www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
84
siyasäti belä formulä etmäk olar ki, bu cür täsir halında:
Müxtälif siyasi, iqtisadi, härbi, texniki, ideoloji vä s. täsir formaları ilä räqibin başlıca gälir yerläri
blokirovkalanır, bunlardan mährum olmasına, eläcä dä, olan särvätinin qeyri-sämäräli istifadä
edilmäsi ilä tükändirilmäsinä çalışılır.
Geniş varianta isä bunun variantlarının bir qismi aşağıdakılardır.
Ümumi olaraq, istänilän dövlätin cämi gälir sferalarına qismän aiddir:
Xaricdän tämiz kapital idxalı: O cümlädän, birbaşa maliyyä yardımları vä köçürmälär (göndärişlär, transferlär); qrant,
patent, qonorar vä mükafatlar; investisiya vä kreditlär; täzminat vä restitusiyalar (nä vaxtsa qarät olunmuş ämlakın
qaytarılması); emmiqrantların (bura köçüb gälänlärin) özü ilä birlikdä gätirdiyi mülkiyyät, dövlät borcları vä s.
formasında olan gälirlär;
Mähsul ixracından gälän gälir: O cümlädän, aqrar-sänaye, täbii särvätlär, işçi qüvväsi vä s.-in (o cümlädän, intellekt
potensialının), mädäniyyät-incäsänät mähsullarının (mäs., räsm işi, ädäbiyyat, film vä s.-in), informasiya (o cümlädän,
kompromat, kommersiya sirri vä s. formalı informasiyalar da daxil olmaqla) vä elmi-texniki-praktiki biliklärin
(hansılar ki, nou-xau vä lisenziyalarda täsbit edilir...), milli valyutanın (konvertirä olunmaqla) vä s.-in ixracından gälän
gälirlär;
Xidmät ixracından gälän gälir: O cümlädän, täsärrüfat-mäişät, mänzil-kommunal, maarif, hüquq, sähiyyä, tibb, bank,
rabitä, sığorta vä s. xidmätläri, injinirinq xidmäti (layihäläşdirmä, käşfiyyat vä s. kimi), mähsula satışdansonrakı xidmät
(mäs., tämir xidmäti), qulluq (mäs., xästäyä, mäktäbäqädärki yaşda olan uşağa qulluq) vä qäyyumluq (o cümlädän, bir
dövlätin digärinä qäyyumluğu, yäni protektorat) vä s. kimi xidmätlärdän gälän gälirlär, o cümlädän, müxtälif növlü
rüsumlar formasında olan gälirlär;
Digär qanuni fäaliyyätlärdän gälän gälir: o cümlädän, kurort-sağlamlıq märkäzlärindän, ölkädä beynälxalq konfrans
vä digär tädbirlärin keçirilmäsindän, turizm vä ziyarätgahlardan
7
, bädän tärbiyäsi vä idmandan, näqliyyat vä tranzitdän,
ticarätdän, mädäniyyät ezamiyyätlärindän (qastrollardan), lisenziya satışından, icarä (konsessiya) vä kirayädän, borc
faizindän (divident) vä s. gälän gälirlär, hämçinin vergidän, kömrükdän vä birbaşa olaraq dövlät inhisarında olan
iqtisadi strukturların fäaliyyätindän äldä olunan gälirlär;
Qeyri-qanuni fäaliyyätlärdän gälän gälir: Rüşvät, meşşanlıq, fahişälik, narkotika alveri, insan alveri, qarät (o
cümlädän, qarätçilik müharibäsi), qaçaqmalçılıq, reket fäaliyyäti vä s.-dän gälän gälirlär; vä s.
(Bir sözlä, dolayısı ilä ifadä olunsa, yäni dövlätin gälir mänbäläri bir täkcä neft sektoru ilä
mähdudlaşmır).
Özü dä, sadalanan mänfäätlär dövlät üçün bir täkcä büdcäyä älavä vergilär (istär fiziki vä istärsä dä hüquqi
şäxslärdän, o cümlädän, infrastrukturlardan) cälb olunması baxımdan deyil, eyni zamanda, häm dä dövriyyäyä
daxil olan älavä xarici valyutanın milli valyutanın kursuna täsir göstäräräk, onun mäzännäsini artırması
baxımından ähämiyyätlidir.
