Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

179
B yannam nin II madd sinin “d” b ndind  “ideya v   r y
müxt lifliyini  ks etdir  bil n geni  çe idli müst qil v  avtonom 
medianın mövcudlu una” nail olmaq m qs di
rt olaraq ir li
sürülür. AT T-in i tirakçı dövl tl ri Krakov S n dinin 6.2-ci 
b ndind  öz l sektordakı yayımçıların müxt lifliyinin “plüralizmi, 
h mçinin b dii v  m d ni ifad  azadlı ını t min etm kd  köm yi
oldu una” inandıqlarını bildirmi l r. 
3. Dövl tin milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin dil (v
dig r) m nsubiyy tini qorumaq v zif si bir sıra beyn lxalq 
s n dl rd   v  Avropa  nsan Hüquqları M hk m sinin hüquqi 
aktlarında t sbit edilib. Birl mi  Mill tl r T kilatının 1992-ci il 
tarixli Milli v  ya Etnik, Din v  Dil Azlıqlarına M nsub Olan 
xsl rin Hüquqları haqqında B yannam sinin 1-ci madd si 
(BMT-nin Azlıqlar haqqında B yannam si) xüsusil  bu m s l y
aiddir:
- Dövl tl r özl rinin müvafiq  razil rind  azlıqların mövcud-
lu unu, milli v  ya etnik, m d ni, dini, dil m nsubiyy tl rini qoru-
malı, h min m nsubiyy tin inki afı üçün  rait yaratmalıdırlar. 
- Dövl tl r bu m qs dl r  nail olmaq üçün müvafiq 
qanunvericilik t dbirl rini v  dig r t dbirl ri görm lidirl r. 
Bundan ba qa, 4-cü madd nin 2-ci b ndind  bel  bir  rt ir li
sürülür ki, “konkret f aliyy tl rin milli hüququ pozdu u v
beyn lxalq standartlara zidd oldu u hallar istisna olmaqla, 
azlıqlara m nsub olan  xsl rin öz l xüsusiyy tl rini ifad
etm l ri, m d niyy tl rini, dill rini, dinl rini, ad t- n n l rini
inki af etdir  bilm l ri üçün  lveri li
rait yaratmaq m qs dil
dövl tl r t dbirl r görm lidirl r”. BMT-nin 1989-cu il tarixli U aq
Hüquqları haqqında Konvensiyasının 17-ci madd sinin “a” b ndi
dövl tl rd n t l b edir ki, Konvensiyanın maarifl ndirm
m qs dl rin , o cüml d n, 29-cu madd d  n z rd  tutuldu u kimi, 
u a ın m d ni m nsubiyy tin   v  dilin  hörm tin inki af
etdirilm si m qs din  uy un olaraq, “kütl vi informasiya 
vasit l rini m lumat v  materialları yayma a h v sl ndirsinl r”. 
Ç rçiv  Konvensiyasında bu müdd alar t krarlanır. Ç rçiv
Konvensiyasının Preambulasında deyilir ki, plüralist v   h qiqi

---

180
demokratik c miyy td , t kc , milli azlı a m nsub olan bütün 
xsl rin dil m nsubiyy tin , yalnız, hörm t deyil, h m d  “onların
öz m nsubiyy tl rini ifad  etm l rin , qorumalarına v  inki af
etdirm l rin  imkan ver n müvafiq  rait yaradılmalıdır”. Eyni 
s n din 5-ci madd sinin 1-ci b ndi i tirakçı dövl tl rin üz rin
açıq-aydın öhd lik qoyur ki, milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin 
“m nsubiyy tl rinin mühüm elementl rini”, o cüml d n, dill rini
“mühafiz  etm l ri üçün” onlara z ruri  rait yaratsınlar. AT T-in 
i tirakçı dövl tl ri Avropada T hlük sizlik v
m kda lıq
Mü avir sinin 1986-1989-cu ill r Vyana  clasının 1989-cu il 
tarixli Yekun S n din  (Vyana S n di, Prinsipl r, 19-cu b nd),
Kopenhagen S n din  (32-ci v  33-cü b ndl r) v  AT M
ç rçiv sind  Milli Azlıqlar üzr  Ekspertl rin Cenevr
clasının
1991-ci il tarixli hesabatına (Cenevr   S n di, III v  VII f sill r) 
uy un olaraq, milli azlıqlara m nsub olan  xsl rin dil 
m nsubiyy tl rini qoruma ı öhd l rin  götürübl r.
4. Dig r amill rl  yana ı, dil amili  sasında ayrı-seçkiliyin 
qada an olunması insan hüquqları üzr  beyn lxalq hüququn t m l
prinsipidir. Açıq-a kar dil  lam ti sasında ayrı-seçkiliyi qada an
ed n beyn lxalq s n dl r  a a ıdakılar daxildir:  HÜB (madd  2); 
MSHBP (madd  2(1) v  26);  SMHBP (madd  2(2)); BMT-nin 
Azlıqlar haqqında B yannam si (madd  2(1));  HAK (madd  14 
v  12 saylı Protokolun 1-ci madd si); v  2000-ci il Avropa 
Birliyinin  sas Hüquqlar haqqında Xartiyası (madd  21). AT T
s n dl ri arasında analoji öhd likl r 1975-ci il tarixli Helsinki 
Yekun Aktında (VII Prinsip) v  Vyana S n dind  (Prinsipl r,
13.7-ci b nd) yer almı dır, eyni zamanda, Kopenhagen S n di
“ist nil n ayrı-seçkiliyi qada an edir” (5.9-cu b nd). 
Ayrı-seçkiliy  yol verilm m si prinsipi s m r li b rab rliy
nail ola bilm k üçün f rqli v ziyy tl rd  olan  xsl rl  f rqli r ftar 
öhd liyini özünd  ehtiva edir. M s l n, Vyana S n dinin 19-cu 
b ndi (Prinsipl r ba lı ı altında) AT T-in i tirakçı dövl tl rinin 
üz rin  milli azlıqlara m nsub olan  xsl r üçün “tam b rab rliyi” 
t min etm k öhd liyini qoyur.  g r, f rqli r ftar ayrı-seçkilik
xarakterli deyils , o, müvafiq v  obyektiv meyarlara  saslanmalı,

