya 

Taraf Olunurken Güdülen Amaçlar   

Sınai  haklar  düzenlemesi  yapılırken  bir  ülke 

genellikle,  buluş  yapma  faaliyetinin  teşvik 

edilmesi  ve  kaynak  kullanımında  etkinlik  dü-

şüncesini  öne  çıkartır.  Ayrıca  kalkınmasında, 

örneğin patente;  i)  bilginin  yayılması,  ii)  yatı-

rımların  ve  üretimin  artması,  iii)  teknoloji 

transferi  için  ortam  oluşturma,  iv)  sanayi plan-

laması  ve  strateji  tespiti,  v)  yabancı  sermaye 

akışı gibi işlevleri yüklemek ister. Aynı şekilde 

faydalı  model  ile  ilgili  düzenlemelerde  de  ge-

nellikle küçük  ve orta  ölçekli  işletmelerin  üre-

tim sürecinde geliştirdikleri yeniliklerin korun-

ması  için  hızlı,  ucuz  ve  kapsamlı  bir  koruma 

sağlama düşüncesi vardır

[3]

.  

Gelişmekte  olan  ülkeler  bu  tür  faydalar  um-

duğu sınai haklar konusunda düzenleme yapar-

ken  uluslar  arası  sözleşmelerin hemen hepsine 

taraf  olur  ve  daha  da  önemlisi  milli  mevzuat-

larını  oluştururken  de  gelişmiş  ülkelerin  mev-

zuatlarını  olduğu  gibi  iktibas  yoluna  giderler. 

Bu  iktibas  bazen  bir  zorunluluktan  kaynak-

lanır.  Buna  örnek  olarak  T ürkiye  verilebilir. 

T ürkiye  Avrupa  Birliğine  aday  bir  ülke  ve 

mevzuatını  da  Avrupa  müktesebatına  uyarla-

mak  zorunda  olduğu  için,  yani  üye  ülkelere 

benzer  korumayı  sağlamak  durumunda  olması 

nedeni  ile    Avrupa  birliği  yönergelerini  aynen 

iktibas etmek zorunda  kalmıştır.  

Sınai  haklar  konusundaki  mevzuatın  iktibası 

veya  sözleşmelere  çekincesiz taraf  olma ya  da 

sözleşmede öngörülen korumayı aynen uygula-

maya  kalkmanın,  bu  faydaları  sağlayıp  sağla-

madığı  konusu  ise  tartışmaya  açıktır.  Konu 

üzerinde  aşağıda  örneklere  bağlı  olarak  duru-

lacaktır. 

4. Sınai Haklar Konusu Ürünler ve ya 

Usulle r Bir Ülkeye  Nasıl Gire r  ?  

Sınai hak konusu ürünler veya usuller bir ülke-

ye  ya  doğrudan  satış  yoluyla  veya  lisans  söz-

leşmeleri  ile  girer.  Gelişmekte  olan  ülkeler, 

gelişmiş  ülkelerin  sınai  hak  konusu  enstrü-

manları  için  iyi  bir  lisans  pazarıdır.  Örneğin, 

tüm  markalı  ürünlerin  gelişmekte  olan  ülke-

lerde  lisans  sözleşmeleri  ile  satıldığını  görmek 

---

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

103 

Đnkişaf  etməkdə  olan  ölkələrin,  inkişaf  etmiş 

ölkələrin  sənaye  mülkiyyəti  hüquqlarına  dair 

qanunvericiliyini  olduğu  kimi  qəbul  etməsi  və 

ya  beynəlxalq  sazişlərə  heç  bir  imtina  (veto) 

irəli  sürmədən    qoşulması  yaxud,  beynəlxalq 

sazişdə nəzərdə tutulan müdafiəni eynilə tətbiq 

etməsinin  ölkənin  inkişaf  prosesinə  faydalı 

olub  olmadığı  məsələsi  mübahisə  e dilə  bilər. 

Mövzu  təhlil  edilərkən  aşağıdakı  misallar  nə-

zərə alınacaqdır.  

4. Sənaye  Mülkiyyə ti Hüququnun Pre dmeti 

Olan Məhsullar və  ya Qaydalar Bir 

Ölkəyə  Necə  Daxil Ola Bilə r? 

Sənaye  mülkiyyəti  hüququnun  predmeti  olan 

məhsullar  və  ya  qaydalar  bir  ölkəyə  birbaşa 

“ satış”  yolu  ilə  və  ya  “ lisenziya  müqaviləsi” 

vasitəsi ilə daxil ola bilər. Đnkişaf etməkdə olan 

ölkələr,  inkişaf  etmiş  ölkələrin  sənaye  mülkiy-

yəti hüququ predmeti olan məhsulları üçün çox 

faydalı  bir  lisenziya  bazarıdır.  Məsələn,  əmtəə 

nişanı  daşıyan  bütün  məhsulların  inkişaf  et-

məkdə olan ölkələrdə lisenziya müqavilələri ilə 

satıldığını  görmək  mümkündür.  Bu  qəbildən 

olan  ölkələr  üçün,  əsasən  tək  başına  lisenziya 

ölkəsi olmaq  inkişaf  etdirici  element  deyil. Li-

senziya  prosesində  və  məhsulun  satın  alınma-

sında  bu  ölkələrin  “ balığın  necə  tutulacağını 

öyrənmələri lazımdır”. 

