118
o‘zgarishlarini o‘rganish yaxshi, ayniqsa narxning ta’siri bunda bo‘lmaydi, lekin
chegaralangan chunki mehnat unumdorligini natura ko‘rsatkichda
faqat bir xil
(tur)dagi mahsulot ishlab chiqarishda aniqlash mumkin.
Mehnat unumdorligini (V) natura o‘lchovida ishlab chiqarilgan mahsulot
miqdorini (G) ja’mi sarflangan vaqtiga (T) bo‘lib topamiz.
V =
Т
G
∑
∑
;
Mehnat unumdorligi qiymat o‘lchovida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini
(
Σ
qp) sarflangan vaqtga bo‘lib topiladi.
V =
Т
qp
∑
∑
; ularning indeksi
Ularning davrlar bo‘yicha o‘zgarishi ya’ni dinamik indeksi.
Jv =
Vo
V1
=
1
1
1
Т
p
q
∑
∑
:
Т
o
p
q
∑
∑
o
o
;
Mahsulot ishlab chiqarishga
sarflangan vaqt kishi-minut, kishi-soat,
kishi-
kunlarda ifodalanishi mumkin.
Mehnat unumdorligi o‘rganilganda yuqoridagi ko‘rsatkichlarga asosan:
natural usulda: a) sarflangan vaqt birligida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori,
misol 1 soatda terilgan paxta, tayyorlangan non mahsuloti; b) bir xodimga to‘g‘ri
keladigan
ishlab chiqarilgan mahsulot, misol bir terimchiga to‘g‘ri keladigan
terilgan paxta, bir xodimga to‘g‘ri keladigan non mahsuloti (kg, tonna); v) bir
ishchiga to‘g‘ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori.
Shartli natural va
qiymat o‘lchovlarida ham bu ko‘rsatkichlar aniqlanadi va o‘rganiladi. Statistikada
bu ko‘rsatkichlar holati o‘rganilib qolmasdan, korxonalarda
mehnat unumdorligi
qanday o‘zgarayotganligi aniqlash uchun, ularning dinamikasi ya’ni ma’lum vaqt-
davr mobaynida (oy, chorak, yil) o‘zgarishi ham aniqlanadi va o‘rganiladi. Mehnat
unumdorligi dinamikasi iqtisodiy indekslar yordamida o‘rganiladi. Bunda
o‘zgaruvchan va
doimiy tarkibli indekslar, hamda tarkibiy o‘zgarishlar (siljishlar)
indekslaridan foydalaniladi. Natijada mehnat unumdorligiga ishlab chiqarilayotgan
mahsulot hajmi va uning tarkibi o‘zgarishning, hamda narx o‘zgarishining ta’siri
aniqlanadi.
Dostları ilə paylaş: