“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
426
Topraklarının tarımsal girdilerle özellikle
gübrelerden,
16
sulama sistemlerinden kaynak-
lanan kirlilikle karşı karşıya bulunmaktadır.
Sulama sistemlerinin
17
eskimesi ve bir kısmı-
nın kullanılamaz durumda olması çevreyi
olumsuz etkilemekte, tarımda verimliliği dü-
şürmektedir.
Bugün Azerbaycan çiftçisinin en önemli bek-
lentisi, ülkenin en önemli gelir kaynağını
oluşturan petrol gelirlerinin bir bölümünün
tarıma ayrılması ve bu sektörün gelişmesini
engelleyen bazı sorunların giderilmesidir. T arı-
mı destekleyici devlet politikalarının uygulan-
ması,
18
tarımsal faaliyette bulunana insanların
gelir durumunun iyileştirilmesi,
19
kredi,
20
me-
kanizasyon,
21
pazarlama
22
ve çiftçi eğitimi ve
uzman kadroların yetiştirilmesi,
23
çiftçi örgüt-
16
Ş. D. Danyalov, K. Q. Abdullayev, S. T. Həsənov,
“ Torpağın Münbitliyinin Yüksəldilməsində Ekoloji
Təmiz Texnologyanın Hazırlanması,” Respublikada
ehtimal olunan Fövqəladə hallarda əhalinin mühafizəsi
və tədrisi problemlərinə həsr olunmuş I. Beynəlhalq
Simpoziumu, 20-22 noyabr 2000-ci il, Məruzələr ve
çıxışlar, I. Hissə, s. 131-132
17
F. H. Həsənov, “ Şirvan Düzündə Meliorasiya Tikinti-
ləri və Reqionda Ekoloji Vəziyyet,” Respublikada ehti-
mal olunan Fövqəladə hallarda əhalinin mühafizəsi və
tədrisi problemlərinə həsr olunmuş I. Beynəlhalq Sim-
poziumu, 20-22 noyabr 2000-ci il, Məruzələr ve
çıxışlar, I. Hissə, s. 142-144
18
Đ. H. Đbrahimov, “ Sahipkarlığın Đnkişafının Təşkilati-
Đktisadi Əsasları,” Azərbaycan Respublikası, Kənd Tə-
sərrüfatı Nazırlliyi, Azərbaycan Elmi-Tedkikat Kənd
Təsərrüfatının Đktisadiyyatı və Təşkili Đnstitunun Əsər-
lərinin Tematik Məcmuəsi, Bakı-1999, s. 15
19
B. Đ. Abbasov, “ Aqrar Sahədə Sahipkarlıq Fəaliyetinin
Nəzəri-Metodiki Məsələləri,” Azərbaycan Respubli-
kası, Kənd Təsərrüfatı Nazırlliyi, Azərbaycan Elmi-
Tedkikat Kənd Təsərrüfatının Đktisadiyyatı və Təşkili
Đnstitunun Əsərlərinin Tematik Məcmuəsi, Bakı-1999,
s. 5
20
S. H. Əliyev, “ Aqrar Islahatlar Şəraitində Dövlətin
Đnvestisya Siyasətinin Əsas Đstikamətleri, “ Azərbaycan
XXI Əsrin Astanasında Elmi-P raktik Kongransının
Materialları, Bakı-1998, III kitap, s. 358
21
Ə. H. Abbasov, “ Kənd Təsərrüfatında Muasir Texnika
və Texnologiyanın Đnkişafının Əsas Đstikamətləri”
Azərbaycan Respublikası, Kənd Təsərrüfatı Nazırlliyi,
Azərbaycan Elmi-Tedkikat Kənd Təsərrüfatının Đkti-
sadiyyatı və Təşkili Đnstitunun Əsərlərinin Tematik
Məcmuəsi, Bakı-1999, s. 22-23
22
F. H. Abbasov, “ Bazar Münasibətləri Şəraitində Kənd
Təsərrüfatı Məhsullarının Satışının Təşkilinin Təkmil-
ləşdirilməsi,” Azərbaycan Respublikası, Kənd Təsərrü-
fatı Nazırlliyi, Azərbaycan Elmi-Tedkikat Kənd Təsər-
rüfatının Đktisadiyyatı və Təşkili Đnstitunun Əsərlərinin
Tematik Məcmuəsi, Bakı-1999, s. 20
23
A. T. Əhmədov, “ Bazar Münasibətləri Şəraitində Aq-
rara Sahədə Kadr Siyasəti”, Azərbaycan XXI Əsrin
lenmelerinin teşvik edilmesi başarılı bir tarımsal
üretim için gereklidir.
