33
•
məhsulun planlaşdırılması;
•
müştəri və təchizatçılarla münasibətlər;
•
fövqəladə situasiyaların yaranması zamanı davranış qaydaları və onların
aradan qaldırılması;
•
ekoloji məlumat və personalın təlimi və həmçinin, xarici ekoloji məlumat
(4).
Müəssisənin ekoloji siyasəti onun bütün bölmələrinin operativ ekoloji
mə
qsə
dlə
rinin işlənməsi üçün əsas olamalıdır. Bu məqsədlər aşağıdakıları nəzərdə
tutur:
•
xammal, material, reagentlər, enerjinin qənaəti və itkisinin azalması;
•
material resursların resiklinqi;
•
fövqəladə və yüksək təhlükəli maddə və materialların istehlakının azalması
və dəyişdirilməsi;
•
istehsal tullantıların emal və istifadəsi;
•
ətraf mühitə təsiri azaltmaq üçün, texnoloji proseslərin təkmilləşdirilməsi;
•
zay məhsulun azaltması;
•
istehsal olunan məhsul və xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəlməsi;
•
texnoloji və istehsalat intizamının yüksəlməsi, ətraf mühitə qəza və "gecə"
təsirlərinin azaldılması.
34. Ekoloji audit, onun obyekti və
mə
rhə
lə
lə
ri
Ekoloji auditin obyekti kimi, fə
aliyyə
ti ə
traf mühitə
tə
sir göstə
rə
n və
yaxud
göstə
rə
bilə
n, fə
aliyyə
t göstə
rə
n və
tikilə
n müə
ssisə
lə
r çıxış
edə
bilə
r.
Ekoaudit, tə
sə
rrüfat subyektlə
rinin ə
traf mühitə
tə
siri və
onların hə
lli üzrə
tə
dbirlə
rin iş
lə
nib hazırlanması ilə
ə
laqə
dar, mövcud olan və
yaxud potensial
problemlə
rinin aş
karlanmasına, istiqamə
tlə
ndirilmiş
dir. Ekoloji audit istifadə
oluna bilə
r:
•
təbiəti mühafizə qanunvericiliyinə riayət edilməsinin yoxlanması üçün;
•
ətraf
mühitin
idarəetmə
sistemlərinin
işləmə
effektivliyinin
qiymətləndirilməsi üçün;
•
maliyyə strukturları tərəfindən layihələrin investisiyalaşmasının maliyyə
risklərinin, səhmləşdirməsinin, uzunmüddətli icarələrin və ətraf mühitin
çirklənməsi səbəbindən yaranan, zərər vurduğuna görə məsuliyyətin sığorta
müqaviləsinin bağlanmasının qiymətləndirilməsi zamanı;
•
bankrot prosedur elan edilməsinin realizəsi zamanı;
•
keçmiş ekoloji zərərə görə məsuliyyətin müəyyən edilməsi üçün, ekoloji
sığorta məqsədilə və sahibkarın dəyişilməsi prosesində ekoloji zərərin
qiymətləndirilməsi zamanı;
•
lisenziyaçı tərəfindən müəyyən olunmuş ekoloji tələblərə, lisenziya
razılaşmalarına riayət edilməsinin yoxlanılması zamanı;
•
daşınmaz əmlakın özəlləşdirilməsi və satışı zamanı;
•
sertifikatlaşdırma prosesində müəyyən olunmuş tələblərin uyğunluğunun
yoxlanılması zamanı və s.
34
Ekoloji auditin həyata keçirilməsi
– ekoloji auditləş
mə
- könüllü və
mə
cburi ola bilə
r. Mə
cburi audit, siyahısı ekoloji audit üzrə xüsusi səlahiyyətli
orqan tərəfindən təsdiq olunan, fəaliyyətin təşkili və növləri üçün (məsələn, obyekt
sahibinin dəyişilməsi zamanı, obyektin icarəyə verilməsi və yaxud ipoteka zamanı
girov kimi və s.), keçirilir və həmçinin, təbiəti mühafizə qanunvericiliyini pozana
qarşı iddianın tənzimlənməsi zamanı, xüsusi səlahiyyətli dövlət orqanları tərə-
findən təşəbbüs göstərilə bilər. Könüllü (təşəbbüslü) ekoaudit ətraf mühiti
idarəetmə sisteminin yaranması və tətbiq edilmə prosesində, onun işlənməsinin
effektivliyə nəzarət zamanı, yalnız təsərrüfat subyektinin təşəbbüsü ilə keçirilir.
Audisiyanı keçirən şəxsdən asılı olaraq, daxili (müəssisənin işçiləri arasından
seçilən auditorlar tərəfindən keçirilir) və xarici auditi (müstəqil auditorlar
komandası tərəfindən keçirilir) fərqləndirirlər. Məcburi audit yalnız xarici ola bilər.
Daxili ekoaudit, təşkilatda ətraf mühiti idarəetmə sisteminin işləməsini təmin edən,
mühüm bir alətdir, lakin keçirilməsi zamanı, onun nəticələrin obyektivliyini təmin
etmək problemlidir.
Ekoaudit prosedurunda üç tərəf iştirak edir – təşəbbüsçü (müştəri, sifarişçi),
auditor (audit şirkəti) və yoxlanılan obyekt. Ekoloji audit təcrübəsində anketləşmə,
maddi balanslar, kartoqrafik, texniki hesabatların üsulları istifadə olunur. Ekoaudit
keçirilməsinin əsas mərhələləri bunlardır:
•
təbiəti mühafizə fəaliyyətinin göstəricilərini əks etdirən, ilkin
sənədləşmənin, qeydiyyat jurnalların və digər materialların yoxlanılması;
•
obyektin ekoloji təhlükəsizliyinin səviyyəsi haqqında auditin məqsədlərinə
müvafiq olaraq, məlumatın yığılması (personalla müsahibəsini də daxil etməklə);
•
obyektin vizual müayinəsi, onun təftişi, bölmələrə başçəkmə, texniki
vasitələrin vəziyyətinin və istifadəsinin yoxlaması;
•
ətraf mühiti parametrlərinin və mənfi təsir amillərinin instrumental təhlili;
•
auditin nəticələrinə görə məsləhətlərin işlənib hazırlanması, sifarişçiyə
nəticələr və məsləhətlərlə, aşkar olunan problemlərin aradan qaldırılması üçün
təkliflərlə hesabatın tərtibi;
Ekoauditin keçirilmə təcrübəsi onun nəticələrinin effektiv istifadə imkanlarını
sübut edir, onlar aşağıdakılara imkan verir:
•
ətraf mühitə əvvəlcə qeydə alınmamış təsir mənbələrinin eyniləşdirməsini;
•
təbii resursların istifadəsini optimallaşdırmaq;
•
əlavə tədqiqatların keçirilməsinin məqsədəuyğunluğunu əsaslandırmaq;
•
əlavə məhsulun, xidmətlərin, təkrar xammalın istifadəsinin, enerji
resurslarının qənaətinin istehsal imkanlarını aşkarlamaq;
•
yeni texnikanın, təbii mühafizə və resurslara qənaət tədbirlərin tətbiqinin
alternativ variantlarını əsaslandırmaq;
•
ekoloji fəaliyyətin maliyyələşdirmənin ehtimal (əlavə) mənbələrini müəyyən
etmək;
•
zərərin kompensasiyasında və ekoloji-iqtisadi məsuliyyətin cərimə
sanksiyalarının risklərini azaltmaq və yaxud ümumiyyətlə istisna etmək;
•
monitorinq sisteminin və istehsalat nəzarətinin inkişafına əlavə xərcləri
müəyyən etmək;