Microsoft Word Mexanizm III. Doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
66 avadanlıqlarının adambaşına normalarında, texnoloji normativlərində də artırılmışdır. Statistikaya görə respublikada qaz abonentlərinin istifadəsində xeyli qeyri-standart qaz cihazları vardır. Qeyri-standart qızdırıcı cihazlarının yandıra biləcəkləri qazın həcmi bir neçə milyard kubmetr miqdarında ola bilər. Qaz nəzarəti orqanlarının qaz təhcizatı təşkilatına tabe edilməsi nəzarətsizliyi daha da kəskinləşdirmişdir. Müstəqilliyimizin ilk illərində 1992-1995-ci illərdə Türkmənistandan, qismən də Qazaxıstandan mavi yanacaq alınmışdır. Bu illər ərzində Türkmənistandan beynəlxalq qiymətlərə müvafiq valyuta hesabına alınmış 9,1 milyard kub metr qazın 4,672 milyard kub metri itkilərə silinmişdir. Burada orta qiyməti 1000 kub metr üçün 75 ABŞ dolları qəbul etsək, 350 milyon dollardan çox vəsaitin havaya sovrulduğunu müəyyən etmiş olarıq. Digər tərəfdən isə bu itkilər hal-hazırda il ərzində respublikada istehlak olunan qazın həcmi qədərdir. Şübhəsiz ki, türkmən və qazax qazının ödənişi həyata keçirilmişdir. Bu zaman həyata keçirilən barter prosesində respublikanın özünün ehtiyacında olduğu məhsulların borclara əvəz edilməsində o qədər də yüksək qiymətlər tətbiq edilməmişdir. İndi respublikada 2000-2001-ci illər qış mövsümündə enerji təminatını yaxşılaşdırılması məqsədi ilə xaricdən alınacaq 1,5-2 milyard m 3 təbii qazdan istifadə keçmiş səhvlərdən nəticə çıxarılmalı, onun səmərəli bölgüsü təmin olunmalıdır. Azərbaycanda qaz itkiləri indi də yüksək həddə qalmaqdadır. 1999-cu hesabat ilinin statistik məlumatlarına görə ARDNŞ-istehsal etdiyi 5,999 2 milyon kub metr qazın 5,422 milyon m 3 -i «Azəriqaz» QSC-ə təhvil vermişdi. Hasilatla təhvildə yaranan 10%-lik fərq texnoloji itkilərə və daxili ehtiyatlara aid edilir. Qətiyyətlə qeyd etmək lazımdır ki, qazın hasilatı zamanı itkilərin yüksək olması danılmaz faktdır. Bu ilk öncə müvafiq qaz yığım qurğularının, seperatorlarının məhdud miqdarı və ya heç olmaması ilə izah edilir. Quru yataqlarında 67 səmt qazının qeyri-səmərəli tutulması hasilatı təmin edən rəhbərliyin etirafından da səslənir. Digər vəziyyət böyük dəniz qaz yataqlarında müşahidə olunur. Belə ki, dənizdən qazın sahilə ötürülməsində mövcud texnoloji çətinliklər itkilərin artımında əks olunur. Ötən il «Azəriqaz» QSC ARDNŞ-dən təhvil aldığı 5,422 milyon m 3 qazın 464,3 milyon m 3 -ni texnoloji itkilərə aid etmişdir. Bu da öz növbəsində 8,6%-ə bərabərdir. Müqayisə üçün qeyd etməliyik ki, qazın təhcizatı prosesində müvafiq itkilər qonşu respublikalarda 1,2% həddində tərəddüd edir. Orada isə itkilərin belə həddə olması olduqca yüksək rəqəm kimi qəbul olunur. Nəzərdən keçirdiyimiz ildə itkilər, daxili ehtiyaclar nəzərə alındıqdan sonra reallaşmaya 4957,8 milyard m 3 qaz çıxarılmışdır. Bu ha- sil edilən qazın 82,6%-i və yaxud, ondan 1 milyard 42 milyon m 3 azdır. Bundan başqa «Qalmaz», «Qaradağ» qazsaxlama məntəqələrinə 578,8 milyon m 3 vurulan mavi yanacaqda da 69,9 milyon m 3 itkiyə yol verilmişdir. Azərbaycanda