Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Saxlanan veril
- Veril
- Optimalla
- Relyasiya strukturlu veril
lazım gəlir və s. Çatışmazlığı aradan qaldırmaqdan ötrü universal üsuldan – MIME (Multipurpose Internet Mail Extensions – nternet Poçtunun Çoxməqsədli Genişlənməsi) istifadə edilir. MIME elektorn poçtu vasitəsilə göndərilən bütün faylları kodlayır. Əks tərəfdə isə alınmış informasiya dekodlanır və istifadəçi proses zamanı informasiyanı əvvəlki şəkildə alır. elm@iit.ab.az informasiya fraqmenti yazılışını araşdıraq. Yazılışda istifadəçi @ qovşaq kompyuteri, altdomen, I səviyyəli domen kimi əks edilir. stifadəçi - bu istifadəçinin adıdır. Məsələn, elm@ - kommersiya işarəsi istifadəçinin adını qovşaq kompyuterin adından ayırır. Ünvanın ikinci hissəsi, yəni @ işarəsindən sonrakı yazılış istifadəçinin nternetə qoşulduğu kompyuterin ünvanını göstərir. FTP (File Transfer Protocol) – faylların çox asanlıqla ötürülməsinə imkan verən protokoldur. Protokoldan faylların nternetdən ötürülməsi üçün istifadə edilir. FTP serverləri özlərində müəyyən miqdar informasiyanı fayllar formasında saxlayırlar. FTP serverlərində saxlanılan fayllara nternetdən istifadə etməklə müraciət etmək olar. Bəzi hallarda baxış üçün fayllara birbaşa müraciət etmək olmur. Ona görə də, belə faylları FTP serverlərindən lokal serverlərə köçürmək lazım gəlir. Gopher (fayl mübadiləsinin daha mükəmməl sistemi) serverləri kimi FTR serverləri də indiki zamanda ancaq universitetlərdə istifadə edirlər. Bundan əlavə bəzi kommersiya firmaları özlərinə aid olan proqram təminatlarını yazmaq üçün FTP serverlərdən istifadə edirlər. FTP və Gopher serverlərinə müraciət standart Web – brauzerlərinin köməkliyi ilə həyata keçirilir. NNTP (Network News Transfer Protocol – Şəbəkə Xəbər Ötürmə Protoklu) - bu xəbərlər (məqalələr) yaymaq və qəbul etmək, telekonfranslar keçirmək, şəbəkədə diskusiya etmək, elanlar vermək və s. üçün işlənib hazırlanmış standart nternet protokoludur. UseNet (hazırda dünyada ən qlobal hesab edilən telekonfranslar sistemi) NNTP protokolunun tətbiq edildiyi sistemlərdəndir. Məlum olduğu kimi hazırda hər bir dəqiqə ərzində dünyada minlərlə konfranslar, görüşlər keçirilir, diskusiyalar edilir, müəyyən problemlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılır, onlar barəsində müəyyən məqalələr çap edilir və s. Məhz nternetin xəbər xidməti vasitəsilə belə fəaliyyətlər bir yerə yığılaraq sistemləşdirilir və müəyyən mövzuya marağı olan istifadəçilərə bu yığıncaqlarda interaktiv iştirak etmək imkanı yaradılır. UseNet gündə 24 saat, ildə 365 gün fəaliyyət göstərən bir sistemdir. O gün ərzində təxminən 5 minə yaxın mövzunu əhatə edən görüşlərin keçirilməsinə imkan verir. UseNet sistemi vasitəsilə müəyyən mövzunu seçmək, gedən «söhbətləri» izləmək və hətta həmin mövzuya aid məqalə də göndərmək olar. Bəzi qrupları (adətən müəyyən elmi məqalələri) «idarəedən»lər vardır və onlar daimi olaraq müəyyən mövzu ətrafında gedən söhbətləri və məqalələri diqqət mərkəzində saxlayırlar. Ə gər göndərilən məqaləni həmin görünüş mövzusunda uyğun hesab etmirlərsə, onu UseNet sistemində dərc etmirlər və ya müəyyən vaxt məhdudiyyəti qoyurlar. 