---

181
qanuni m qs d güdm li v  f rqli r ftar il  qar ıya qoyulan m qs d
arasında müvafiq müt nasiblik münasib ti öz  ksini tapmalıdır. Bu 
prinsip BMT  nsan Hüquqları Komit si t r find n onun Ayrı-
seçkiliy  dair 18 saylı Ümumi 
rhind  (1989) v  Avropa  nsan
Hüquqları M hk m si t r find n xüsusi olaraq dil hüquqları il
ba lı q bul edil n v  bu sah d  onun ilk q rarı olan Dill r
haqqında Belçika i i üzr   q rarda (23 iyul 1968-ci il tarixli 
m hk m  q rarı, A seriyası, c. 6) müzakir  olundu. 
Ayrı-seçkiliy  yol verilm m si prinsipi milli azlıqlara 
m nsub olan  xsl rin de-fakto b rab rliyin  nail olmaq, onu 
sür tl ndirm k m qs di da ıyan xüsusi v  konkret t dbirl rd n
istifad nin mümkünlüyünü özünd  ehtiva edir. Bu konsepsiya 
1965-ci il tarixli  rqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının l
vi
haqqında Beyn lxalq Konvensiyanın 1-ci madd sinin 4-cü 
b ndind , 2-ci madd sinin 2-ci b ndind , 1979-cu il tarixli 
Qadınlara qar ı Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının L
vi
haqqında Konvensiyanın 3-cü v  4-cü madd l rind  açıq-aydın
göst rilir. Kopenhagen s n dinin 31-ci b ndind  AT T-  üzvü 
olan dövl tl r “insan hüquqlarına v
sas azadlıqlara malik 
olmaqda, onları h yata keçirm kd  milli azlıqlara m nsub olan 
xsl rin dig r v t nda larla tam b rab rliyini t min etm k
m qs dil   z ruri hallarda xüsusi t dbirl r” görm yi öhd l rin
götürübl r. BMT-nin Azlıqlar haqqında B yannam sind  (4-cü 
madd , 1-ci b nd) bel  bir  rt ir li sürülür ki, dövl tl r “azlıqlara
m nsub olan  xsl rin bütün insan hüquqlarını v
sas
azadlıqlarını ayrı-seçkilik qoyulmadan, qanun qar ısında tam 
b rab rlik  sasında h yata keçir  bilm l rini t min etm k üçün 
t l b olunan t dbirl ri görm lidirl r”. Ç rçiv  Konvensiyasının 4-
cü madd sinin 2-ci b ndi, h mçinin, i tirakçı dövl tl rd n t l b
edir ki, azlıqlara m nsub olan  xsl rin tam v   s m r li
b rab rliyini inki af etdirm k üçün adekvat t dbirl r görsünl r, 
h min  xsl rin konkret  raitin  lazımi diqq t yetirsinl r. 1992-ci 
il tarixli Bölg l rin v  ya Azlıqların Dill ri üçün Avropa 
Xartiyasının (Avropa Dil Xartiyası) 7-ci madd sinin 2-ci b ndind
aydın
kild  deyilir ki, azlıqların dill rinin b rab rliyini inki af

---