neçə illərdir ki, məişətdə qazdan istifadədə ölkə əhalisinin heç də hamısı yetərli təmin olunmur. Son vax- tlar respublikanın kənd rayonlarına, xüsusən mərkəzlərinə qazın yenidən verilməsinə başlanmışdır. Bu təqdirəlayiq hal bütün ictimaiyyətin razılığı ilə müşayiət olunur. Lakin qış ay- larında müvafiq rayonlara qazın verilməsində gərginlik artır və vəziyyət əhalinin alternativ yanacaq növlərindən istifadəyə sövq edir. Bu isə meşələrin, yaşıllıqların məhvinə aparır, eko- loji tarazlıq pozulur. Kənd rayonlarına əvvəlcədən elan edilmiş normalarda qazın verilməsi isə qışa yanacaq ehtiyatını tədarük etməmiş əhalini daha çətin vəziyyətə salır. 1999-cu ildə satış qazının əksər hissəsini Bakı 2130,8 milyon m 3 , Sumqayıt 163,3 milyon m 3 , Gəncə 98,5 milyon m 3 şəhərləri almışlar. Bu həcm müvafiq ehtiyacların ödənilməsinə də kifayət etməmişdir. Hətta Bakının ucqar məntəqələrində də qazın verilməsində fasilələr müşahidə olunmuşdur. İndi sənayenin tənəzzül keçirdiyi bir vaxtda yüksək qaz tutumlu müəssisələrin 68 işləmədiyi halda qazın əhaliyə satılmasına imkanlar artmışdır. Lakin ölkədə qaz balansının tərtibində müəyyən nöqsan- lar, proqnozlardakı qüsurlar, nəzarətdəki keyfiyyətsizliklər, qazdan səmərəli istifadədə disbalansı artırır. Beynəlxalq aləmdə formalaşmış praktikaya əsasən illik qaz balansı öncə əhali, məişət və sənaye sektorları üzrə paylanır, yerdə qalan hissə isə enerji sektorunun verilir. Bununla belə qazın təmizlənməsində və maye qaz istehsalında da yüksək nəticələr əldə olunmamışdır. 1999-cu ildə plana nisbətdə 35,8 milyon m 3 artıq, yəni ümumilikdə 2532,8 milyon m 3 qaz emal edilməmişdir. Bu da Azərbaycan qaz emalı zavodunun tex- noloji imkanları ilə əlaqədardır. Bununla belə 27464 ton butan, 23963 ton qazoyl istehsal olunmuşdur. Qeyd etdiyimiz kimi qazın təmizlənməsində gərginliklər mövcuddur. Məişətdə istifadə edilən qazın isə müəyyən hissəsi odarant məhlulu ilə qarışdırılmadan məişətə verilir. Maye qazın istehsalı həcmində isə dinamizm müşahidə olunur. Azərbaycanın qaz sistemində mühüm problemlərdən biri də məhsulun maya dəyəri və istehsal xərcləri ilə bağlıdır. Yeni iqtisadi sistemə keçidin ilk on illiyinin tamamında qazın istehsal xərclərində yeni metodikaların işlənib hazırlanması gündəlikdə durur. Burada qazın hasilatından tutmuş onun istismarınadək hər bir ayrıca mərhələdə istehsal xərclərinin op- timal hesablanması işlənib hazırlanmalıdır. Qaz tsiklində 3 vəziyyətdə məhsulun istehsal xərcləri ayrıca metodoloji əsaslandırma tələb edir. İlkin mərhələ qazın hasilatı ilə əlaqədardır. Burada da ay- rıca həm təbii qaz yataqlarında, kondensatdan və səmt qazın- dan əldə edilən qazın maya dəyərinin hesablanmasında gedir. Bu mərhələdə istehsal xərclərinin hesablanmasına spesifik yanaşma tələb olunur. Yataqların həcmi potensialı, lay təzyiqi qəbul məntəqəsindən uzaqlığı hasilatla bağlı digər texnoloji tələblər hər bir yataqda müvafiq istehsal xərcləri törədir. Köhnə yataqlarda əsas nəzarəti ARDNŞ - həyata keçirdiyindən burada Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|