Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

 

 

)

10

( >

A

  OR 

)

5

( <

B

 yazılışının nəticəsi 

15

=

A

 və 

4

=

B

 yazıldıqda doğrudur, 

çünki 

10

15 >

 və 

5

4 <

-dir. 

 

Simvol  tipli  dəyişənlər.  Rəqəmlər,  hərflər  (latın,  rus)  simvol  növlü 

dəyişənlərdir.  Simvol  dəyişənləri  apastrof  arasında  yazılır  və  tipi  CHAR  kimi 

göstərilir: ‘A’ – A hərfidir. 

Lakin  bu kifayət etmir, müəyyən məsələləri həll edərkən rəngi, ili, ailə üzvlərini 

və s. göstərmək lazım gəlir. Bu halda tipin təyini bölməsinə zərurət yaranır və bu 

bölmə TYPE açar sözü ilə verilir. 

 

TYPE FAMILY=(ata,ana, oğul, qız); 

 

TYPE COLOR=(qırmızı,yaşıl), 

 

TYPE  MONTH=(JAN,  FEB,  MAR,  APR,  MAY,JUN,  JUL,  AUQ,  SEP, 

OCT, NOV, DEC). 

 

 

24. Proqramın quruluşu 

 

Paskal  proqramlaşdırma  dilində  proqramın  ümumi  quruluşu  aşağıdakı 

kimidir: 

 

Proqram(INPUT,OUTPUT); 

 

Təsvir bölməsi 

 

BEGIN 

 

Proramın cismini təşkil edən operatorlar 

 

END. 

 

Burada INPUT və OUTPUT standart giriş və çıxış fayllardır. Proqramların 

başlanğıcı PROGRAM açar sözü ilə başlayır. Bu sözdən sonar probellə proqrama 

ad qoyulur. Ad açar sözlərdən başqa istənilən şəkildə təyin oluna bilər. mötərizədə 

styandart  faylllardan  başqa  istifadəçinin  işlətdiyi  fayllların  adları  da  daxil  edilə 

bilər. sətirlərin sonuna mütləq nöqtəli vergül yazılmalıdır. Paskal  7.0. variantında 

standart  faylların  adları  yazılmaya  bilər. Sonra təsvir bölməsi  başlanır.  Bu  bölmə 

aşağıdakı bloklardan ibarətdir. 

 

                                nişanın təyin edilməsi 

                                    sabitlərin təyin edilməsi 

    BLOK=           tipin təyini 

                            dəyişənlərin təsviri 

                               prosedur və funksiya 

                operatorlar 

 

---

 

1.  Nişan  bölməsi.  Paskal  proramlaşdırma  dilində  proqramın  sətrləri 

nömrələnmir  (lakin  nömrələmək  də  olar).  Proqramın  icra  ardıcıllığında  tələb 

olunan sətrə müraciət etmək üçün həmin sətrləri nişanlayırlar. Nişan ingilis dilində 

LABEL  sözü  ilə  aparılır.  Bu  sözdən  sonra  nişanların  adları  yazılır,  nişan 

nömrələrdən, sözlərdən və s. ola bilər, biri-birindən isə vergüllə ayrılar. Məsələn, 

 

 

 

LABEL M1, N1, K13; 

 

 

Proqramda hansı sətrə keçid edilibsə, onun əvvəlində məsələn, M1: yazmaq 

və sətrin məzmununu göstərmək lazımdır. 

 

 

2.Sabitər  bölməsi.  Alqoritmdə  standart  sabitlər  varsa    və  ya  verilənlərin 

qiymətini sabitlər kimi daxil etmək istəyiriksə, onu CONST vasitəsilə təyin etmək 

lazımdır. Məsələn, 

 

 

CONST A1=300; 

 

 

3.Tipin  təyini  bölməsi.  Bilirik  ki,  Paskal  proqramlaşdırma  dilində 

verilənlərin 4 standart növü vardır: INTEGER, REAL, BOOLEAN, CHAR. Lakin  

bu  kifayət  etmir,  müəyyən  məsələləri  həll  edərkən  rəngi,  ili,  ailə  üzvlərini  və  s. 

göstərmək lazım gəlir. Bu halda tipin təyini bölməsinə zərurət yaranır və bu bölmə 

TYPE açar sözü ilə verilir. 

 

 

TYPE FAMILY=(ata,ana, oğul, qız); 

 

TYPE COLOR=(qırmızı,yaşıl), 

 

TYPE  MONTH=(JAN,  FEB,  MAR,  APR,  MAY,JUN,  JUL,  AUQ,  SEP, 

OCT, NOV, DEC). 

 

 

4.Dəyişənlərin  təsvir  bölməsi.  Dəyişənlər  VAR  (VARELEBLS)  sözü  ilə 

təsvir edilir. 

