“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
95
Đşsizlik sığortası ödənişinin müddəti ərzində,
ödənilməsi lüzumlu olan əmək qabiliyyətinin
müvəqqəti itirilməsi səbəbi ilə verilən ödənişin
miqdarı, işsizlik ödənişinin miqdarından çox
ola bilməz (Đş.S.Q.md. 50/son).
3. Đşsizlik Ödənişinin Kəsilməsi və Ge riyə
Qaytarılması
Đşsizlik ödənişinin hansı hallarda kəsiləcəyini
Đş.S.Q-un 52-ci maddəsi nizamlayır. Buna görə
“ işsizlik ödənişi” alarkən a) Təşkilat tərəfindən
təklif edilən, peşələrinə uyğun və axırıncı dəfə
işlədikləri işdən aldıqları əmək haqqına və iş
şərtlərinə yaxın, yaşadığı yerin bələdiyyəsinin
ərazisində olan bir işdən ciddi əsaslar olmadan
imtina edən; b) işsizlik ödənişi aldığı müddətdə
gəlir gətirən bir işdə işlədiyi və ya hər hansı bir
sosial müdafiə fondundan gəlir və ya aylıq
müavinət aldığı sübut edilən; c) T əşkilat tərə-
findən irəli sürülən ixtisas artırma, qazandırma,
yetişdirmə təhsilindən haqlı bir səbəb olmadan
imtina edən və qəbul etməsinə baxmayaraq da-
vam etməyən; d) Haqlı bir səbəb göstərmədən
T əşkilat tərəfindən edilən dəvətlərə vaxtında
əməl etməyən, istənilən məlumat və sənədləri
nəzərdə tutulan müddət ərzində verməyən
sığortalı işsizlərin işsizlik ödənişləri kəsilir.
Yuxarıdakı (c) və (d) bəndlərində nəzərdə tutu-
lan ödənişlərin kəsilmə səbəbi aradan qalxdığı
halda, işsizlik ödənişi yenidən ödənilir. Lakin,
burada verilən ödənişin müddəti, başlanğıcda
təyin olunmuş ümumi müddəti keçə bilməz.
(Đş.S.Q.md. 52/2). Normal əsgərlik xidmətin-
dən başqa, hər hansı bir səbə blə əsgərlik xid-
mətinə çağırılan şəxslərə verilən işsizlik ödə-
nişi, həmin halın davam etdiyi müddət ərzində
kəsilir. Yenə, xəstəlik və analıq səbəbi ilə,
əmək qabiliyyətini müvəqqəti olaraq itirən
şəxslərə bu sə bəblə sığorta ödənişi verilərsə
onlara verilən işsizlik sığortası həmin halın da-
vam etdiyi müddət ərzində kəsilir. (Đş.S.Q.md.
52/3).
B. Xə stəlik və Analıq Sığortası
Müavinətlə rinin Ö dənilməsi
Đşsizlik Sığortası Qanunu ilə, sığortalı işsizə
göstərilən təminatlardan biri də, sığortalı işsi-
zin xəstəlik və analıq sığortası haqqlarının iş-
sizlik sığortası Fondu tərəfindən verilməsidir.
Sığortalı işsizin, xəstəlik və analıq sığortalarına
aid sığorta haqqları işsizlik sığortası Fondu
tərəfindən, işsizlik ödənişinin ödənildiyi müd-
dətin ilk altı ayı ərzində 2/3 hissəsində, davam
edən aylarda tam olaraq Sosyal Sığortalar
3. Đşsizlik Ödene ğinin Kesilmesi ve Ge ri
Alınması
Đşsizlik ödeneğinin hangi hallerde kesileceği
Đş.S.K.md.52’de sayılmıştır. Buna göre, “Đşsiz-
lik ödeneği almakta iken; a) Kurumca teklif
edilen mesleklerine uygun ve son çalıştıkları
işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve
ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı
sınırları içinde bir işi haklı bir nedene dayan-
maksızın reddeden, b) Đşsizlik ödeneği aldığı
sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya her-
hangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan gelir
veya aylık aldığı tespit edilen, c) Kurum tara-
fından önerilen meslek geliştirme, edindirme
ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göster-
meden reddeden veya kabul etmesine karşın
devam etmeyen, d) Haklı bir nedene dayan-
maksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları
zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve
belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen si-
gortalı işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilir”.
