www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
80
IV.2.3.2.6.8. Zoo – silahlar .................................................................98
IV.2.3.2.6.9. «Humanist» adlandırılan müasir bäzi silah növläri .......98
Doğulduğu ilk gündän istänilän insanın daxilindä onun özü ilä birlikdä elä nähäng, gizli, sirli bir qüvvä dä
dünyaya gälir ki, sonradan bu qüvvä bütün häyatı boyu onun fäaliyyätinä näzarät edir, onun bütün davranış vä
düşüncäsinin istiqamätini müäyyänläşdirir. nsan fäaliyyätlä mäşğul olduqda bu qüvvä ona sevinc vä säadät,
fäaliyyätdän qaldıqda isä – iztirab, işgäncä vä ölüm gätirir.
Hämin gözägörünmäz, sirli daxili qüvvä – insanın täläbatlarıdır. Bu täläbatlar kitabın ävvälindä
sadalanmışdı. Hämin täläbatların ödänilmämäsi – insanın äzabına, iztirabına, narahatlığına, depressiyasına vä s.,
ödänilmäsi – sevinc hissi keçirmäsinä, häzzinä, daxili rahatlığına, här sahädäki potensiyasının yüksälişinä, bir
sözlä, xoşbäxtliyinä säbäb olur. Zira, xoşbäxtlik – insan täläbatlarının ödänilmäsidir ( nsanın özündä vä ya
övladında meydana çıxan müxtälif kompleksläri Freyd yeganä olaraq seksual sfera ilä älaqäländirirdisä dä,
äslindä, onlar bütün bu täläbatların hamısının bir vä ya bir neçäsinin ödänmäsindäki uzunmüddätli
problemlärlä älaqädardır).
Liderlär mähz insanın täläbatlar deyilän hämin bu ‘‘zäif nöqtäläri»ni görmäyi vä onlarla manipulyasiya
etmäyi mäharätlä bacarırlar.
Siyasätdä – maraq, fälsäfädä – motiv, psixologiyada – stimul, ädäbiyyatda – arzu, amal, istäk, ehtiyac,
säbäb, mäqsäd vä s. adlandırılan bu täläbatlarla manipulyasiya etmäyin metodusa birdir: öz täläbatları ilä qarşı
täräfin täläbatları arasında funksional asılılıq yaratmaq vä bu birincini ikincinin şärti kimi täqdim etmäk. Başqa
sözlä, öz iradäsini, istäyäni ätrafdakılar (vä ya konkret şäxs) üçün fäaliyyät norması, proqramı kimi täqdim edib,
bundan bütün känaraçıxma hallarını sanksiyalaşdırmaq: ona riayät edän şäxsin hansısa ehtiyac hiss etdiyi zäruri
bir täläbatını ödämäklä onu mükafatlandırmaq, riayät etmäyän şäxsin hansısa ehtiyac hiss etdiyi zäruri bir (vä ya
bir neçä) täläbatının ödänilmäsini dayandırmaqla (vä ya başqa yerdän ödänmäsinä mane olmaqla) onu
cäzalandırmaq. Özü dä liderlär üçün bu «cäza» vä «mükafat» alätläri hämişä maddi vä fiziki formalardan
färqlänir vä buna görä dä, başqaları üçün hämişä qaranlıq, möcüzäli, fövqäladä vä gizli bir qüvvä kimi görünür.
