Massivin ölçüsünü daxil et
Massivin elementlrini daxil et
İ = 1, N
'A(', İ ',) = '
A(İ)
İ = 1, N-1
K = İ
A(K)
>A(J)
J=İ,N
K=J
hə
yox
İ=1,N
'A(', İ,' ,) = ' , A(İ)
d =A(I); A(I)=A(K); A(K)=d
S
N
Massivlərin emalı alqoritmləri.
Praktiki məsələlərin həllində mühəndislərin və iqtisadçıların qarşısına
indeksəşdirilmiş verilənləri (vektor, matris və s.) emal etmək təlabatı çıxır.
ndeksəşdirilmiş
verilənlərə
massivlər
deyilir.
Masivləri
biri-birindən
fərqləndirmək üçün onlara alqoritmik dilin qaydalarana uyğun olaraq adlar verilir.
Indeks massivin elementinin topluda tutduğu yerini təyin edir.
Biz əsasən 1 ölçülü (vektor), 2 ölçülü (müstəvi) və 3 ölçülü (fəza) massivlərin
emalını nəzərdən keçirəcəyik.
Misal 1. Tutaq ki, bizə A=
{ }
1
i
a
=
i
n
vektoru verilmişdir və Y=4S+3P ifadəsini
hesablamaq lazımdır. Burada
S= a
1
+ a
2
+a
3
+...+a
n
=
i
n
i
a
∑
=1
P=a
1
.a
2
.a
3
...a
n
=
i
n
i
a
∏
=1
Alqoritmin blok sxem təsviri aşağıdakı kimi olar:
N
i=1,N
s=0; p=1
a
i
s=s+ a
i
p=p* a
i
y=4*s+3*p
y
Misal . Tutaq ki, bizə A=
{ }
1
i
a
=
i
n
vektoru verilmişdir. Massivin elementlərinin
qiymətlərini artma istiqamətində nizamlamalı.
Massivin nizamlanması alqoritminin blok sxem təsviri aşağıdakı kimidir.
21. Translyator proqramları
Hər hansı bir yüksək səviyyəli alqoritmik dildə proqram kompüterdə
bilavasitə icra oluna bilməz. Kompüter ancaq “maşın dilini” başa düşür. Ona görə
də alqoritmik dildə tərtib edilmiş proqram konkret maşın dilinə “tərcümə”
(translasiya) olunmalıdır.
Verilmiş alqoritmik dildən maşın dilinə tərcümə işini formallaşdırmaq
mümkündür, yəni bu translyasiyanın alqoritmini yazmaq olar. Ona görə də
translyasiya prosesini maşın özü yerinə yetirir.
Bu cür tərcümə avtomatik olaraq xüsusi proqram- transyator (tərcüməçi)
vasitəsilə həyata keçirilir. Məsələni kompüterdə həll etdikdə proqramın maşın
dilinə translasiyası özü bir müstəqil mərhələ təşkil edir. Translyator alqoritmik
dildə yazılmış yekun proqram alır.
Hər bir alqoritmik dilin müxtəlif kömpüterlər üçün öz translyatorları var. ki
növ translyator üsulu vardır: komnilyasiya və interpretasiya.
nterpretator ilkin proqramın operatorlarını bir-bir təhlil edib, maşın dilində
çevirir və icra edir. Növbəti operatorun emalından sonra o birisinə keçirilir.
Sonuncu operatorla interpritasiya prosesi və proqramın icrası başa çatır.
nterpritasiya üsulu ilə proqramın maşın dilinə çevrilməsi və icrası ləng gədir. Bu
onunla əlaqədardır ki, dövrü prosesin icrası dövrə daxil olan operatorların
dövürlərın dövürlərin sayı qədər təhlilini və çevrilməsini tələb edir. Aydindir ki,
translyasiyanın bu üsulu səmərəli deyil. Bunun üstün cəhəti var ki, onun sayəsində
o geniş tədbiq tapmışdır.
Kompilyator
interpretatordan fərqli olaraq, ilkin proqramı bütovlükdə maşın
dilində çevirir. Proqramdə morfoloji və sinitaksis səhvlər olarsa olarsa onları aşkar
edib, istifadəçiyə xəbər verir. Səhvlər düzəldikdən sonra kompilyasiya yenidən
təkrar olunur və alınan hazır işçi proqram icra olunur.
Beləklə, aşağıdakı nəticəni çıxarmaq olar: proqramın sazlanması zamanı
interpretatordan istifadə etmək sazlamnış proqramı isə kompilyator vasitəsilə
işləmək məqsədə uyğundur.
22. Obyektyönlü dillə
r
Obyekt-yönlü proqramlaşdırma dillərində yazılmış proqram əlavələri
obyektlərdən qurulur. Hazır obyektlər bir proqram kitabxanası təşkil edir ki, həmin
kitabxana sözü gedən proqramlaşdırma sistemlərinin tərkibinə daxildir.
Obyek-istinad proqramlaşdırma sistemləri hazırlanan proqram əlavəsinin qra-
fik interfeysini yaratmağa, yəni prosesi vüzuallaşdırmağa, gözlə görünən etməyə
imkan verir. Çünki bu sistemlər özlərinin dialoq pəncərəsinin köməyi ilə obyekt
yaratmağa və ona müəyyən xassələr verməyə imkan verir.
Proqram obyektlərinin qarşılıqlı fəaliyyəti və dəyişməsi proqram kodu ilə
təsvir edilir. Proqram kodları xətti, budaqlanan və dövr quruluşlarından istifadə
edilməklə hazırlanır. Beləliklə, obyektlər həmin alqoritmik strukturların icraçısına
çevrilirlər.
Obyekt-yönlü proqramlaşdırmasının əsas vahidi proqram obyektidir ki, bu da
obyektə aid verilənləri (xassələri) və həmin verilənlərin işlənməsi vasitələrini
(metodları) özündə birləşdirir. Obtekt – isim, xassə - sifət, metod – feil kimidir.
Proqram obyektləri xassələrə malikdir, metodlardan istifadə edə bilir və hadisələrə
reaksiya verir.
Obyekt sinifləri. Obyekt sinifləri xassələr, metodlar və hadisələr yığımını
müəyyən edən şablonlardır. Obyektlər həmin şablonlar üzrə yaradılır. Visual Basic
dilində proqram əlavəsinin qrafik interfeysini reallaşdıran obyekt sinifləri əsasdır.
VBA
dilində yüzdən artıq müxtəlif obyekt siniflərindən istifadə edilir ki, bunlar da