www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
15
I.1.6. EVOLYUSIONIZM
Psixologiyada täkamül cäräyanı deyilän bir cäräyan da mövcuddur ki, o da psixologiyadakı bir sıra
problemlärä ümumän biologiyanın täkamül prinsipi aspektindän cavab tapmağa cähd edir. Bu cäräyan – täbii
seçmä qanunlarına äsaslanıb, bütün insanların qohumluğunu äsas götürän vä insan täbiätinin universallığını ön
plana çäkän bir näzäriyyädir. Bu cäräyan täräfdarlarının baxışlarının äsasında Darvinin täkamül näzäriyyäsi
dayanır. Ta Darvin dövründän bäri äksär bioloqlar inanırlar ki, canlı orqanizmlär milyon illär ärzindä sağ qalmaq
vä öz näslini qoruyub saxlamaq uğrunda räqabät aparıblar. Psixologiyada evolyusionistlär dä bu versiyanı inkişaf
etdiräräk iddia edirlär ki, täbii seçmä, informasiyanın o cür qavrayışına vä bu cür davranışa aparır, hansı ki,
müäyyän şäraitdä bu vä digär genlärin saxlanılması vä yayılmasına xidmät edir (157 säh. 227). Başqa sözlä,
täbiät o davranış mexanizmlärini dästäkläyir, müdafiä edir, hansılar ki, ätraf mühitin münbit şäraitindän täkan
alaraq meydana çıxmış konkret növün genlärinin qorunub saxlanılması vä yayılmasına xidmät edir. Bu davranış
tipinä meylli olmayan növlär öz genlärini bugünkü populyasiyaya qoruyub saxlamaq şansına malik olmayıblar
(157 säh. 227). Äksinä, yaşamaq şansını artıran genlär zaman keçdikcä daha çox nümayändälärdä tähkim olunur
(157 säh. 236). Ätraf mühitin täsirläri täkamül prosesindä formalaşmış davranış mexanizmläri ilä qarşılıqlı
täsirdä eynilä fizikadakı sürtünmä qüvväsi kimi fäaliyyät göstärir (157 säh. 227).
Täkamülçülär cinslär arasındakı färqläri dä reproduktiv strategiya baxımından izah edirlär: Onların fikrincä,
täkamül, kişiläri qadında gänclik vä sağlamlıq, vä demäli, daha yaxşı reproduktiv potensial axtarmağa vä ya
qiymätländirmäyä meylländirir. Qadınısa kişilärdä daha çox qida älä gätirmäk vä mühafizäçilik, müdafiäçilik
kimi xüsusiyyätlär axtarmağa proqramlaşdırır. Bu, qadınların näyä görä yüksäk sosial statusu olan kişiyä ärä
getmäk tendensiyasını izah edir (157 säh. 548-549). Yeri gälmişkän, näsilvermä simvolu olan qadın obrazının
Yeni Eradan ävvälki XV äsrä qädär qädim dünyanın här yerindä ibadät obyekti olması faktı da, qädim tarixdän
mälumdur (t/v.«Space», 15.11.01//17 : 50).
Onların fikrincä, kişilärin daha çox seksual täşäbbüskarlıq göstärmäsinin başlıca säbäbi bundan ibarätdir ki,
kişi orta hesabla öz ömrü boyu trillion spermatozoid istehsal edir ki, bu da bioloji baxımdan äks cinsin yumurta
istehsalından qat-qat ucuz başa gälir. Qadın bir dölü inkişaf etdirib, sonra da doğulmuş körpäni qidalandırınca,
kişi bir çox qadınları mayalandıraraq öz genlärini yaya bilär. Buna görä dä, qadın täräf-müqabilini sağlamlıq vä
perspektivlik älamätläri äsasında seçäräk öz reproduktiv resurslarını çox ehtiyatla xärcläyir. Bu zaman kişi öz
genlärini gäläcäk üçün qoruyub saxlamaq uğrunda digär kişilärlä räqabät aparır. Beläliklä, täkamülçülärin
fikrincä, erkäk cins kämiyyätä, dişi cins isä keyfiyyätä can atır. Täkamülçülär daha sonra ehtimal edirlär ki, fiziki
cähätdän dominant olan erkäklär dişi cinsi daha asan älä gätirirlär vä bu da öz növbäsindä näsildän näslä
keçdikcä kişi aqressivliyinin vä dominantlığının artmasına gätirib çıxarıb.