Deyildiyi kimi, başlıca mäqsäd, istänilän vasitälärlä räqibin här sahädäki gälirlärini tromblayıb, älindän
çıxarmaqdır. Bu mäqsädi häyata keçirmäyä imkan verän vasitälärin bir qismisä aşağıdakılardır:
V.3.2.2.3.1) Siyasi, hüquqi, texniki vä s. formalı täzyiq formaları ki, bunlar barädä digär bölmälärdä
nisbätän ätraflı formada danışılır;
V.3.2.2.3.2) Härbi täzyiq ki, bu halda onun gälir gätirän sahälärinä qarşı müxtälif formalı diversiya-terror
ämäliyyatları häyata keçirilir vä ya räqib bütövlükdä hansısa müharibäyä cälb olunur;
V.3.2.2.3.3) deoloji täzyiq: Buraya onun gälir sahälärinä qarşı anti-reklam fäaliyyäti aparmaq (mäs.,
istehsal etdiyi mähsullarda xästäliktörädän inqredientlär aşkarlanması barädä şayiä yaymaq), müxtälif
dezinformasiya, şayiä vasitäsilä ixrac mähsulları (o cümlädän, bank vä infrastrukturları) ätrafında ajiotaj, panika
yaratmaq vä s. daxildir;
V.3.2.2.3.4) qtisadi täzyiq: Buraya müxtälif iqtisadi diversiya vä sabotajlar, qiymät, taarif, pul-kredit vä
ödänc diskriminasiyaları, lisenziya vä vergi baryerläri, limitläşdirmälär, aktiv vä ya passiv boykotlar,
embarqolar, repressarilär, rüşvät vermä, biznes sirlärini faş vä s. kimi çoxsaylı vasitälärlä häyata keçirilän
manipulyasiyalar aiddir.
Bu sonuncu kateqoriyadan olan bäzi fändlär:
a) qtisadi diversiyanın klassik variantı – dempinqdir. Bu halda räqibin bazarlarına
(daxili vä xarici
bazarlarına) onun istehsal etdiyi mähsulun nisbätän daha ucuz qiymätdä olan analoqu istehsal edilib çıxarılır.
Baxmayaraq ki, bu mähsul hämin ixracçının özünä dä baha qiymätä başa gälir, lakin uzaq mäqsäd naminä o, bu
müväqqäti itkiyä dözür. tki isä, adätän digär sahädä äldä olunan qazancla vä ya alınan subsidiyalarla
kompensasiya edilir. şin mahiyyätindän xäbärdar olmayan hämin räqibinsä müştäriläri, daha ucuz mähsul
dalınca qaçaraq, ondan uzaqlaşır, sähmdar vä särmayädarları bazardakı täbäddülatı hiss edäräk, kapitallarını daha
perspektivli olan bir başqa şirkätä yönäldir. Näticädä, hämin bu şirkät ya iflasa uğrayır, ya da iflasdan xilas
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
85
olmaq üçün profilini (istehsal oriyentasiyasını) däyişir vä bu bazarı ona qalib gälän räqibä güzäştä gedir (eynän
dä, bu profil üzrä bazarda indiyä qädär mövcud olmuş şirkätlärin, kompaniyaların hamısı). Näticädä, bazarda
monopoliya äldä etmiş diversant, bundan sonra bu sektorda qiymät siyasätini öz älinä keçirir vä bazara öz
şärtlärini diktä etmäyä başlayır. O cümlädän, indiyä qädär su qiymätinä satdığı mähsuluna bundan sonra «od
qiymäti» qoyaraq çäkdiyi xärci beşqat qaytarır;
b) Räqibin istehsal mähsulları lazımlılığına vä bahalılığına ähämiyyät verilmädän alınır, bir başqa bazarda
däyär-däymäzinä başdan edilir. Qiymät färqindän töräyän amortizasiya isä, digär sferadakı fäaliyyätdän gälän
qazancla vä ya alınan kreditlärlä kompensasiya etdirilir (daxili bazarda monopoliyaya maliklik şäraitindä,
äslindä heç däyärindän aşağı qiymätä satışa ehtiyac qalmır). Deyilän metodla räqibin täklifi qarşısında süni
täläb formalaşdıraraq, marketinq oriyentasiyası azdırılır vä o, istehsalının häcmini genişländirmäyä
stimullaşdırılır. Müvafiq mäqsäd äldä olunduqdan sonra isä mähsullarının alışı dayandırılaraq istehsalatı lazımsız
mähsul buraxan bir yığın dämir kütläsinä çevriltdirilir.
Metodun variasiyaları:
Ämtää ondan alınıb satılmır, ehtiyat anbarlarına yığılaraq saxlanılır. Müäyyän hädd toplandıqdan sonra geriyä – elä öz
bazarlarına qaytarılır. Bazarın formalaşmış täläb-täklif balansının käskin disproporsiyası isä, akselerativ faktor kimi,
räqibi sürätlä iflasa uğradasıdır. Yuxarıdakı haldan färqli olaraq, näticäni nisbätän qısa müddät ärzindä äldä etmäyä
imkan verir;
Hämin ämtäänin analoqu bir başqasından alınaraq kütlävi partiya ilä räqibin äsas ixrac bazarına çıxarılır (ortaya çıxan
amortizasiya yenä dä deyilän mänbälär hesabına tarazlanır). Bu variant lazımi effekti yuxarıdakından da tez vaxtda
äldä etmäyä imkan verir.
Här iki variantdan, hämçinin hansısa malın (o cümlädän, aksiyanın vä ya hansısa müässisänin «näzarät paketi»nin)
däyärini kifayät qädär aşağı salıb älä keçirmäk halları üçün dä aktivliklä istifadä olunur;
Hämin ämtäänin analoqunu özünüzün istehsal etdiyiniz hal üçün onun maya däyärindän aşağı qiymätlä bazara
çıxarılması fändi – räqiblärin müştärilärini ällärindän alaraq bazarda monopoliya qazanmaq vä räqibläri
müflisläşdiräräk bazardan sıxışdırıb çıxarmaq mäqsädi üçün istifadä olunur. Bu yolla bazarda qazanılan dominant
mövqe ävvälki itkiläri kompensasiya etmäyä imkan verir;
c) Bir başqa hal üçün bu fänd räqibin qiymätli kağızlarına, o cümlädän, valyuta sisteminä qarşı tätbiq edilir.
