www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
77
olacaq.
Göstärilän metodla istänilän adamı läkälämäk, yaxud istänilän häräkäti bäraätländirmäk mümkündür. Bunun üçün,
sadäcä olaraq, müvafiq etalon axtarılıb tapılması lazımdır. Mäs., Azärbaycanın milli eposu olan «Dädä Qorqud» äsärindä
mänfi vä müsbät qährämanların yerinin aşağıdakı qaydada däyişdirilmäsi kimi:
Hansısa bir etalonlasa baxdıqda burada ähdinä, eşqinä, äqidäsinä sadiq olan – Beyräk vä ölkänin qanuni hökmdarı olan
Qazan xan – müsbät qährämandır. Äclaf, xain, xäbis Aruzsa – mänfi qähräman. Lakin mäsäläyä tamam başqa bir etalonla
baxdıqda isä, äksinä, siyasätsiz, dünyagörüşsüz, «män häsrätlimdän dönmäräm», «män Qazandan dönmäräm» vä s. kimi
äqidäsilä bütün ömrünü puç etmiş Beyräk vä arvad hesabına väzifäyä gälib, sonradan da ömrünü «ov ovlamaqda, quş
quşlamaqda», «yeddi illik şärab içmäkdä» keçirän vä buna görä dä, ölkäni yağı tapdağına märuz qoyan Qazan xan – mänfi
qähräman, äksinä, Aruzsa – müsbät qährämandır. Belä ki, o, ölkänin güc naziri väzifäsinä öz qılıncı, gücü, zähmäti, qeyräti,
qanı hesabına yüksälib, ömrünü döyüş meydanlarında, vätäninin ärazi bütövlüyünün, särhäd toxunulmazlığının
müdafiäsindä keçiribsä dä, indi bütün bunların müqabilindä onun qazancı vaxtaşırı tähqirlär, häqarätlärdir. Artıq o, öz
funksiyasını başa çatdırdığına görä hamı ondan yaxa qurtarmağa can atır, onun qılıncı ilä qurulan dövlätdä artıq başqaları
qohumbazlıq edib väzifä bölüşür, yeyib, içib, kef çäkir, onu isä qara çadırlara göndärirlär vä mäsäläyä qanuni don
geyindirmäk üçün bähanäläri dä bu olur ki, «filankäsin oğlu var, filankäsinki yoxdur» (?!?). Bütün bunlar da «märdin
qovula-qovula namärd edilmäsi» mäsäläsinä gätirib çıxarır vä Aruz qisasçılıq mövqeyinä, öz hüquqlarının müdafiäsi
mövqeyinä keçir vä s.
Beläcä, istänilän häräkäti lazım olduqda mänfi, lazım olduqda isä müsbät bir şey kimi xarakterizä edib, qälämä vermäk
mümkündür.
Burada belä bir kiçicik qanunauyğunluq da qüvvädädir. nsanlar adätän müsbät münasibät bäslädikläri adamlara –
onlara särf edän, mänfi münasibät bäslädikläri adamlara isä – onlara särf etmäyän meyarlar prizmasından baxırlar. Mähz bu
säbäbdän, «mähäbbätin gözü kor olur» ifadäsi yaranıb vä hämin säbäbdän, varlı, pullu, imkanlı, väzifäli, güclü adamlar
häyatda hämişä haqlı olurlar. Onların än alçaq häräkäti belä, başqalarının näzärindä çox tez bäraätlänir, bäzän hätta
qährämanlıq kimi görünür: onların hakimiyyät marağı – azadlıq iddiası kimi; qorxub qaçması – xilas olmaq kimi; itkisi –
qaçılmaz qurban kimi; cäfäng danışığı – därkedilmäz müdriklik kimi vä s. yozulur. Çünki qanunu (däxli yoxdur dövlät,
yoxsa adät-änänä qanununu) yozanlar hämişä onlara särf edän maddäläri äsas götürüb, onu onun özünä särf edän
etalonlarla qiymätländirirlär. Bu zaman, hätta yazılmış qanunlarda onu bäraätländiräcäk bir mäcällä tapılmasa belä,
yazılmamış qanunlara, o cümlädän, insaf, mürvät, humanizm, namus, dädä-baba qaydaları vä s.-ä äl atılır. Bu, qeyri-şüuri vä
ya şüurlu edilän yaltaqlığın müqabilindä isä ondan nä vaxtsa, nä isä ala biläcäklärinä ümid edirlär vä ya elä hämin anda
alırlar. Äksinä, onlara nä indi, nä dä yaxın gäläcäkdä elä yaxşı bir şey väd edä bilmäyän fağır, kasıb, väzifäsiz, gücsüz
adamlar isä başqalarına sanki, mane olurlarmış kimi daim qara prizmadan görülür, hätta sakit oturmasında da cinayät tärkibi
axtarılır, hätta sükutunda da qrammatik sähvlär tapılır: Varlı, güclü, väzifäli şäxslär täräfindän deyilärkän alqışlanan, tärifä
layiq bilinän eyni bir söz, onların dilindän eşidildikdä gülüş doğurur vä häqarätlä qarşılanır. Bu birincilärdä igidlik kimi
yozulan hal – onlarda giclik; alicänablıq kimi yozulan hal – onlarda israfçılıq; mülayimlik kimi yozulan hal – qorxaqlıq;
vüqarlılıq kimi yozulan hal – özünü çäkmäk; müdriklik kimi yozulan hal – onlarda olanda boşboğazlıq kimi yozulur.
