www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
74
bunlardan yalnız birindä (mäs., dildä) hiss edilsä dä, digär qalanlarında heç bir reaksiya müşahidä edilmir, mäs., qäzäbli
olduğu halda yumruğu gärilmir, yaxud üzä hansı saxta ifadä verilmäsindän asılı olmayaraq qaşları müvafiq forma
(‘‘qäzäbli qaş’’, ‘‘kädärli qaş’’ vä s. kimi) vermäk, demäk olar ki, hämişä yaddan çıxır (fäqät, qaşlar än az idarä olunan
üzvlärdir vä istänilän saxta emosiyanı aşkar etmäyä imkan verän än sämäräli açardır);
Emosiyaların täzahür qanunauyğunluğu pozulur. Belä ki, täbii variantında istänilän emosiya qäfil yaranmayıb, qäfil dä
itmädiyi halda, saxtakarlıq halında üzdä istänilän qädär diskret däyişikliklär (emosiyaların çox sürätlä bir-birini
äväzlämäsi) müşahidä oluna bilär;
Emosiyaların mövcudluq müddäti ifrat artır. Belä ki, hätta än güclü emosiya da, çox qısamüddätli olub, öz apogeya
häddindä maksimum 7±2 san. qala bildiyi halda (sonra getdikcä sönmäyä doğru gedir), saxta durumda eyni bir
emosional «partlayış» färdin çöhräsindä däqiqälärlä, hätta saatlarla häkk olunub qala bilär;
Psixoanalizin alätlärindän olan ‘‘çaşmalar’’ın tamam başqa bir forması burada effektiv indikatordur. Belä ki, üzünä
müäyyän saxta ifadä vermiş şäxs härdän özünü unudub, yaxud yorulub müäyyän mikroanlar qädär mimikalarına
(üzünä) ‘‘istirahät’’ verir vä üzü häqiqi görkämä qayıdır (özü dä, bu ‘‘häqiqi görkäm’’ heç dä, ‘‘neytral görkäm’’ demäk
deyil, äksinä, härdän neytral görkäm itib, yerindä bir anlıq qäzäb impulsu sezilä bilär);
Färdin häyäcanlılıq däräcäsi artır vä buna müvafiq olaraq, näbzi, tänäffüsü, göz qırpması vä s. sürätlänir, säs tonu yersiz
yüksälir;
Färdin jestläri daha çox «qapalı» xarakter alır. Belä ki, danışarkän göz-gözä gälmäkdän qaçmaq, bir bähanä ilä üzünü
örtmäk istäyirmiş kimi älini üzünä aparmaq, lakin yalnız saçına, burnuna, boynuna yaxud sadäcä üzünä toxundurmaqla
kifayätlänmäk vä b. qeyri-sämimilik, şübhä, täräddüd, yalan älamätläridir;
IV.2.2.3. ZAH MANIPULYASIYALARI
Ägär yuxarıdakı halda obyektä (färdä, auditoriyaya, kütläyä...) xüsusi tärtib olunmuş informasiya verib,
näticä çıxarmaq işi onun öz öhdäsinä buraxılırdısa, burada artıq ona yalnız informasiya vermäklä
kifayätlänmäyib, ixtiyarında olan informasiyaları onun näzärindä lazımi çalara däyişdirmäk mäqsädilä, onun
analiz işinä, näticäçıxarma qabiliyyätinä müdaxilä edilir, obyektin düşüncäsi ilä müvafiq şärhlär, tählillär
vasitäsilä manipulyasiya aparılır. Başlıca olaraq, lazımi effekt mäntiqin «äqli näticä» prinsiplärini, qaydalarını
pozmaq yolu ilä äldä olunur. Belä ki, normal mäntiqi analiz – sillogizm, entitema, epixeyrema, dilemma, sorit
(induksiya, deduksiya) vä s. prinsipläri üzrä cäräyan edib, näticä bunlar vasitäsilä çıxarıldığı halda, qeyri-qanuni
(qeyri-korrekt) halda isä, burada äqli näticä çıxarmağın kifayät qädär çoxsaylı qeyri-mötäbär metodlarından
istifadä edilir, o cümlädän, mäntiqi analiz üçün – tavtalogiya («fikirdä dairä») vä identikläşdirmälär,
qarşılaşdırma vä uyuşmazlıqlar, bölgü, keçid, istisna qaydaları, natamam induksiya («täläsik ümumiläşdirmä» vä
«bundan sonra, demäli, bunun säbäbinä görä»), analogiya (täşbih) prinsipläri vä b. äsas yerindä qäbul edilir.
Bütün bunlara söykänän manipulyasiyaların bir qismi aşağıdakılardır:
1) ‘‘Täläsik ümumiläşdirmä’’ metodu: Cämisi bir neçä seçmä fakt vä ya faktora äsasän här hansı şäxs, hal,
proses, problem, predmet vä s. barädä «hämişä», «här yerdä», «heç vaxt», «heç cür», «bütün», «hamı», «heç
kim» vä s. kimi fövqälümumilik kvantorları ilä ifadä olunan kateqorial näticälär çıxarılır.
Mäs., liderin här hansısa bir sferadakı qüsurundan, sähvindän (mäs., äxlaq sferasındakı särbästliyindän) onun,
ümumiyyätcä, väzifäsi üçün yararsızlığı näticäsi çıxarılır (hansı ki, pozğun, cinayätkar häyat tärzinin insanın düha
potensialına heç bir aidiyyatı olmadığı vä tarixdän dä neçä-neçä dahi elm, incäsänät, ädäbiyyat xadiminin şäxsi
sferada o qädär dä moralist olmayan vä ya cinayätkar tämayüllü häyat tärzi keçirdiyi mälumdur);
2) ‘‘Täşbih maxinasiyası’’ metodu: Müqayisä aparıb xarakteristika verärkän, nümunä göstärib analoji näticä
çıxararkän mühüm deyil, qeyri-mühüm, ikinci-üçüncü däräcäli, ötäri, formal älamätlär, oxşarlıqlar, parametrlär,
münasibätlär, xüsusiyyätlär vä s. äsas götürülür.
Mäs., hansısa bir tarixi prosesi digäri ilä müqayisä edärkän vä yaxud ideyanın cäfängliyini, perspektivsizliyini isbata
cähd edärkän, onun filan ölkädä iflasla näticälänmiş variantı äsas götürülür. Hansı ki, o, bir başqa ölkädä uğur qazanmış
olar ki, indi dä, ondan bähs edilmäz. Vä ya o vaxt hämin ölkädä onun iflasının obyektiv säbäbläri ola bilärdi ki, indi
burada onlar aradan qaldırılmış olar vä ya heç olmaz;
3) ‘‘Bundan sonra, demäli, bunun säbäbinä görä’’ metodu: Täsadüfän eyni vaxtda vä yaxud dalbadal baş
verän färqli hadisälärä heç bir äsas olmadan daxilän rabitäli proses kimi baxılır. Onlar eyni bir ssenarinin
epizodları kimi, yaxud bir-birinin säbäbi, näticäsi, törädicisi, davamı yaxud tamamlayıcısı kimi täqdim edilir,
yozulur.
4) ‘‘Qäräzli proqnoz’’ metodu: Hal, proses, davranış vä planların real motivlärindän bir vä ya bir neçäsi,
yaxud hamısı gizlädilir, görmämäzliyä vurulur, tährif edilir, här şey ağlabatan bir başqa säbäb, mäqsäd vä ya
näticä ilä (mäs., qäräz, ambisiya ilä) älaqäländirilir, näticäsi gözlänilän kimi yox, başqa cür yozulur. Bununla da,
interpretasiya saxtalaşdırılır, motivlärlä bağlı auditoriyanın (obyektin) täsävvürü azdırılır.
Nümunä üçün, mäs., liderin hansısa addımı, planı zärurät deyil, naşılıq, älacsızlıq näticäsi kimi yozulur, ümumi deyil,
şäxsi marağın bähräsi kimi täqdim edilir, onun väd olunan deyil, färqli näticälärä gätirib çıxaracağı iddia edilir, väd
olunan näticäyä gätirib çıxardıqda isä bunun onun talantının yox, tarixi zärurätin näticäsi, yaxud bir başqa kiminsä
xidmäti olduğunu isbata cähd edilir.
Dostları ilə paylaş: |