Bunun üçün milli valyutası böyük partiyalarla konversiya ediläräk (başqa valyutaya çevriltdiriläräk)
dövriyyädän çıxarılır, bununla da, faktik olaraq, dövlätin daxili borclarının artımına zämin yaradılır. Ähalinin
alıcılıq qabiliyyätini bärpa etmäk üçün dövlät Bankının valyuta emissiyasından (dövriyyäyä älavä pul
buraxmasından) sonra, toplanan valyutası mübadilä ediläräk dövriyyäsinä qaytarılır ki, bu da arxasında ämtää
dayanmayan saxta pul kütläsi («ölü kapital») kimi inflyasiyaya gätirib çıxarır.
Yeri gälmişkän bir şeyi qeyd edäk ki, slam ölkälärinin bugünkü iqtisadi geriliyinin dä başlıca säbäblärindän biri –
mähz bu «ölü kapital» amilidir. Belä ki, slam dininin borca görä faizi (sälämi) qadağan etmäsi, burada bankların özünä
kapital cälb etmäsi işini başlıca stimuldan mährum edir ki, bunun da näticäsindä, ähali färdi olaraq dövr elätdirä
bilmädiyi pul ehtiyatını ya «kasıbın malı göz qabağında olar» prinsipini äsas tutaraq özündä saxlayır, ya da onu yaxşı
dividentlär ödäyän xarici banklara yerläşdirir. Näticädä isä, kredit, särmayä defisiti ucbatından ölkänin bir täräfindä nä
qädär real planlar, layihälär häyatakeçmämiş yarımçıq qaldığı halda, digär täräfindä xärclänä bilmäyän böyük pul
kütläsi dövriyyädän känarda toplanıb qalır, yaxud da immiqrasiya olunur.
d) Mähsulları saxtalaşdırılır. Belä ki, istehsal etdiyi mähsul onun yarlığı, adı, standartı ilä, lakin ondan qat-
qat aşağı keyfiyyätlä istehsal edilib onun ixrac bazarına çıxarılır. Bununla da mähsullarına qarşı inam qırılır,
müştäriläri älindän çıxarılır vä faktik olaraq, iflasına zämin yaradılır;
e) Orada ayrıca maqnatların biznesi vä ya ümumiyyätcä, här növ iqtisadi fäaliyyät üçün mövcud olan
konyunktur amilläri aradan qaldıran provakasiyalar aparılır, ämäliyyatlar häyata keçirilir (Nümunä üçün, mäs.,
elita ilä maqnatlar arasına nifaq salaraq buradakı siyasi, hüquqi väziyyät maqnatların äleyhinä çevriltdirilir,
onların bizneslärinä tählükä formalaşdırılır, ümumiyyätcä, müxtälif vasitälärlä bütün ölkädä situasiya
destabilizä etdirilir vä s.), yaxud ölkädäki maqnatlara bir başqa ölkädä daha älverişli şärait yaradaraq onlar
şirnikländirilir ki, bütün bununla da oradan kapital immiqrasiyası stimullaşdırılır (determinläşdirilir).
(Yeri gälmişkän ABŞ-ın bugünkü fövqäl-inkişafının säbäblärindän dä daha birisi mähz onun ärazisindä son iki yüz il
ärzindä müharibä olmadığından situasiyanın destabilizä olmaması vä buna görä dä, dövriyyäsindä konsentrasiya
olunan valyutanın heç vaxt immiqrasiya olunmamasıdır. Mähz hämin hesaba, bugünkü gündä ABŞ bütün dünya
särvätlärinin yarıdan çoxunu täkbaşına öz älindä cämläyib. Onun tänäzzülü ilä dövriyyäsindä konsentrasiya olunan
valyutanın desentralizä olaraq dünya dövlätläri arasında paylanacağını vä här bir dövlätin milli gälirinin än azı bir
neçä däfä artacağını hesablayan bir sıra dövlätlär [söhbät Rusiya, Çin, ran vä b. kimi siyasi räqiblärindän getmir]
ABŞ-ın tänäzzülü üçün gecä-gündüz mäxfi planlar cızmadadırlar);
f) «Seçici investisiya siyasäti» vä ya digär növ täsirlärlä daxilindä güclü şirkätlärinä räqib yetişdirilir vä ya
olanlar arasında bir-birinä räqib şirkätlär tapılır, hämin yolla qüvvälärinin tarazlığına nail olaraq, bir-birini
zäiflädib gücdän salana qädär räqabätlärinin davam etmäsinä çalışılır, bununla da bütün iqtisadi strukturları bir-
birinin ardınca iflic väziyyätinä salınır.
Dostları ilə paylaş: |