48. WWWxidməti WWW ümumdünya hörümçək toru olub, bütün Veb serverlərini özündə birləşdirir. Veb keçidlərdə saxlanılan sənədlər Veb – səhifələr nternet xidmətinin ən çox yayılmış informasiya növü sayılır. Bu gün insanlar nternet dedikdə ilk növbədə WWW nəzərdə tutulur. Əslində Web nternet xidmətlərindən biridir. nternetdə ilk xidmətlərindən fərqli olaraq Veb özündə mətn, görüntü, səs, videoklip, animasiya kimi multimedia elementlərini və hətta birbaşa efirdə xəbərlər və konsertlərin yayımını birləşdirir. WWW nternetin ə sas xidmətlərindən biridir. Monitorun seçilmiş sahəsində mausun düyməsini sıxmaqla bir sənəddən və ya kompyuterdən digərinə keçməyə imkan verir. WWW- nin proqram təminatından istifadə edərək kompyuterlərin manitorunda mətnlər, qrafiki təsvirlər, video-audio informasiya görüntüləri alınır. Web- nternetin geniş resurslarına, şəkil, musiqi kliplərinə və filmlərə müraciəti təmin edir. Web digər sistemlərdən fərqi olaraq iki xüsusiyyətə malikdir. Bu multimedia hiper- müraciətinin interaktiv vasitəsidir. Başqa sözlə desək, «multimedianın interaktiv vasitəsi» - Web sistemi sənədlərə, qrafiklərə, fotoşəkillərə, audio və video yazılara və s. müxtəlif resurslara müraciəti təmin edərək, onların kompyuterə, stereo səs gücləndiricilərinə ötürülməsini təmin edir. Hipermüraciət - nternetin müxtəlif resursları arasında müraciətdir. Veb - qlobal multimedia kommunikasiya sistemi olaraq, informasiyanın ötürülməsinin yeni üsuludur. Hipermətn - hipermüraciətləri istifadə edən elektron sənəddir. Veb səhifələrində informasiya hipermətnlərlə yaradılır. Hipermətn müəyyən sayda mətn sənədlərinin istinad edilməklə birləşdirilməsi texnologiyasıdır. Hipermətn özlüyündə mətn sənədidir. Onun tərkibi digər sənədlərdə saxlanılan materiallara müraciət etməklə toplanmış mətnlər toplusundan ibarətdir. Hipermətn sənədlərinə istinad hipermüraciət adlanır. Hipermüraciət sənədi adicə mətn sənədidir. Onlar digər mətn sənədlərindən rənglərinə və altlarından xətt çəkilmələrinə görə seçilirlər. Xüsusi hazırlanmış brauzer proqramları (Web mühitində və nternetdə axtarışa və baxışa imkan yaradan, həmçinin istifadəçinin kompyuterində işləyən xüsusi proqramlar) var. Bu proqramlara brauzerlər deyilir. Müxtəlif şirkətlər tərəfindən yaradılmış bir çox brauzer proqramları mövcuddur. Lakin daha çox istifadə olunan Microsoft şirkətinin Internet Explorer və yaxud Netcape şirkətinin Netcape Communicator proqramlarıdır. Brauzerlərin köməkliyi ilə istifadəçi Web səhifələrinin birindən digərinə təkcə Web keçidlərinin əhatəsində deyil, başqa yerlərdə də keçməklə Web səhifələrində hipermüraciətin daxilindəkilərə baxış keçirə bilər. Buradan belə alınır ki, Web səhifələri biri-biri ilə nternet daxilində ixtiyari şəkildə əlaqəlidirlər. Odur ki, informasiyanın bu şəkildə təqdimi WWW, hipermətndə informasiyanı təqdim etmək üçün istifadə edilən dil isə HTML (Hyper Text Markup Language) adlanır. Web səhifələrində hiperistinad mətnlərindən başqa digər formalarda da (qrafik, səs, video və multiplikasiya) informasiya təqdim olunur. Bu hipermediya adlanır. Hipermediya qlobal nternet şəbəkəsində məlumatın işlənməsini və təqdimini həyata keçirən texnologiya hesab edilir. Bu məqsədlə HTML dilinin imkanlarını artırmaq lazımdır.