 

 

 

VAR A1, A2, … , AN: M1 

 

B1, B2, …, BM:M2 

 

 

Burada  A1,  A2,…,  AN;  B1,  B2,  ….,  BM  –  dəyişənlərin  identifikatorları, 

M1, M2 isə onların növləridir (INTEGER, REAL, CHAR, BOOLEAN). 

 

 

 

 

5.Prosedur və funksiyalar bölməsi. Bu bölmədə proqramda istifadə edilən 

köməkçi  alqoritmlərin  (alt  proqramların):  prosedur  və  funksiyalarının  mətnləri 

yazılır.  Prosedur  PROCEDURE,  funksiyalar isə  FUNCT ON  sözü ilə başlayır  və 

hər  ikisi  END  sözü  ilə  qurtarır.  END  sözündən  sonra  nöqtəli  vergül  qoyulur. 

Prosedur  funksiyaların  sərlövhəsində  onların  adı  və  istifadə  edilən  forma 

parametrlərin növləri göstərilməklə siyahısı verilir.  

 

---

 

6.Operatorlar bölməsi. Bu bölmə BEGIN söz ilə başlayır və əməliyyatlar 

icra  edilir.  Məsələnin  həll  alqoritminin  maşın  dilndə  yazılışı  burada  yazılır  və 

nəticə 

də 

END 

sözü 

ilə 

bitir. 

 

 

Proqramı klaviaturadan EHM-ə daxil etdikdən sonra onu yaddaşda saxlamaq 

məqsədə  uyğundur.  Burada  FILE  menyusunu  açmaq  və  SAVE  və  ya  SAVE  AS 

seçib,  yaxud  F2  düyməsini  sıxmaq  lazımdır.  Ekranda  SAVE  FILE  AS  dialoq 

boksu açılacaq. Burada fayla ad qoyulur və OK sıxılır. 

Proqramdan sonralar istifadə etmək üçün onu açmaq lazımdır. Bu məqsədlə 

F3 düyməsini sıxmaq kifayətdir. Dialoq boksu açıldıqdan sonra onun adını NAME 

sahəsinə  yazmaq  lazımdır.  Turbo-Paskaldan  çıxmaq  üçün  FILE  menyusundan 

EXIT bəndini işə salmaq lazımdır və ya Alt+X                             düymələrini birgə 

sıxmaq lazımdır. 

Bu  zaman  Information  dialoq  pəncərəsi  ekranda  açılır.  Yazdığımız 

proqramın adı yazılır. Sonra Has been modified. Save? 

 

 

 

 

Ə

gər   düyməsini  sıxsaq,  Turbo  Paskalda  çıxış zamanı  saxlanılmış  fayl 

saxlanılacaq.  sıxılsa faylda aparılmış düzəlişlər saxlanılmır. Cancel (imtina) 

bağlamaqdan  imtina  olunur  və  proqrama  qayıdırıq.  Proqramda  səhvin  olub 

olmamasını  yoxlamaq  üçün  proqramın  kompilyasiyası  aparılır.  Paskalın 

menyusunda bu bənd vardır, burada   

 

                     +             

 

düymələrini  birgə  sıxmaq  kifayətdir.  Bu  zaman  proqramda  səhv  varsa  kursor 

səhvin  olduğu  sətrin  əvvəlinə  keçir  və  səhvin  növü,  nömrəsi  ekranın  yuxarı 

sətrində  görünür.  Səhvin  düzəlişindən  sonra  yenidən  ALT+F9  sıxılır,  əgər  səhv 

yoxdursa  ekrana  Compile  Successful:  press  any  key  (kompilyasiya  uğurla  keçdi: 

ixtiyari düyməni sıxın). 

 

Proqramı  icra  etmək  üçün  RUN  əmri  verilməlidir.  Bu  əmr  CTRL+F9 

düymələrini  sıxmaqla  icra  edilir.  Proqramın  nəticəsini  görmək  üçün 

DEBUG=>User Screen və ya  əməliyyatı icra olunur. 

 

25.  fadə və dəyişənlər 

Ə

dədlərdən,  dəyişənlərdən,  funksiyalardan,  əməl  işarələrindən,  mötərizələrdən 

istifadə  edilərək  düzəldilmiş,  hesab—məntiqi  mənası  olan  düsturlar  ifadələrdir. 

Paskal proqramlaşdırma dilində hesabi və məntiqi ifadələr vardır. 

 

Hesabi ifadələr xətti yazılmalıdır. 

[

]

{

}

1

2

)

(

,

5

sin

,

sin

2

2

+

+

+

+

+

+

+

b

a

c

b

x

x

x

x

 

və s. hesabi ifadələrdir. Ifadədə iki əməli ardıcıl yazmaq olmaz. 

YES 

NO 

CANSEL 

ALT 

F9 

---