Yukarıda (c) ve (d) bendlerinde öngörülen
ödeneklerin kesilme gerekçesinin ortadan
kalkması halinde, işsizlik ödeneği ödenmesine
yeniden başlanır. Şu kadarki bu suretle yapıla-
cak ödemenin süresi başlangıçta belirlenmiş
olan toplam hak sahipliği süresinin sonunu
geçemez (Đş.S.K.md.52/2). Muvazzaf askerlik
dışında herhangi bir nedenle silah altına alı-
nanlarla hastalık ve analık nedeniyle geçici iş
göremezlik ödeneği almaya hak kazanan sigor-
talı işsizlerin işsizlik ödeneklerinin ödenmesi
bu durumların devamı süresince dur durulur
(Đş.S.K.md. 52/3).
B. Hastalık ve Analık Sigortası Primle rinin
Ö denmesi
Işsizlik Sigortası Kanunu ile sigortalı işsize
sağlanan yardımlardan birisi de, sigortalı işsi-
zin hastalık ve analık sigortası primlerinin Iş-
sizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanır.
Sigortalı işsizin, hastalık ve analık sigortalarına
ait primleri Fon tarafından işsizlik ödeneğinin
ödendiği sürece ilk altı ay için 2/3 oranında,
izleyen aylarda tam olarak Sosyal Sigortalar
Kurumuna aktarılır. Bu primler, sigorta prim-
lerinin hesabında esas alınan alt kazanç sınırı
üzerinden hesaplanır (Iş.S.K.md.50/5).
Hastalık ve analık nedeniyle geçici iş göre-
mezlik ödeneği almaya hak kazanan sigortalı
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
96
Fonduna göndərilir. Bu haqqlar, sığorta haqq-
larının hesablanmasında nəzərə alınan mini-
mum gəlir üzərindən hesablanır (Đş. S.Q. md.
50/5).
Xəstəlik və Analıq səbəbi ilə, müvəqqəti su-
rətdə əmək qabiliyyətini itirən sığortalılara
bundan dolayı ödənişin vərilməsi, işsizlik
ödənişinin verilməsini həmin hal davam etdiyi
müddət ərzində kəsir (Đş. S.Q.md. 50/son).
C . Đş Tapma və Đxtisas Artırma Üçün
Köməklik
Đşsizlik ödənişi, sığortalı işsizin gəlir itkisini
müvəqqəti surətdə aradan qaldırır. Lakin, işsiz-
lik sığortasının əsas məqsədi sığortalıya mü-
vəqqəti gəlir təmin etmək olmayıb, həmin iş-
çinin yenidən iş tapmasını təmin etmək və
lüzumludursa, peşə təhsili verməkdir.
Halhazırda, bir çox ölkədə tətbiq edilən işsizlik
sığortası sistemində, işsizlik ödənişindən baş-
qa, sığortalı işsizə iş tapmaq və onu peşə təh-
silinə cəlb etmək də nəzərdə tutulur. Buna görə
də işsizlik ödənişi işçinin işsiz qaldığı bütün
müddət ərzində deyil, müvəqqəti bir müddət
ərzində verilir. Bu səbəblə, müəyyən bir müd-
dət sonra, işsizlik sığortasının təmin etdiyi gəlir
də sona çatır. Ona görə də sığortalının tezliklə
yeni işlə təmin edilməsində həm ölkə iqtisa-
diyyatının, həm sığortalının, həm də işsizlik sı-
ğortası fondunun mühafizəsi baxımından bö-
yük fayda mövcuddur
[8]
.
