Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

Massivin ölçüsünü daxil et 

Massivin elementlrini  daxil et 

 

İ = 1, N 

'A(', İ ',) = ' 

 

A(İ) 

İ = 1, N-1 

K = İ 

A(K)

>A(J) 

J=İ,N 

K=J 

hə 

yox 

İ=1,N 

'A(', İ,' ,) = ' , A(İ) 

 

d =A(I); A(I)=A(K); A(K)=d 

S 

N 

Massivlərin emalı alqoritmləri. 

Praktiki  məsələlərin  həllində  mühəndislərin  və  iqtisadçıların  qarşısına 

indeksəşdirilmiş  verilənləri  (vektor,  matris  və  s.)  emal  etmək  təlabatı  çıxır. 

ndeksəşdirilmiş 

verilənlərə 

massivlər 

deyilir. 

Masivləri 

biri-birindən 

fərqləndirmək üçün onlara alqoritmik dilin qaydalarana uyğun olaraq adlar verilir. 

Indeks massivin elementinin topluda tutduğu yerini təyin edir. 

Biz əsasən 1 ölçülü (vektor), 2 ölçülü (müstəvi) və 3 ölçülü (fəza) massivlərin 

emalını nəzərdən keçirəcəyik. 

Misal  1.  Tutaq  ki,  bizə  A=

{ }

1

i

a

=

i

n

  vektoru  verilmişdir  və  Y=4S+3P  ifadəsini 

hesablamaq lazımdır. Burada  

S= a

1

+ a

2

 +a

3

  +...+a

n

=

i

n

i

a

∑

=1

 

P=a

1

.a

2

.a

3

...a

n

=

i

n

i

a

∏

=1

 

Alqoritmin blok sxem təsviri aşağıdakı kimi olar:  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

N 

i=1,N 

s=0; p=1 

a

i

 

s=s+ a

i

 

p=p* a

i

 

y=4*s+3*p 

y 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Misal . Tutaq ki, bizə A=

{ }

1

i

a

=

i

n

 vektoru verilmişdir. Massivin elementlərinin 

qiymətlərini artma istiqamətində nizamlamalı.  

Massivin nizamlanması alqoritminin blok sxem təsviri aşağıdakı kimidir. 

 

21. Translyator proqramları 

 

Hər  hansı  bir  yüksək  səviyyəli  alqoritmik  dildə  proqram    kompüterdə 

bilavasitə icra oluna bilməz. Kompüter ancaq “maşın dilini” başa düşür. Ona görə 

də  alqoritmik  dildə  tərtib  edilmiş  proqram  konkret  maşın  dilinə  “tərcümə” 

(translasiya) olunmalıdır. 

Verilmiş  alqoritmik  dildən  maşın  dilinə  tərcümə  işini  formallaşdırmaq 

mümkündür,  yəni  bu  translyasiyanın  alqoritmini  yazmaq  olar.  Ona  görə  də 

translyasiya prosesini maşın özü yerinə yetirir. 

---

Bu  cür  tərcümə  avtomatik  olaraq  xüsusi  proqram-  transyator  (tərcüməçi) 

vasitəsilə  həyata  keçirilir.  Məsələni  kompüterdə  həll  etdikdə  proqramın  maşın 

dilinə  translasiyası  özü  bir  müstəqil  mərhələ  təşkil  edir.    Translyator  alqoritmik 

dildə yazılmış yekun proqram alır. 

Hər bir alqoritmik dilin müxtəlif kömpüterlər üçün öz translyatorları var.  ki 

növ translyator üsulu vardır: komnilyasiya və interpretasiya. 

nterpretator  ilkin  proqramın  operatorlarını  bir-bir  təhlil  edib,  maşın  dilində 

çevirir  və  icra  edir.  Növbəti  operatorun  emalından  sonra  o  birisinə  keçirilir. 

Sonuncu  operatorla  interpritasiya  prosesi  və  proqramın  icrası  başa  çatır. 

nterpritasiya üsulu ilə proqramın maşın dilinə çevrilməsi və icrası ləng gədir. Bu 

onunla  əlaqədardır  ki,  dövrü  prosesin  icrası  dövrə  daxil  olan  operatorların 

dövürlərın  dövürlərin  sayı  qədər  təhlilini  və  çevrilməsini  tələb  edir.  Aydindir  ki, 

translyasiyanın bu üsulu səmərəli deyil. Bunun üstün cəhəti var ki, onun sayəsində 

o geniş tədbiq tapmışdır. 

Kompilyator 

 interpretatordan fərqli olaraq, ilkin proqramı bütovlükdə maşın 

dilində çevirir. Proqramdə morfoloji və sinitaksis səhvlər olarsa olarsa onları aşkar 

edib,  istifadəçiyə  xəbər  verir.  Səhvlər  düzəldikdən  sonra  kompilyasiya  yenidən 

təkrar olunur və alınan hazır işçi proqram icra olunur. 

Beləklə,  aşağıdakı  nəticəni  çıxarmaq  olar:  proqramın  sazlanması  zamanı 

interpretatordan  istifadə  etmək  sazlamnış  proqramı  isə  kompilyator  vasitəsilə 

işləmək məqsədə uyğundur. 

 

22. Obyektyönlü dillər 

Obyekt-yönlü  proqramlaşdırma  dillərində  yazılmış  proqram  əlavələri 

obyektlərdən qurulur. Hazır obyektlər bir proqram kitabxanası təşkil edir ki, həmin 

kitabxana sözü gedən proqramlaşdırma sistemlərinin tərkibinə daxildir.  

Obyek-istinad proqramlaşdırma sistemləri hazırlanan proqram əlavəsinin qra-

fik  interfeysini  yaratmağa,  yəni  prosesi  vüzuallaşdırmağa,  gözlə  görünən  etməyə 

imkan  verir.  Çünki  bu  sistemlər  özlərinin  dialoq  pəncərəsinin  köməyi  ilə  obyekt 

yaratmağa və ona müəyyən xassələr verməyə imkan verir.  

Proqram  obyektlərinin  qarşılıqlı  fəaliyyəti  və  dəyişməsi  proqram  kodu  ilə 

təsvir  edilir.  Proqram  kodları  xətti,  budaqlanan  və  dövr  quruluşlarından  istifadə 

edilməklə hazırlanır. Beləliklə, obyektlər həmin alqoritmik strukturların icraçısına 

çevrilirlər. 

Obyekt-yönlü proqramlaşdırmasının əsas vahidi proqram obyektidir ki, bu da 

obyektə  aid  verilənləri  (xassələri)  və  həmin  verilənlərin  işlənməsi  vasitələrini 

(metodları)  özündə  birləşdirir.  Obtekt  –  isim,  xassə  -  sifət,  metod  –  feil  kimidir. 

Proqram obyektləri xassələrə malikdir, metodlardan istifadə edə bilir və hadisələrə 

reaksiya verir.  

Obyekt  sinifləri.  Obyekt  sinifləri  xassələr,  metodlar  və  hadisələr  yığımını 

müəyyən edən şablonlardır. Obyektlər həmin şablonlar üzrə yaradılır. Visual Basic 

dilində proqram əlavəsinin qrafik interfeysini reallaşdıran obyekt sinifləri əsasdır. 

VBA

  dilində yüzdən artıq müxtəlif obyekt siniflərindən istifadə edilir ki, bunlar da 

---