Mexanizmin liderlärdän başqa heç kimä mälum olmayan, lakin gündälik häyatda öz işini qaydaya salmaq
üçün här käsin ayrı-ayrı vaxtda, täsadüfän, qeyri-şüuri istifadä etdiyi bu «cäza» vä «mükafat» alätlärinin
mäcmusu aşağıdakılardır:
1) Fizioloji täläbatlarla manipulyasiya:
Müsbät fizioloji sanksiyalara aiddir: insanın qidaya, suya, havaya, istirahätä vä s. olan täläbatlarını ödämäk. Mänfi
fizioloji sanksiyalara aiddir: insanı bunlardan mährum etmäk, gälir yerlärini bağlamaq, sağlamlığına xäsarät toxundurmaq,
hätta virusla yoluxdurmaqla olsa da belä; vä s;
2) Emosional täläbatlarla manipulyasiya:
Müsbät emosional sanksiyalara aiddir: Här vasitä ilä müsbät emosional hisslär, yaşantılar keçirmäsinä nail olmaq;
Mänfi emosional sanksiyalara aiddir: Yer-yerdän ona emosional travma vurmaq, här vasitä ilä onun mänfi hisslär,
yaşantılar keçirmäsinä nail olmaq;
3) ntellektual täläbatlarla manipulyasiya:
Müsbät intellektual sanksiyalara aiddir: täräf-müqabilä hansısa onun üçün häyati ähämiyyät käsb edän bir
informasiyanı vermäk vä ya başqa bir yerdän almasına yardım göstärmäk, işinä kömäk edäcäk sirri açmaq, zäruri ideya
vermäk, problemlärindän çıxış yolu göstärmäk vä s. Mänfi intellektual sanksiyalara aiddir: ona här hansı häyati
ähämiyyätli informasiya vermäkdän imtina etmäk vä ya almaqda maneçilik törätmäk, faktları ona yarımçıq, tährifolunmuş
formada täqdim etmäk vä ya häqiqätdä heç olmayan faktlar (dezinformasiya) vermäk vä s. Bir sözlä, mäntiqi analiz vä
näticäçıxarma qabiliyyätinä här vasitä ilä zärbä vurmaq, fikirlärinin cäräyan istiqamätini azdırmaq;
4) radi täläbatlarla manipulyasiya:
Müsbät iradi sanksiyalara aiddir: qurmasına, yaratmasına, täşkil etmäsinä, bir sözlä, här cür özünüifadäsinä kömäk
göstärmäk, hätta adi söhbät etmäsinä, ideya vermäsinä vä s.-ä qädär; Mänfi iradi sanksiyalara aiddir: bütün bu sahälärdä
ona mane olmaq, hätta adi söhbätlärdä belä, başladığı mövzunun dästäk tapıb, davam etdirilmämäsi üçün därhal mövzunu
däyişmäk vä s.
IV.2.3.1. MÜSBÄT SANKSIYALAR
Müsbät sanksiya dedikdä burada täräf-müqabilin şirnikländirilmäsi vä ya här hansı formadasa dästäklänmäsi
näzärdä tutulur. Bu kateqoriyaya qismän aiddir: ona qarşı hämişä hörmätcil, mehriban, gülärüz, diqqätcil vä
qayğıkeş olmaq; Onun hisslärinä, mänliyinä, räyinä, irqi, irsi, dini, milli vä s. heysiyyatına, adätlärinä vä s.
hörmät göstärmäk; därdinä şärik olmaq; problemlärindä kömäk göstärmäk; onunla öz aranızda olan ümumi
cähätläri tapmaq, bunları qabarıqlaşdırmaq; üstünlüklärini qabartmaq, vaxtaşırı bunları täriflämäk; eyiblärini,
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
81
qüsurlarını görmämäzliyä vurmaq; ona hädiyyälär vermäk; bayramlarını täbrik etmäk; arzularını, istäklärini, ad
gününü vä s. yadda saxlamaqla sonradan onda xoş täässürat oyatmaq; istädiyi adamla qovuşmasına, arzularının
reallaşmasına vä s. kömäk göstärmäk; här räftarla ona ähämiyyätlilik şüuru aşılamaq; ona etibar, etimad etmäk;
qabiliyyätläri haqqında yüksäk fikir söylämäk; münasibätlärdä pärt olmasına imkan vermämäk; onunla
diskussiyalarda istinad kimi obyektiv kriteriyalara äsaslanmaq; näticäni qarşılıqlı kompromis vä ya şäxsi güzäşt
yolu ilä häll etmäyä cähd göstärmäk; nitqdä ‘‘sän’’ (‘‘siz’’) äväzliyini daha çox işlätmäk vä s; eläcä dä, kollektiv
(qrup) yanında nüfuz qazanmasına kömäk göstärmäk, bunun üçün vaxtaşırı lehinä täbliğat aparıb, haqqında
müsbät räy formalaşdırmaq; kollektivin (qrupun) mänafeyinä uyğun häräkät vä sözlärini qabarıqlaşdırmaq,
mänafeyinä äks olanlarını ört-basdır etmäk, rasionallaşdırmaq; mübahisälärdä täräfini saxlamaq, haqlı çıxarmaq;
kollektivin taleyi ilä bağlı müzakirälärdä onun da iştirak etmäsinä çalışmaq; onda olmayan müsbät cähätläri,
başqalarının müsbät xidmätlärini dä, onun adına yazmaq; eyiblärini bäraätländirmäk; onunla dost olan här bir
käsä dä hörmät göstärmäk; vä s.