Onların cinayäti dä beläcä – onlara särf etmäyän kriteriyaları, maddäläri äsas götürmäklä «isbat» edilir. Hätta bäzän
qanunlarda onu günahkar saya biläcäk bir maddä tapılmasa belä, hämin gündän etibarän yenisi yaradılıb, elä ilk däfä olaraq
onun özünä tätbiq edilir. Fäqät, dünya qäddarlıq qanunları üstündä bärqärardır vä burada gücsüzlär mähvä mähkumdurlar.
Adi mäişät säviyyäli müzakirälärdä bir halda – dövlät, digär halda – din, üçüncü halda – adät-änänä, dördüncü halda –
etika, beşinci halda – humanizm, ädalät, kişilik, insaf vä s. prinsiplärinin äsas götürülmäsi dä bu qäbil spekulyasiyaların
nümunälärindändir. Özü dä, dost-düşmänliyindän asılı olaraq bir halda bu, digär halda o biri kriteriyanı äsas götürmäkdän
savayı, hätta eyni bir müzakiränin özündä belä axıra qädär vahid bir kriteriyanı äsas götürmäyib, särfälilik mäqamından asılı
olaraq, gah bu, gah da digär kriteriya prizmasına keçmäklä istänilän adamların, istänilän halın, istänilän davranışın
bäraätlänmäsinä, lazım olmayanların isä hätta lal-dinmäz oturmasının, hätta özünü öldürmäsinin belä mühakimä olunub,
cinayätkarlıq kimi qiymätländirilmäsinä nail olmaq mümkün olur.
Bura qädär sadalananlar, äsasän sinxronik (eynizamanlı) mövcud olan norma vä däyärlärlä edilän manipulyasiya halının
nümunäläri idi. Bundan älavä, bu metodun daha bir növü dä mövcuddur ki, o da diaxronik (müxtälifzamanlı) norma vä
däyärlärlä edilän spekulyasiyadır. Bu variantın äsasında isä o prinsip dayanır ki, bu gün norma hesab edilän şey, sabah
patologiya sayıla bilir vä äksinä. Beynälxalq sferada ärazi mübahisäsi ilä bağlı hansısa bir problemä münasibätdä kimä, nä
vaxt, necä särf etmäsindän asılı olaraq, vasitäçi vä ya hakim mövqeyindä çıxış edän dövlätlärin bir halda bu, digär halda o
biri dövrün siyasi xäritäsini, ärazi bölgüsünü äsas götürmäsi bu qäbildändir.
Eyni zamanda, mäntiqdäki «Evatl paradoksu»nun hälli dä bundadır, çünki mäsäläyä yalnız bir standartdan
yanaşılmalıdır.
Bütün bunlar hämin «ikili standartlar» metodunun detallar säviyyäsindä çalarlarını açmaq mäqsädindän iräli gälirdi vä
sosial nisbiliyin variantlarını ähatä edirdi.
Beynälxalq siyasätdä ikili standartların tipik nümunäsi – «demokratiya», «insan haqları» vä s. kimi däyärlärlä
edilän spekulyasiyalardır. Hansısa bir problemä münasibätdä güclü dövlätlär, özünä särfälilik mäqamından asılı olaraq, gah
«demokratiya», gah «insan haqları» (yaxud «azlıqların hüququnu dästäklämäk»), gah «daxili işlärinä qarışmamaq» vä s.
prinsiplärindän hansısa birini äsas götüräräk (vä ya müdafiä edäräk) özlärini vä ya öz müttäfiqlärini daim haqlı çıxarır,
bäraätländirir, hansısa münasibätdä, müzakirädä vä s. özlärinä särf edän qärar qäbul olunmasına nail olur, äks metodlarla isä
– räqiblärini vä ya här hansısa formada täzyiqä layiq bilinmiş täräfläri nahaq çıxarıb, sanksiyaya märuz qoyur, dämir
qanunlar çärçiväsindä itaätä mäcbur edirlär. Hansı ki, mäzmunu, dövlätin hüquqlarını tanıyıb, ona hörmät etmäkdän ibarät
olan «daxili işlärinä qarışmamaq» prinsipi – daxili işlärä müdaxiläyä yol açan «insan hüquqları» prinsipi ilä; mahiyyäti
çoxluğun azlıq üzärindäki qeyd-şärtsiz diktaturasının tanınmasından ibarät olan «demokratiya» prinsipi – çoxluğun
qärarından istisna täläb edän, ona «veto» mäzmunu käsb edän «azlığın hüququnun müdafiäsi» prinsipi ilä; «ärazi
bütövlüyünä hörmät» (vä ya «särhädlärin toxunulmamazlığı») prinsipi – «xalqların öz müqäddäratını häll etmäsi»
prinsipi ilä vä s. heç vächlä uzlaşa bilän mäsälälär deyil.
Eyni qayda ilä, särfälilik yerindän asılı olaraq bir halda – nisbi, digär halda – mütläq säs çoxluğunun, üçüncü halda –
konsensus prinsipinin, eyni quruluşa malik böyük dövlätlärdän birini – imperiya, digärini – federasiya, üçüncüsünü –
çoxmillätli respublika kimi täsnif etmäk, mübahisäli mäsälälärdä bir halda – bärabärlik; digär halda – ädalät prinsipinin
äsas götürülmäsi vä b. da bu kateqoriyadan olan beynälxalq hüquq vä ya siyasät spekulyasiyalarındandır. Nümunä üçün,
Dostları ilə paylaş: |