Hipersənədlərin ötürülməsi üçün HTTP (HyperText Trasnfer Protocol – Hipermətn Ötürülmə Protokolu) adlanan protokol işlənib hazırlanmışdır. Veb-serverə müraciət edərək istənilən səhifəni tapmaq və onu ekrana çıxarmaq mümkündür. Lazım olan informasiyanı nternetdən almaq üçün ən sadə üsul axtarılan resursun ünvanını göstərməkdir. nformasiyanı nternetdə saxlamaq üçün URL (Uniform Recource Locator - Universal ünvanlar)ından istifadə edilir. URL- ünvanı iki hissədən ibarətdir: sol hissə istifadə olunan protokolu göstərir, sağ hissə isə şəbəkənin (uyğun serverin adı) hansı yerində resursların verildiyini bildirir. Bu hissələr biri-birindən iki nöqtə ilə ayrılır: http://serverin adı/yol/fayl Ünvanların sol tərəfindəki http:// yazılışı WWW-də http://WWW müraciəti göstərir. Bu Hyper Text Transfer Protocol - hipermətn ötürmə protokolu kimi oxunur. nternetdə axtarış. Veb – sənəd tərkibində mətn, digər sənədlərə, qrafiklərə audio və video təsvirlərə hiperistinad olan sənədi özündə əks etdirir. Veb səhifələrə baxış keçirmək və bir səhifədən digərinə keçid brauzerlərdən istifadə edilir. Brauzer – tətbiqi proqram olub, WWW ilə qarşılıqlı əlaqədədir və şəbəkədən müxtəlif sənədlərin açılmasına, onlara baxış keçirməyə və məzmununu redaktə etməyə imkan verir. Brauzer tərkibində mətn və multimedia informasiyası olan sənədlərdə işləməyə imkan yaradır. Hiperistinad üzərində mausun düyməsini sıxdıqda, ünvanı göstərilən sənədə və ya audio/video təsvirlərə keçid yerinə yetirilir. Axtarış sistemləri vasitəsi ilə nternetdə istifadəçiyə lazım olan informasiyanı əldə etmək olar. nternetdə işləməyin əsasını istifadəçinin kompyuterini nternet serverlərinə qoşmaq, məlumatı axtarmaq və tapılan məlumatı kompyuterdə oxumaq təşkil edir. nternetdə işi asanlaşdırmaq üçün xüsusi axtarış serverləri yaradılır. nternet serverlərdə, saytlarda yerləşən məlumatlar haqqında verilənlər bazası toplanır. Bu proqramlar axtarış sistemləri (Yandex, Rambler, Google, AltaVista, Toema, WiseNut, Euroseek, Yahoo və s.) adlanır. stifadəçi nternetin bir sıra axtarış proqramlarından (axtarış serveri, axtarış sistemləri) istifadə edə bilər. Belə sistemlər müntəzəm olaraq işləyirlər. Xüsusi proqramların köməyi ilə Web serverlər şəbəkədə məzmunla bağlı məlumatlar toplayır. Aşağıda populyar axtarış serverlərin bəzilərinin ünvanları verilir: ● http://www.rambler.ru ● http://www.yahoo.com ● http://www.excite.com ● http://www.google.com stifadəçi nternetdə hər hansı bir informasiyanı axtarırsa axtarış sistemlərinə açar sözləri daxil etməlidir. Axtarış bir söz, bir neçə söz və ya ifadə üzrə icra olunur. 49. MS EXCELL proqramı Excel -də yaradılmış hər bir fayl Excel məntiqi ilə bir işçi Workbook (Книга- Kitab) kitabdır. ş kitabının adını proqram pəncərəsinin Title Bar (Заголовок- Başlıq Paneli)nda görə bilərsiniz (Microsoft Excel-Книга1- Microsoft Excel- Book1 - Microsoft Excel-Kitab1). Yeni bir fayl yaratdığınız zaman faylı yaddaşa yazana qədər bu faylın adı Book1 (Книга1-Kitab1) olacaqdır. Əgər bu adda bir fayl artıq mövcuddursa və açıqdırsa, bu halda yeni bir fayl yaratmaq istədiyiniz zaman onun adı Book2 (Книга2-Kitab2) olacaqdır və s.. Digər Office proqramlarında olduğu kimi Microsoft Excel -də də eyni zamanda bir neçə iş vərəqi aça bilər və paralel olaraq onlarla işləyə bilərsiniz. ş səhifələri yığımı iş kitabı təşkil edir. Excel - də görəcəyiniz işlər, başqa sözlə, Bildiyiniz kimi, cədvəllər sətir və sütunlardan ibarət olur. Excel -də görəcəyiniz işlər əsasən cədvəllərlə bağlıdır. Qarşınızda sətirlərdən və sütunlardan ibarət geniş bir sahə