Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

91 

çalışan  işçilərə  və  657  saylı  Dövlət  Məmurları 

Qanununa  görə  müvəqqəti personal  statusunda 

çalışan işçilərə bu qanun şamil edilmir.  

III. Đşsizlik Sığortası Tə minatları  

Đşsizlik  Sığortası  Qanunu  şamil  edilən  sığortalı 

işsizlərə  verilən  sığorta  təminatları  Đşsizlik 

Sığortası Qanunun 48/6-cı maddəsində göstəri-

lir. Buna görə, həmin təminatlar, işsizlik sığor-

tası ödənişi, xəstəlik və analıq sığorta haqqları, 

yeni iş tapmaq, ixtisas artırmaq, qazandırma və 

yetişdirmə təhsili almaq üzrə dörd qola ayrılır. 

A. Đşsizlik Sığortası Ödənişi 

Đşsizlik sığortası, bir iş yerində çalışarkən, işlə-

mək arzusu, çalışqanlığı, sağlamlığı və qa biliy-

yəti  olmasına  baxmayaraq,  hər  hansı  bir  qəsd 

və təqsiri olmadan işdən çıxarılmış sığortalılara 

işsiz qalmaları səbəbi ilə, məruz qaldıqları gəlir  

itkisini müəyyən müddət və ölçüdə aradan qal-

dırmaq  məqsədi  ilə  sığorta  ödənişinin verilmə-

sidir.  (Đş.  S.Q.md.47/c).  Đşsizlik  ödənişi,  bu 

məqsədlə  sığortalı  işsizin  gəlir  itkisini  müəy-

yən  müddət  və  ölçüdə  aradan  qaldırır  və  ona 

gəlir təminatı verir. 

1. Şə rtləri 

Đşsizlik  ödənişini  almaq  üçün  lazım  olan  ilk 

şərt, işçinin əmək müqaviləsinin Đşsizlik Sığor-

tası  Qanunun  51-ci maddəsində  göstərilən  hal-

lardan biri ilə xətm olunmasıdır

[5]

. 

Đqtisadi,  texniki  və  ya  digər  səbəblərlə  işəgö-

türən  tərəfindən  fərdi  və  ya  kollektiv  olaraq 

işdən  çıxarılan  işçilərin  əmək  müqaviləsi  işə-

götürən  tərəfindən  Đş  Qanununun  (bundan 

sonra  Đş.Q)  13-cü  maddəsinə  əsasən,  yəni  xə-

bərdarlıq  edilərək  ləğv  olunmalıdır.  Beləliklə, 

Đş.S.Q. 51/a maddəsində “25.8.1971-ci il tarixli 

və  1475  saylı  Đş  Qanununun 13-cü  maddəsi  və 

ya  20.4.1967-cı  il tarixli  və  854  saylı  Dəniz  Đş 

Qanununun 16-cı  maddəsi  yaxud,  13.6.1952-ci 

il  tarixli  və  5953  saylı  Kütləvi  Đnformasiya 

Vasitələri  Çalışanları  ilə  Đşəgötürənləri  Arasın-

dakı  Münasibətləri Tənzimləyən  Qanunun  6-cı 

maddəsinin  dördüncü  bəndində  göstərilən 

şərtlərə  uyğun  olaraq,  əmək müqaviləsi  işəgö-

türən  tərəfindən  ləğv  edilmiş  olma”  işsizlik 

ödənişinin  əldə  edilməsi  halları  olaraq    sayıl-

mışdır. 

Kütləvi  surətdə  işdən  çıxarılama  səbəblərindən 

biri də, özəlləşdirilmədir. Özəlləşdirilən iş yeri-

ni alan yeni işəgötürənlərin özəl sektor anlayışı 

ilə  iş  yerində  apardıqları  yeniləşdirmə  daxilin-

də gördükləri ilk işlərdən biri də, işçilərin sayı-

III. Đşsizlik Sigortası Yardımları 

Işsizlik  sigortası  kapsamına  giren  sigortalı 

işsizlere  yapılacak  sigorta  yardımları,  Işsizlik 

Sigortası Kanununun 48/6. maddesinde işsizlik  

ödeneği,  hastalık  ve  analık  sigortası  primleri, 

yeni iş bulma, meslek geliştirme, edindirme ve 

yetiştirme  eğitimi  olmak  üzere  dört  grup 

halinde belirlenmiştir.  

A. Işsizlik Ö deneği 

Işsizlik  sigortasının  amacı,  bir  işyerinde  çalı-

şırken, çalışma  istek,  yetenek,  sağlık  ve yeter-

liliğinde  olmasına  rağmen,  herhangi  bir  kasıt 

ve  kusuru  olmaksızın  işini  kaybeden  sigorta-

lılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir 

kaybını  belli  süre  ve  ölçüde  karşılamaktır  (Iş 

S.K.md.47/c).  Işte  işsizlik  ödeneği,  bu  amaçla 

sigortalı  işsizin  gelir  kaybını  belirli  süre  ve 

ölçüde karşılar ve ona gelir güvencesi sağlar. 

