Microsoft Word H?simzade Seyid Zeyn?b doc docx
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Digər tərəfdən müasir təsəvvürlərə görə sənaye tezlikli maqnit sahəsi bu ş üalanmaya məruz qalan əhali üçün o zaman təhlükəli olur ki.maqnit induksiyasının səviyyəsi 0,2mkTl-dan böyük və təsiri uzunmüddətli olsun. Sənaye tezlikli elektrik sahəsinin qiyməti E=6-8 kV/m olduqda yönəlmiş istiqamətə malik ,qiyməti 90-120mKA olan cərəyan yaradır. Bu cərəyan torpağa keçməyə cəhd göstərir ki, bunun da nəticəsində yer ilə insan bədəni arasında potensiallar fərqi yaranır. Əgər insan torpaqdan izole olunubsa,torpaqlanmış məftilə toxunduqda öz elektrik cərəyanının boşalmasını hiss edəcək. Bioloji nöqteyi-nəzərindən bədəndən keçən elektrik cərayanının qiyməti 500 mkA-ə yaxın olduqda insan bunu hiss edir [ 11]. Müəyyən olunmuşdur ki, elektrik ötürücü xəttlərindən yaranan istiqamətlənmiş cərəyanın qiyməti məişət cihazlarından istifadədə yaranan cərəyana ekvivalentdir.Sənaye tezlikli elektrik və maqnit sahələri bütün bioloji obyektlərə ( hansılar ki, şüalanma zonasına düşürlər) təsir göstərir. Məsələn, elektrik ötürücü xəttlərin təsiri zonasına düşən böcəklərin həyat tərzində dəyişikliklər yaradır : məsələn, balıqların aqressivliyi artır, narahatlıqlarını biruzə verirlər,onların iş qabiliyyəti və məhsuldarlığı aşağı düşür, onların hərəkət istiqaməti əsasən sahənin azalması istqamətində olur. Bitkilərdə bu təsir onların formalarının, güllərinin ölçülərinin dəyişməsində və əlavə yarpaqların əmələ gəlməsində özünü göstərir. Sağlam insanlar bu şüalanmanın təsirinə uzun müddət məruz qaldıqda hiss etdiyi halda hipertonik və allergiya ilə xəstələnən adamlar qısa müddətli (hətta bir dəqiqədə) şüalanmaları belə hiss edirlər. nsan bədənindən keçən elektrik cərəyanı sənaye tezlikli maqnit sahəsinin təsiri səbəbindən müxtəlif bioloji effektlər yaradır. Bunlardan sümüklərin böyüməsinin stimullaşması, əsəb hüceyrələrinin regenerasiyası və hüceyrələrdə gedən biokimyəvi proseslərin dəyişməsidir. Aşağıdakı cədvəldə induksiya olunmuş cərəyanın təsirindən ehtimal olunan bioloji effektlərin təsnifatə verilmişdir. Bu məlumatlar 4 saat sənaye tezlikli şüalanmaya məruz qalmış insanlar üzərində eksperimentlərdən alınmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, cərəyanın qiyməti 100mA/m 2 -dən çox 149-150mTl olduqda sağlamlığa mənfi təsir göstərir. Maqnit sahəsinin (MS) təsirinin yaxşı öyrənilmiş effektlərindən biri maqnitosfen adlanır. Bu effekt sənaye tezlikli MS qiyməti 10-20mTl olduqdaa müşahidə olunur. Şüalanma təsiri kəsildikdə bu effekt yox olur [ 16]. Cədvəl 10 . Cərəyanın təsirindən sənaye tezlikli maqnit sahəsinin ehtimal olunan bioloji effektləri. Maqnit sahəsinin sıxlığı,mTl nduksiya cərəyanın sıxlığı, A/m Proqnozlaşdıran effektlər 0,5-5 1-10
Minimal bioloji effektlər 5-50
10-100 Görmə və əsəbsistemində baş verən mənfi effektlər 50-500
100-1000 Sağlamlıq üçün təhlükə mövcuddur. Həyəcanlan- mış hüceyrələrin stimul- yasiyası baş verir. >500
>1000 Sağlamlığın kəskin pozulması.Ürək çatışma- mazlığı. MS görmə potensialını da aşağı salır. Bu effekt şüalanma kəsildikdən sonra 40 dəqiqə müddətində də davam edir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Yerin elektrik və maqnit sahələri də insan orqanizminə bu və ya digər dərəcədə təsir göstərir. Məlum olduğu kimi, Yer səthində elektrik sahə gərginliyinin qiyməti təqribən 130 V/m təşkil edir. Bu qiymət Yer səthindən uzaqlaşdıqca eksponensial qanunla azalır.Bu qiymət il ə rzində dəyişir, onun maksimal qiyməti(150-250 V/m) yanvar-fevralda, minimal qiyməti isə iyun-iyul aylarında (100-120 V/m) qeydə alınır. Yerin maqnit sahəsinin gərginliyi iki parametrlə xarakterizə olunur. Ekvatorun yaxınlığında maksimal olan sahənin üfiqi tərtibedicisidir (20-30A/m). Bu qiymət qütblərə yaxınlaşdıqca azalıb 1 A/m-ə kimi düşür. MS şaquli tərtibedicisinin maksimal qiyməti qütblərdə 50-60A/m təşkil edir. Ekvatora yaxınlaşdıqca bu qiymət olduqca azaldığından nəzərə alınmaya bilər. Yer kürəsində elə oblastlar mövcuddur ki, bu ərazilərdə şaquli tərtibedicisinin qiyməti daha böyük olur. Buna “müsbət anomaliya” deyilir. Elə oblastlar da var ki, orada bu parametrin qiyməti orta qiymətdən aşağı olur. Buna “mənfi anomaliya” deyilir [ 16 ]. Qeyd etmək lazımdır ki, Yerin elektrik və maqnit sahəsi milyon illər ə rzində mövcud olduğundan, Yer kürəsində yaşayan bütün canlı orqanizmlər, o cümlədən insanlarda bu şüalanmaya qarşı adaptasiya yaranmışdır. Buna görə də canlı aləm üçün əsas təhlükə mənbəyi süni yaradılmış elektrik və maqnit ş üalanma
mənbələridir.Bu mənbələrin təsirini qiymətləndirmək və məhdudlaşdırmaq üçün şüalanmanın normallaşdırılması aparılır. Son illər şəhərlərdə demək olar ki, bütün tezlik diapazonlarında (hətta bir neçə on qiqahersə kimi) işləyən EMŞ sayı kəskin artmışdır. Məsələn, Moskvadakı Ostankino teleqülləsinin yaxınlığındakı yaşayış binalarında şüalanmanın səviyyəsi buraxıla bilən həddən 4 dəfə artıqdır. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|