Yuxarıda qeyd edilən səbəblərə görə, Đşsizlik
Sığortası Qanununun 48-ci maddəsində sığor-
talıya verilən təminatlar arasında “ yeni iş tap-
maq”, “ ixtisas artırmaq, qazandırmaq və tək-
milləşdirməq təhsili” də sayılıb. T əşkilat işsiz-
lik ödənişi alan sığortalı işsizlərə, peşələrinə
uyğun və axırıncı dəfə çalışdıqları vaxt aldıq-
ları əmək haqqına və iş şərtinə yaxın bir iş
tapmaqla əlaqədar fəaliyyət də göstərir. Bu yol
ilə iş tapa bilməyən işsizlərə, verilən ixtisas
artırma, qazandırma və yetişdirmə təhsilinin
əsasları və şərtləri əsasnamə
[9]
ilə nizamlanır.
_____________________________________
[1]
Aşağıda işsizlik sığortası təkcə kollektiv surətdə işdən
çıxarılaa işçilərin hüquqları baxımından və təfsilatına
toxunmadan təhlil ediləcəkdir. Đşsizlik sığortası haq-
qında geniş məlumat üçün bax. BAŞTERZĐ,
Süleyman, Đşsizlik Sığortası, Ankara 1996; ANDAÇ,
Faruk, Đşsizlik Sığortası, Ankara 1999; G ÜZEL, Ali,
4447 Sayılı Kanuna Göre Đşsizlik Sığortası, P rof.Dr.
işsizlerin işsizlik ödeneklerinin ödenmesi bu
durumların
devamı
süresince
dur durulur
(Iş.S.K.md. 50/son).
C . Iş Bulma ve Mesleki Eğitim Yardımı
Işsizlik ödeneği, sigortalı işsizin gelir kaybını
geçici süre ile telafi eder. Ancak işsizlik sigor-
tasının nihai amacı sigortalıya geçici süre gelir
sağlamak değil, onun yeniden iş bulmasını
sağlamak ve gerekiyorsa mesleki eğitime tabi
tutmaktır. Günümüzde, bir çok ülkede uygula-
nan işsizlik sigortası sisteminde, işsizlik ödene-
ğinin dışında sigortalı işsize iş bulma ve onu
mesleki eğitime tabi tutma da yer almaktadır.
Zira işsizlik ödeneği sigortalı işsizin işsiz kal-
dığı tüm dönem için değil, geçici bir dönem
için verilebilmektedir. Bu nedenle bir süre
sonra işsizlik sigortasının sağladığı gelir gü-
vencesi ortadan kalkmaktadır. Yine sigortalının
en kısa zamanda işe yerleştirilmesinde hem
ülke ekonomisinin, hem sigortalının kendisinin
hem de işsizlik sigortası fonunun korunması
açısından yarar vardır
[8]
.
Yukarıda açıklanan nedenlerle, Đşsizlik Sigor-
tası Kanunun 48. maddesinde, sigortalıya sağ-
lanacak yardımlar arasında “ yeni iş bulma”,
“meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme
eğitimi” sayılmıştır. Kurum işsizlik ödeneği
alan sigortalı işsizlere mesleklerine uygun ve
son yaptıkları işin ücret ve çalışma koşullarına
yakın bir iş bulunması hususunda çalışmalar
yapar. Kendilerine bu şekilde bir iş bulunama-
yanlara verilecek meslek geliştirme, edindirme
ve yetiştirme eğitiminin esas ve usulleri yönet-
melikle
[9]
belirlenir
_____________________________________
[1]
Aşağıda işsizlik sigortası aşağıda sadece toplu işten
çıkarılan işçilerin sahip olacağı haklar açısından ve
detaya girilmeksizin incelenecektir. Đşsizlik sigortası
hakkında geniş bilgi için bkz. BAŞTERZĐ,
Süleyman, Đşsizlik Sigortası, Ankara 1996; ANDAÇ,
Faruk, Đşsizlik Sigortası, Ankara 1999; G ÜZEL, Ali,
4447 Sayılı Kanuna Göre Đşsizlik Sigortası, P rof.Dr.