Bundan älavä, onun «reytinq şkalasında»kı yerinin, yäni cämiyyätdä sosial statusunun yüksälmäsi istiqamätindä iş
aparılır. Bunun üçün, onun qabiliyyätläri, bacarığı, unikal xüsusiyyätläri, perspektivläri, uğurları, täbliğat hädäfi olan täräflä
arasında olan müştäräk cähätläri seçilib qabardılır, äks täräflär här vächlä gizlädilir. Uğursuzluqlarına, problemlärinä haqq
qazandırılır, bunlar adi hal kimi täqdim edilib adiläşdirilir. Kütlä nümayändälärinin, müxtälif avtoritetlärin onun baräsindä
olan az-çox müsbät fikirläri tapılıb geniş reklam etdirilir, xüsusi vurğulandırılır. Bu, böyük äksäriyyätin mövqeyi kimi
yozulur. Müvafiq halda bu mäqsädlä saxta, äsassız, mänbäsiz informasiyalardan istifadä olunur vä ümumiyyätcä,
dövriyyädä onun mänafeyinä uyğun istänilän forma vä mäzmunda mütämadi olaraq saxta informasiyalar yayılır.
Fäaliyyätinä här cür şärait yaradılır, o cümlädän, maliyyä, tribuna vä s. baxımından.
Nümunä üçün, mäs., idarädä rähbärin işçiläri stimullaşdırması kimi mäsälälärdä: öz ämäkdaşlarının real nailiyyätläri
barädä professional ictimaiyyätin mälumatlandırılması (mäs., layihänin bütün müälliflärinin şäkli ilä birlikdä jurnalda
mäqalä verditdirmäk yolu ilä), ämäkdaşa täşkilatın adından onun yüksäk professional säviyyäsini vä xidmätini täsdiqläyän
täşäkkür mäktubu vermäk, älavä tähsil almasına kömäklik göstärmäk, prestijli stajirovka keçmäk, auksioner olmaq hüququ
vermäk, daxili bankdan istifadä üzrä hüquqlarını genişländirmäk, firmanın hesabına özünün vä (ya) ailäsinin istirahät
etmäsini täşkil etmäk, şäxsi işlärindä müväqqäti olaraq firmanın avtomobilindän, şäxsi ämlakından istifadäsinä icazä
vermäk vä b. bu vä digär işçinin xidmätini dolayısı qiymätländirmäyä imkan verän bu qäbil müsbät sanksiyalardandır.
Deyilän dästäk özü vä ya platforması sizä yaxın, yaxud heç olmazsa, räqibinizä zidd olan istänilän täräfä tätbiq edilir ki,
bu da räqibinizä qarşı onlardan da bir alät kimi istifadä etmäyä imkan verir.
Bütün hallarda bu yardımın, dästäyin häcmi, miqyası, lazımi täräflärdän kimlärin sizä särf edän, sizin mäqsädinizä
uyğun olan yolda daha çox iräli getmäsi meyarı ilä ölçülür. Yäni bu yolda daha iräli gedänlär vä ya daha çox canfäşanlıq
edänlärä daha çox yardım edilib, kömäk göstärilir, dästäk verilir – sanksiya da, hämçinin.