Bu  baxımdan,  birinci  növbədə  mal  satın  alın-

masında  və  lisenziya  müqavilələri  bağlanılma-

sında yerli sənayenin inkişafını təmin edən təd-

bir və proqramlar hazırlanmalıdır. Əsas məhsu-

lun  ehtiyyat hissələri  və tədarük məhsullarının 

ölkə  daxilində  istehsalı  üçün  təminat  verilmə-

lidir.  Bu  isə,  hüquqi  dayaq  nöqtələrindən  daha 

çox  iqtisadi  və  siyasi  dayaq nöqtələrinə  istinad 

edən  bir  məsələdir.  Məsələn,  bir  şəhərin 

(metropol  şəhərin)  bələdiyyəsi və ya  icra haki-

miyyəti  metro  tenderini  keçirəcəksə,  tikinti 

müqaviləsinin  və  ya  idarəetmə  müqaviləsinin 

əsas  elementlərindən  biri  olan  subinşaatda  (alt 

inşaatda)  və  texniki  yöndən  idarəetmədə  eyni 

zamanda  yerli  mühəndislərin  də  bütün  mərhə-

lələri  izləyə və görə biləcəyi bir müqavilə for-

masını 

müəyyənləşdirilməlidir. 

Bununla, 

“know-how”un  yerli  personal tərəfindən öyrə-

nilməsi və istifadə edilməsi təmin ediləcəkdir.  

Burada  hüquqi  baxımdan  əsas  təhlil  edilməli 

olan  xüsus,  sənaye  mülkiyyəti  hüquqları  ilə 

əlaqədar  olan  yeniliklərin  qarşısının  alınması 

təhlükəsidir. Qısaca, inkişaf etməkdə olan ölkə-

lərdə  bəzən  sənaye  mülkiyyəti  hüquqlarının 

qatı bir şəkildə mühafizə edilməsi, milli sənaye 

olasıdır.    Bu  tür  ülkeler  için  esasen tek  başına 

lisans  ülkesi  olmak  geliştirici  bir  unsur  de ğil-

dir. Lisans sürecinde ve ürün alımında bu ülke-

lerin  esasen  bilinen  benzetme  ile  balık tutmayı 

da  öğrenmeleri  gerekir.  Öncelikle, mal  alımın-

da ve lisans sözleşmeleri yapılırken yerli sana-

yinin gelişmesini sağlayıcı tedbirlerin alınması, 

yan ürünlerin ve tedarik ürünlerinin ülke içinde 

üretiminin  sağlanmasına yönelik tedbirlere  yer 

verilmesi,  giderek  ana  kodların  ülke  içinde 

üretimini  temin  eden  sözleşmelerin  yapılması 

hukuki  olmaktan  ziyade,  ekonomik  ve  siyasi 

temelli  tercihlerdir.  Örnek  vermek  gerekirse; 

bir büyük şehir belediyesi veya devlet örneğin, 

bir  metro  ihalesine  çıkıyorsa yapım  sözleşme-

sinin veya işletim sözleşmesinin önemli unsur-

larından  biri  olan  alt  yapı  ve teknik  işletimde 

eş  zamanlı  olarak  yerli  mühendislerinde  tüm 

aşamalarda  gözlem  yapabileceği  bir  sözleşme 

şeklinin  belirlenmesi,  know  how’un  yerli  per-

sonel tarafından  da  öğrenilmesi ve kullanılma-

sına zemin hazırlanmalıdır.  

Burada  hukuken  asıl  üzerinde   durulması 

ge reken  husus  ise ,  sınai  haklar  alanında 

yapılan  düzenlemele r  ile   ülke   içinde   sınai 

haklarla  ilgili  gelişmelerin  önüne  geçme 

tehlikesidir. Kısaca, gelişmekte olan ülkelerde 

bazen  sınai  hakların  etkin  korunması,  ulusal 

sınai  haklar  gelişmesini  engelleyici  nitelikte 

olabilmektedir;  etkin  koruma  altında  gelişmiş 

bir  ülkedeki  korumanın,  gelişmekte olan  ülke-

de aynen var olması, daha da önemlisi gelişmiş 

ülke  vatandaşına  istisnasız  korumanın  sağlan-

ması  bazen  etkin  koruma  adı  altında  adalet-

sizliklere,  hukuka  uygun  olmayan  sonuçlara 

sebep  olabilmektedir.  Bir  başka  şekilde  ifade 

etmek  gerekirse,  korumada  yerli  veya  yaban-

cıya  karşı  mutlak  eşitlikçi  bir  tutum  bazen 

adaletsizlik  anlamına  gelebilecektir.  Dolayı-

sıyla  burada  gerçekte  yabancının  bir  markası 

veya  patenti  üzerindeki  hakkının  özünü  zede-

lemeden,  haklarını  ihlal  etmeden  ancak  geliş-

mekte  olan  ülkedeki  gelişmenin  de  önüne  set 

vurmayacak  şekilde  bir  dengenin  kurulması 

gerekir.  Kısaca  burada  hak  sahibinin  hakkı  ile 

yarışa  sonradan  başlayanın  hakkını  dengele-

yecek  bir  sistemin oluşturulması  gerekir.  Aşa-

ğıda bununla ilgili örneklere yer verilecektir.  

 

 

---