1. Koşulları 

Işsizlik  ödeneğine  hak  kazanabilmek  için  ara-

nan  ilk  koşul  hizmet  sözleşmesinin  Işsizlik 

Sigortası  Kanunun  51.  maddesinde  belirtilen 

hallerden birisi ile sona ermiş olmadır

[5]

.  

Ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzeri se-

beple  işveren  tarafından  bireysel  veya  toplu 

olarak  işten  çıkarılan  işçinin hizmet  sözleşme-

sinin  işveren tarafından Iş  K.md.13  gereğince, 

başka bir ifade ile  bildirimli fesih yoluyla sona 

erdirilmiş  olması  gerekir.  Nitekim  Iş.  S.K.  

md.51/a’da, “ 25/8/1971 tarihli ve 1475 sayılı Iş 

Kanununun  13  üncü  maddesi  veya  20/4/1967 

tarihli ve 854 sayılı Deniz Iş Kanununun 16 ncı 

maddesi  ya  da  13/6/1952 tarihli  ve  5953  sayılı 

Basın  Mesleğinde  Çalışanlarla  Çalıştıranlar 

Arasındaki  Münasebetlerin T anzimi  Hakkında 

Kanunun 6 ncı maddesinin dördüncü fıkrasında 

belirtilen  bildirim  önellerine  uygun  olarak 

hizmet  akdi  işveren tarafından  sona  erdirilmiş 

olmak” işsizlik ödeneğine hak kazandıran sona 

erme halleri arasında sayılmıştır.  

Toplu  işten  çıkarma  sonucu  doğuran  sebepler-

den  birisi  de  özelleştirmedir.  Özelleştirilen  iş-

yerlerini  alan yeni  işverenler,  özel  sektör anla-

yışıyla  işyerinde  gerçekleştirdikleri  yeniden 

yapılanma  kapsamında  yaptıkları  ilk  işlerden 

biri  şişkin  gördükleri kadroları  daraltmak,  baş-

ka  ifade  ile  işyerinden  toplu  işçi  çıkarmaktır. 

Iş.S.K. md.51/f’ye göre, “ 24/11/1994 tarihli ve 

4046  sayılı  Özelleştirme  Uygulamalarının 

---

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

92 

nın  (çox  olması  halında)  ixtisar  edilməsidir. 

Başqa ifadə  ilə, iş yerindən kütləvi surətdə işçi 

çıxarılmasıdır.  Đş.S.Q  51/f  maddəsinə  görə, 

“24/11/1994-cü il tarixli və 4046 saylı Özəlləş-

dirmə  Prosesinin  T ənzimlənməsi  və  Bəzi  Qa-

nun  və  Qanun  Qüvvəsindəki  Qərarnamələrdə 

Dəyişiklik  Edilməsinə  Dair  Qanunun  21-ci 

maddəsinə  görə,  işsiz  qalan  sığortalılar  da, 

işsizlik  ödənişindən  yararlanırlar.  Yuxarıda 

göstərildyi  kimi,  bəhs  edilən  Qanunun  21-ci 

maddəsi  özəlləşdirilən  təşkilatlarda  (iştiraklar-

dan  başqa)  bir  əmək  müqaviləsinə  əsasən  iş-

ləyərkən,  bəhs  edilən təşkilatın  özəlləşdirilmə-

yə  hazırlanması,  özəlləşdirilməsi,  kiçildilməsi 

və  ya  fəaliyyətlərinin  qismən  və  ya  tamamən 

dayandırılması,  daimi  və  ya  müvəqqəti  bağla-

nılması  və  ya  təsfiyyə  edilməsi  səbəbi  ilə, 

əmək  müqaviləsi  tabe  olduqları  Đş  Qanunları 

normalarına  görə  ləğv  edilən  şəxslərə  əlavə 

olaraq,  işini  itirdiklərinə  görə  təzminatın  da 

ödənilməsi nəzərdə tutulur. 

Đşsizlik  Sığortası  Qanununun  keçid  müddəası 

olan  1-ci  maddəsinə  görə,  işini  itirdiyinə  görə 

təzminat  ilə,  işsizlik  ödənişini  birlikdə  almağa 

hüququ  olanlara  əvvəlcə  işini  itirdiyinə  görə 

təzminat ödənilir. Đşini itirdiyinə görə təzminatı 

almaq  üçün  iddia  qaldıran  şəxsin  bu  iddası 

işsizlik ödənişi tələbi yerinə də keçir.  

Đşini  itirdiyinə  görə  təzminat  alma  müddəti 

ərzində  təşkilat  daxilində  bir  işlə  təmin  olun-

mayan və ya özü də hər hansı bir iş tapa bilmə-

yənlərə Đşsizlik Sığortası Qanununda göstərilən 

əsas  və  qaydalar  daxilində  işsizlik  ödənişi  ve-

rilir. Ancaq, işini itirdiyi üçün təzminat ödənən 

müddət,  işsizlik  ödənişi  verilən  ümumi  müd-

dətdən çıxılır. 