vardır. Bu sətir və sütunların kəsişdikləri yerlər xanalardır. Microsoft Excel iş vərəqlərinin hər birində 65536 sətir və 256 sütun vardır. Sətir və sütunların sayının hasili (16777216), bir iş vərəqində yerləşən xanaların sayını göstərir. ş səhifəsində hər bir sətrin nömrəsi və hər bir sütunun adı vardır və bunlar sətir və sütun başlıqları adlanır. şçi sahə parametrlərini dəyişdirməklə sətir nömrələri və sütun adları əvəzinə başqa adlardan da istifadə edə bilərsiniz. Sətir nömrələri və sütun adları olmadan işinizi planlaşdırmağınız və nəzarət altına almağınız mümkün deyildir. Hər hansı bir məlumatın səhifənin harasında olduğunu müəyyən etmək və digər məlumatlarla əlaqələndirmək üçün bunlardan mütləq istifadə etmək məcburiyyətindəsiniz. Sütunlar hərflərlə adlandırılır. lk sütun A, sonrakı B, daha sonrakı C və s. kimi adlandırılır. Z sütunundan sonrakı sütunlar iki hərflə: AA, AB, AC və s. kimi adlandırılır. AZ sütunundan sonra BA, BB, BC, ..., BZ kimi davam edir və bu qayda ilə sonuncu sütunun adı IV olur. Sətirlərin nömrəsi isə rəqəmlərlə 1, 2, 3 və s. göstərilir. Axırıncı sətrin nömrəsi 65536-dır. Xana Excel -nin əsas kompanentlərindən biri sayılır və sətirlərlə sütunların kəsişməsində yerləşən sahələrə deyilir. Hər iş vərəqində 16777216 ədəd xana vardır. Ümumiyyətlə 255 səhifədən ibarət bir iş kitabında 4278190080 xana ola bilər.
Xanalar üzərində aşağıdakı əməliyyatları aparmaq olar: • Bir xanadan digərinə asanlıqla keçmək olar; • Klaviaturadakı [Delete] düyməsini sıxmaqla xana içərisində yazılanları silmək olar;
• Bir xanadakı məlumatları digərlərinə köçürmək olar; • Bir xanadakı məlumatı asanlıqla digərinə daşımaq olar; • Bir neçə xanaya eyni vaxtda eyni məlumatı daxil etmək olar; • Qonşu xanalara ardıcıl sıralanmış məlumatlar (rəqəmlər, tarixlər və s.) daxil etmək olar; • Xana içərisindəki məlumatların yerini təyin etmək olar; • Xana içərisindəki məlumatı gizlətmək olar; • Xanalara izahlı qeydlər vermək olar; ki cür xana vardır: aktiv (current) və aktiv olmayan xana. Şəkildə solda aktiv olmayan xana, sağda isə aktiv xana göstərilmişdir (şəkil 3.). Aktiv və aktiv olmayan xanalar Aktiv xananın kənarları qalın xətlərlə çərçivəyə alınır. Bu çərçivənin aşağı sağ küncündəki kiçik “+“ işarəsinə diqqətlə baxın. Düymədən xana içərisindəki məlumatları digər xanalara müxtəlif formada köçürmək üçün istifadə edilir.
nformasiyanın qorunub-saxlanılması kompyuterlərin ənənəvi xidmət növlərindən biridir. nformasiyanın kompyuterlərdə qorunub-saxlanılması üçün verilənlər bazasından (VB) geniş istifadə olunur. Verilənlər bazası kompyuterdə xüsusi formatlı fayllarda saxlanan informasiyadır. Verilənlər bazası biri-biri ilə qarşılıqlı əlaqələndirilmiş, eyni prinsiplərlə təsvir olunan, saxlanan və idarə olunan, müxtəlif istifadəçilər tərəfindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan strukturlaşdırımış verilənlər toplusudur. Verilənlər adətən fayllarda (cədvəllərdə) saxlanılır. Verilənlər bazası konsepsiyasının əsas prinsipləri aşağıdakılardır: 1. Saxlanan verilənlərdə təkrarlanmaların aradan qaldırılması. Eyni verilənlər bir neçə faylda aşkar edildikdə həmin verilənlər bir faylda saxlanmaqla, digər fayllardan çıxarılır və fayllar arasında əlaqələr yaratmaqla onlara müraciət təmin olunur; 2. Verilənlərin mərkəzləşdirilmiş idarə olunması. Faylların fərdi emalından fərqli olaraq, mərkəzləşdirilmiş idarə olunma verilənlərin bazaya daxil edilməsi, dəyişdirilməsi, silinməsi və axtarışı əməliyyatlarının verilənlər bazası daxilində eyni üsul və vasitələrlə (proqramlarla) aparılmasını nəzərdə tutur; 