Bir sözlä, kiminsä sizä xeyirli olan zähmätini äväzsiz qoymayıb, här däfä nä iläsä (adi täşäkkürdän tutmuş,
zähmäthaqqına, väzifäsini, rütbäsini yüksältmäyä qädär) mükafatlandırmaq, onun növbäti däfälärdä dä, sizin
tapşırıqlarınıza can-başla getmäsinä säbäb olacaq. Äksinä, sizä zidd addımların här birinin qarşısına bir «kozır» qoymaq, här
cähdini müvafiq sanksiyalarla müşayiätländirmäk çäkindirici effektlidir. Täzyiqlärinin güzäştlärlä deyil, adekvat
sanksiyalarla qarşılaşdığına adät edän täräf-müqabil gec-tez sizinlä münasibätin haqq-hesabını därk edäsidir. Gündälik
münasibätlärdä bu sanksiyaların realizäsi adätän tääccüb (heyrät)
münasibätin soyudulması
(isi
dilmäsi)
xäbärdarlıq (täqdir)
sanksiya kimi müräkkäb märhälälärdän keçir.
Yuxarıda göstärilänlärdän savayı, täräflärin bir-birinä münasibäti faktoru, onların här birinin färdi xüsusiyyätläri,
tapşırığın täsir göstärilän şäxsin mänafeyi, ävvälcädän formalaşmış täsävvürü vä s.-lä uyğunluğu, qärar qäbulunda alternativ
variantların olub-olmaması, vaxt ehtiyatı, situasiya vä b. kimi faktorlar da ünsiyyätin näticäsinä täsir göstärän amillärdändir.
IV.2.3.2. MÄNFI SANKSIYALAR
«Mäqsäd – vasitäläri bäraätländirir».
Makiavelli.
Mänfi sanksiyalar hämin bu müsbät sanksiyaların tam äksini täşkil edir.
Sosial sferada, göstärilän täläbatları müxtälif iqtisadi, siyasi, härbi, mädäni, texniki vä s. maraqlar äväz edir
vä buna görä dä, burada bu sanksiyalar da müxtälif iqtisadi, siyasi, härbi, mädäni, texniki vä s. täzyiqlär
formasında tätbiq edilir.
Nümunä üçün, mäs., Ayrı-ayrı situasiyalarda ayrı-ayrı beynälxalq normaları äsas götüräräk hansısa dövläti günahkar
çıxarmaq, onun iqtisadi, siyasi vä s. blokadasına nail olmaq, ‘‘daxili işlärinä qarışmamaq’’ pärdäsi altında problemlärinä
biganälik göstärmäk, qarışdıqda isä ‘‘ikili standartlardan’’ yanaşmaq, ‘‘obyektiv informasiya vermäk’’ pärdäsi altında
müxtälif radiostansiyalar, yaxud digär kütlävi informasiya vasitäläri ilä dövlätin beynälxalq alämdäki, dövlät
rähbärininsä ölkä daxilindäki nüfuzuna zärbä vurmaq, ‘‘insan haqları’’ pärdäsi altında dövlätin daxili işlärinä qarışmaq,
müxalifäti, yaxud digär här hansı milli, irqi, dini, sinfi, cinsi vä s. azlığı dästäklämäk (bäzän maliyyäläşdirmäk),
bununla da, daxili gärginliyä, zäruri halda üsyana, hakimiyyät çevrilişinä vä s. nail olmaq (özü dä, bu zaman üsyankar
täräfi mütämadi olaraq müxtälif kütlävi informasiya kanalları vasitäsilä zäruri mäslähätlär, fäaliyyät proqramları,
käşfiyyat materialları, analizlär, proqnozlar vä s., bir sözlä, «podskazkalarla» tächiz etmäk – täbii ki, hansısa siyasi
şärhçinin, müxbirin, alimin, anonim mänbäyin vä b. dili ilä), ölkä daxilindä diversiyalar törätmäk, panika, şayiä
Dostları ilə paylaş: |