5. SANAYĐ VE Ç EVRE HUKU KU
Petrol ürünlerinden kaynaklanan kirlilik Azer-
baycan’da sanayileşmeden ortaya çıkan kirlilik
içerisinde önemli yer tutmaktadır. Petrol ürünle-
rinin yapısı oldukça mürekkeptir. Bu ürünlerin
mukayesesi, ayrıştırılması oldukça zor bir süreç-
tir. Öte yandan aynı fabrikadan atılan benzinin
içeriği- ham petrolün içeriğinden, çeşitli temiz-
leme süreçlerinden, ticari amaçlardan, katılan
katkı maddelerine vs. bağlı olarak- sürekli değiş-
mektedir.
24
Büyük sanayi şehirlerinde binlerce çeşitli enerji
maddeleri ile çalışan otomobiller, hareket etme-
yen makineler, tesisler metalürji ve imalat sana-
yisinin çeşitli alanlarında atmosfere ve litosfere
çok miktarda toksitik kükürt ve azot gazları,
karbon partikülleri, kurum, is vb. atık maddeler
atılmakta ve atmosfer ve litosfer yoğun olarak
kirletilmektedir.
25
Bu büyük sanayi tesislerine
örnek olarak Sumgayıt şehrinde bulunan “ Süper-
fosfat” fabrikası, Kimya Kompleksi, Sumgayıt
Alüminyum Fabrikası, Sentetik Kauçuk Üretim
Birliği’ni, Bakü’de bulunan Azernaftyanacak,
Azerneftyağ, gibi büyük petrol ayırma fabrika-
larını, Bakü Lastik Fabrikası, Bakü Boru Fabri-
kasını, Azerelektroterm Üretim Birliği gösterile-
bilir. Bu kurumların arıtma tesislerinin % 90’ı
çalışabilir durum da değildir. Bazı fabrikalarda
ise arıtma tesisleri sökülmüş veya atılmıştır.
Ancak yerine yenileri kurulmamıştır.
26
Enerji üretimi için kurulan üretim ve sosyal
amaçlı tesislerin kurulması ister istemez çevreye
tesir göstermektedir. Bu bakımdan enerji üretim
Astanasında Elmi-P raktik Kongransının Materialları,
Bakı-1998, III kitap, s. 327-329
24
O. M. Məmmədova, S.A. Məmmədov, A. M. Novruzova,
R. R. Rzayeva, “ Ətraf Mühitin Neft Tullantılarından Tə-
mizlənməsi,” Azərbaycan Memarlıq və Đnşaat Universi-
teti, 25 illik jubileyə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi
Konfransın Meterialları, Bakı-2001, s. 89
25
A. B. Yolçiyev, L. M. Məhərrəmova, H. X. Xocayəv, Đ. Đ.
Đsmiyev, L. Đ. Yusifov, “ Yanacaq Mühərriklərində Tok-
siki Qazların, Tullantıların Bəzi Kobalt Üzvi Komplek
Birləşmələr və Maqnitli Hava Vasitəsilə Aradan Qaldırıl-
ması,” Azərbaycan Memarlıq və Đnşaat Universiteti, 25
illik jubileyə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi Konfransın
Meterialları, Bakı-2001, s. 341
26
T. Mirqavanov, “ Respublikada ekoloji durumun yaxşı-
laşdırılması yolları,” Azərbaycan Respublikası “ Təhsil
Cəmiyyəti, Đpek Yolu II Respublika Elmi-P raktiki
Konfransının Materialları, 20-22 dekabr 2001-ci il, Bakı,
s. 29-30