3. Verilənlərin müstəqilliyi. Verilənlərin tətbiqi proqramlardan və ya əksinə, tətbiqi proqramların verilənlərdən asılı olmaması çox vacib məsələdir. Verilənlər bazasında bu məsələ verilənlərin çoxsəviyyəli müstəqil təsviri və bu təsvirlərin yaradılma mexanizmlərinin müstəqilliyi ilə əldə edilir. Nəticədə verilənlərin məntiqi və fiziki səviyyələrdə dəyişdirilməsinin tətbiqi proqramlara təsiri aradan qaldırılır; 4. Verilənlərin tamlığının təmin edilməsi. Təkrarlanmaların aradan qaldırılması eyni verilənlərin müxtəlif fayllarda yol verilən uyğunsuzluqlarını aradan qaldırmağa imkan verir. Lakin bəzi hallarda təkrarlanmaları tam aradan qaldırmaq mümkün olmur. Bu halda eyni verilənlərin müxtəlif fayllardakı qiymətləri arasında uyğunluğun təmini üçün verilənlər bazasında lazımı vasitələr nəzərdə tutulur; 5. Verilənlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi. Verilənlərin təhlükəsizliyi dedikdə bir tərəfdən onların təhriflərdən və zədələnmələrdən qorunması, digər tərəfdən səlahiyyətsiz müraciətlərdə mühafizə edilməsi nəzərdə tutulur. Bunun üçün verilənlər bazasında lazımı metodlar və vasitələr nəzərə alınır; 6. Verilənlərdən müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunması. Mərkəzləşdirilmiş idarə olunma verilənlərin müxtəlif istifadəçilər tərəfindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunmasına zəmin yaradır; 7. Optimallaşdırma və standartlaşdırma imkanları. Müasir proqramlaşdırma texnologiyaları yaddaş
sərfini və
informasiya axtarış
vaxtının minimallaşdırılmasını təmin edən strukturların və metodların seçilməsinə və tətbiqinə imkan yaradır. Verilənlərin və sorğuların təsviri üçün standart üsullardan və dillərdən istifadə olunduğundan, informasiya sistemlərinin istismarı və digər sistemlərə verilənlər mübadiləsi sadələşir, verilənlərin yoxlanması və bərpası ə məliyyatları asanlaşır; 8. Xərclərin minimumlaşdırılması. Verilənlər bazası konsepsiyası ilə qurulan informasiya sistemləri faylların fərdi emalı ilə qurulan sistemlərdən 1.5 dəfə ucuz başa gəlir. Verilənlər bazasının strukturu, onların kompyuterdə saxlanılması üsuludur və o, elə seçilməlidir ki, verilənlərdən səmərəli istifadəni təmin etsin. Faylın verilənlər bazasının olması üçün onda olan informasiya struktura malik olmalıdır və elə formatlaşdırılmalıdır ki, sahələr biri-birindən asanlıqla fərqlənsinlər. Verilənlər bazası struktura görə üç cür ola bilər: • iyerarxik; • səbəkə;
• relyasion. yerarxikverilənlər bazasında verilənlər arasındakı tabeçilik münasibətlərindən asılı olaraq budaqlanma olur. Odur ki, bu struktura bəzən budaqlanan struktur da deyirlər. Budaqlanan struktur şəkildə verilmişdir (şəkil 4.).
Verilənlər bazasının iyerarxik strukturu Verilənlər bazasının şəbəkə modelində verilənlərə müraciət ona gələn yollar vasitəsi ilə həyata keçirilir və bir verilənə bir neçə yol ilə gəlmək olar. Bu zaman
hər bir verilən faktiki olaraq bir neçə verilən ilə bağlı olur və onlar arası əlaqələr iyerarxik olmaya da bilər. Model aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir (şəkil 5.).
Relyasion strukturlu verilənlər bazası cədvəl şəkilində təqdim olunur və onlarda verilən sətir və sütunların kəsişməsi ilə müəyyən olunur. Verilənlər bazasında sütunlar sahələr, sətirlər isə yazı (kortej) adlanır. Relyasiya strukturlu verilənlər bazasının əsas cəhətləri. Relyasiya strukturlu verilənlər bazasında sahələr verilənlər bazasının strukturunu yaradırlar, yazılar isə verilənlər bazasında olan informasiyanı ifadə edirlər.
1 2
3
4 5
6
7 8
9
10
11
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|