Täkamül cäräyanı bütün bunlara äsasän proqnozlaşdırır ki, kişilär äbädi olaraq täminat vä fiziki qorunmuş
olduqlarını göstärmäyä çalışası (hansı ki, qadınlar täräfindän yüksäk qiymätländirilir), qadınlarsa öz növbäsindä
hämişä kişilärin yanında gänc vä sağlam görünmäyä cähd edäsidirlär – hansı älamätlär ki, yaxşı näsilvermä
qabiliyyätinin älamätläridir. (157 säh. 241).
Devid Bass vä onun älli ämäkdaşlarının Zambiyadan Avstraliyaya qädär, 6 qitä vä 5 adada, müxtälif irqä,
dinä siyasi sistemä, 37 mädäniyyät tipinä mänsub 10 000-dän yuxarı insan arasında apardıqları sorğu vä
araşdırmaların materialları äsasında aparılan tädqiqatın näticälärinä görä:
— Här yerdä kişiläri yaxşı näsilvermä xüsusiyyätläri, yäni gänc sima vä fiqura kimi fiziki älamätläri olan qadınlar cälb
edir. Qadınlarısa här yerdä kişilärdä näslin qorunmasını vä normal inkişafını tämin edä biläcäk xüsusiyyätlär, mäs., var-
dövlät, avtoritet vä vicdan kimi cähätlär cälb edir.
Kişiläri mähz bädänin forması maraqlandırdığı säbäbindändir ki, onlar dünya üzrä vizual parnoqrafiyanın başlıca
istehlakçısı, yaxud alıcısıdırlar (Buss, 1994).
— Äks cinsdän olan täräfdaşının (arvadının, sevgilisinin,..) bir başqası ilä cinsi yaxınlığına kişilär daha käskin reaksiya
verir, daha çox qısqanırlar, näinki qadınlar. Äksinä, qadınlar o mäsälädä käskin reaksiya verir, ciddi qısqanır, nä zaman
ki, täräfdaşı (äri, sevgilisi) olan kişi emosional cähätdän bir başqasına bağlanır, hätta onunla cinsi yaxınlıqda olmasa da
belä.
Täkamülçü-psixoloqlar bu mäsäläni belä izah edirlär ki, burada här iki cinsin narahatlığı – kişinin öz atalığına
äminlik mäsäläsi ilä, qadınınsa qarşı täräfin qayğısına olan täbii täläbatı ilä älaqädardır (Buss, 1994).
— Bütün dünyada kişilär özlärindän yaşca kiçik olan qadınla evlänmäyä meyllidirlär. Özü dä, kişinin hansı yaşda olub-
olmamasından asılı olmayaraq, hämişä vä här yerdä kişilär gänc qadınlara meyl göstärirlär. Başqa sözlä, yaşı daha çox
olan kişilär özlärindän yaşca daha kiçik olan täräfdar seçmäyä meyllidirlär: Statistikaya görä, bütün dünyada 20 yaşlı
kişi özündän bir neçä yaş, 60 yaşlı kişi isä orta hesabla 10-15 yaş kiçik olan qadınla evlänir (Kenrick & Keefe – 1992).
Qadınlarsa istänilän yaşda özündän bir neçä yaş böyük olan kişi ilä evlänmäyä üstünlük verirlär.
Täkamülçülär yenä dä burada kişilärin tähtälşüuri formada näsilvermä qabiliyyätini qiymätländirdiklärinä diqqäti
cälb edirlär (157 säh. 242).
— Bütün dünyada kişilär özlärindän boyca kiçik qadınla ailä qururlar vä ya äksinä, qadınlar boyca özlärindän kiçik olan
kişiyä ärä getmirlär. Müxtälif mädäniyyät vä millätlärdän olan ailälärlä aparılan tädqiqat zamanı (eksperiment: Gillis &
Avis 1980) yalnız 720 haldan birindä bu normanın pozulduğu aşkarlanıb.
Adi psixoloqlar bunu kişinin qadın üzärindä tähtälşüuri hakimiyyät iddiası vä qadının da buna olan analoji täläbatı
ilä izah edirlär (157 säh. 263).
Dostları ilə paylaş: |