Məlum olduğu kimi, işçidən asılı olmayan iqti-

sadi, texniki və digər səbəblərlə işdən çıxarılan 

işçi,  aşağıdakı  bəzi  şərtlər  daxilində,  işsizlik 

ödənişindən faydalana bilər. 

Đqtisadi, texniki  və  digər  səbəblər  üzündən  fər-

di  və  kütləvi  surətdə  işdən  çıxarılan  işçilərin 

işsizlik  ödənişi  ala  bilməsi  üçün,  tələb  edilən 

ikinci şərt, müəyyən bir müddət ərzində sığorta 

haqqını ödəmiş olmasıdır. Đşsizlik  Sığortası  Qa-

nunun  51-ci maddəsinə  görə, “ …  əmək  müqa-

viləsinin  başa  çatmasından  əvvəlki  3  il  ərzində 

ən  az  600  gün  sığortalı  olaraq  işləyib,  iş-sizlik 

sığortası  haqqını  ödəyən  və  işdən  çıxarılmadan 

əvvəl  axırıncı  120  gün  içində  sığorta  haqqını 

ödəyərək davamlı surətdə çalışan işçilər, işsizlik 

ödənişi almaq hüququnu əldə edirlər”.  

Düzenlenmesine  ve  Bazı  Kanun  ve  Kanun 

Hükmünde  Kararnamelerde  Değişiklik  Yapıl-

masına  Dair  Kanunun 21  inci maddesi  kapsa-

mında  işsiz”  kalan  sigortalılar  da  işsizlik  öde-

neğinden  yararlanır.  Yukarıda  da  belirttiğimiz 

gibi, anılan Kanunun 21. maddesi, özelleştirme 

kapsamında  alınan  kuruluşlarda  (iştirakler 

hariç)  bir  hizmet  sözleşmesine  dayalı  olarak 

çalışırken,  anılan  kuruluşların  özelleştirmeye 

hazırlanması, özelleştirilmesi, küçültülmesi ve-

ya faaliyetlerinin kısmen veya tamamen durdu-

rulması, sürekli veya süreksiz kapatılması veya 

tasfiye edilmesi nedenleriyle, hizmet sözleşme-

leri,  tabi  oldukları  iş  kanunları  hükümlerine 

göre  sona  erenlere,  ilave  olarak  iş  kaybı  taz-

minatı ödenmesini öngörmüştür.  

Işsizlik  Sigortası  Kanununun  geçici  1. madde-

sine  göre,  iş kaybı tazminatı  ile  işsizlik ödene-

ğini  birlikte  almaya hak kazananlara  öncelikle 

iş  kaybı  tazminatı  ödenir.  Iş  kaybı  tazminatı 

için  yapılan  başvurular  aynı  zamanda  işsizlik 

ödeneği  talep  başvurusu  yerine  de  geçer.  Iş 

kaybı tazminatı  alma  süresi  içerisinde  Kurum-

ca  bir  işe  yerleştirilemeyen veya  kendisi  bir  iş 

bulamayanlara  Işsizlik  Sigortası  Kanunda  be-

lirtilen  esas  ve  usuller  dahilinde  işsizlik  öde-

neği  verilir.  Ancak  iş  kaybı  tazminatı  ödenen 

süreler  işsizlik  ödeneği  ödenecek toplam  süre-

den mahsup edilir. 

Görüldüğü  üzere, işçinin şahsından kaynaklan-

mayan, ekonomik, teknolojik, yapısal veya ben-

zeri  sebeplerle  işten  çıkarılan  işçi,  aşağıdaki 

diğer  şartlara  da  sahip olmak  kaydıyla  işsizlik 

ödeneğinden yararlanma hakkına sahip olur.  

Ekonomik, teknolojik, yapısal veya benzeri se-

beplerle  bireysel  veya toplu  olarak  işten  çıka-

rılan  işçilerin  Işsizlik  ödeneği  alabilmesi  için 

aranan  ikinci  koşul  belli  süre  prim  ödemiş  ol-

maktır.  Işsizlik  Sigortası  Kanununun  51. mad-

desine  göre,  “...  hizmet  akitlerinin  sona  erme-

sinden  önceki  son  üç yıl  içinde  en  az 600  gün 

sigortalı  olarak  çalışıp  işsizlik  sigortası  primi 

ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün 

içinde  prim  ödeyerek  sürekli  çalışmış olmaları 

kaydıyla  işsizlik  ödeneği  almaya  hak  kaza-

nırlar”.  Işsizlik  sigortası  primini  sigortalılar, 

işverenler  ve  Devlet  öder.  Işsizlik  sigortası 

primi,  SSK.md.77  ve  78’de  belirtilen  prime 

esas  aylık  brüt  kazançlarından  her  ne  nam 

altında  olursa  olsun  ay  itibariyle  ödenmesi 

---