Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

• 

Optik kabellər. 

Bu  tip  kabellər  kompyuter  şəbəkələrində  istifadə  olunan  ən  ucuz  kabellər 

sayılır. 

Optik kabellər vasitəsilə informasiyanın ötürülməsi üçün nazik şüşə tellərindən 

(liflərindən)  istifadə  olunur.  nformasiya  işıq  dalğaları  şəklində  ötürülür.  Optik 

kabellər səs və verilənlərin ötürülməsi üçün ideal kabellərdir, ancaq kifayət qədər 

bahalıdır,  quraşdırılması  çətindir.  şıq  dalğalarını  elektrik  dalğalarına  və  əksinə 

çevirmək  üçün  mürəkkəb  qurğudan  istifadə  olunur.  Əsasən  informasiyanın  uzaq 

məsafəyə  və  geniş  diapazonda  ötürülməsi  lazım  olan  yerlərdə  istifadə  olunur. 

Kənar  maneələrin  təsiri  praktiki  olaraq  yoxdur.  Məlumatın  yayılması  sürəti 

saniyədə  bir  neçə  qeqabitlə  (Qbit)  ölçülür.  Məlumat  50  km  məsafəyə 

gücləndirilmədən ötürülə bilir. Bu tip kabellər Ethernet 100 BASE-F şəbəkələrində 

istifadə olunur. 

Hər  hansı  kompyuter  şəbəkəsinin  əsas  təyinatı  informasiya  və  hesablama 

resurslarının  istifadəçilərə  təqdim  edilməsindən  ibarətdir.  Bu  cəhətdən  lokal 

kompyuter şəbəkələrinə serverlərin məcmusu və işçi stansiyaları kimi baxmaq olar. 

Işçi  stansiyalar  şəbəkədə  istifadəçinin  iş  yeri  kimi  istifadə  olunan  fərdi 

kompyuterlərdir.  şçi  stansiyaların  tərkibinə  olan  tələbat  şəbəkədə  həll  olunan 

məsələlərin xarakteristikaları, hesablama prosesinin təşkil olunma prinsipi, istifadə 

olunan  əməliyyat  sistemi  və  bir  sıra  digər  amillər  daxildir.  Bəzi  hallarda  işçi 

stansiyalar  birbaşa  şəbəkə  kabelinə  qoşulmuş  olur,  bu  halda  maqnit  disklərində 

yaddaşa  ehtiyac  qalmır.  Bu  cür  işçi  stansiyalar  disksiz  işçi  stansiyalar  adlanırlar. 

Ə

gər  fayl-serverdən  işçi  stansiyalara  əməliyyat  sistemləri  yüklənərsə,  şəbəkə 

adapterində uzaq məsafədən yükləməyə imkan verən uyğun mikrosxem olmalıdır. 

Mikrosxem  giriş-çıxış  baza  sistemin  genişlənməsi  kimi  istifadə  olunur. 

Mikrosxemdə  işçi  stansiyanın  əməli  yaddaşına  əməliyyat  sisteminin  yüklənmə 

proqramı  yazılır.  Bu  cür  disksiz  işçi  stansiyaların  əsas  üstün  cəhəti  onların  ucuz 

olması  və  burada  istifadəçinin  proqramına  icazə  verilmədən  daxil  olmanın 

mümkünlüyü və işçi stansiyalara viruslarının daxil ola bilməməsidir. Mənfi cəhəti 

isə  onun  avtonom  rejimində  işləyə  bilməməsi  (serverə  qoşulmamaq  şərtilə), 

həmçinin özünün verilənlər və proqram arxivinin olmamasıdır. 

Lokal  kompyuter  şəbəkələrində  serverlərşəbəkə  resurslarını  paylamaq 

funksiyasını yerinə yetirirlər. Adətən server funksiyasını kifayət qədər güclü olan 

fərdi  kompyuter,  mini  kompyuterlər,  böyük  kompyuterlər  və  ya  xüsusi 

kompyuterlər həyata keçirə bilir. Hər bir server həm ayrıca, həm də işçi stansiyalar 

tərkibində  ola  bilər.  Axırıncı  halda  serverin  tam  deyil,  yalnız  resurslarının  bir 

hissəsi ümumi istifadədə ola bilər. 

Lokal kompyuter şəbəkələrində bir neçə server olarsa, o zaman hər bir server 

ona  qoşulan  işçi  stansiyaya  xidmət  göstərir.  Serverin  kompyuter  toplusuna  və 

onlara  qoşulmuş  işçi  stansiyaya  domen  deyilir.  Bəzi  hallarda  bir  domendə  server 

olur.  Bu  serverlərdən  biri  baş  server,  qalanları  isə  ehtiyat  serveri  və  ya  əsas 

serverin məntiqi genişlənməsi rolunu oynayırlar. 

Kompyuter-server  tipini  seçdikdə  əsas  parametr  kimi  prosessorun  tipi,  əməli 

yaddaşın  tutumu,  sərt  diskin  tipi  və  tutumu,  disk  kontrollerinin  tipi  nəzərə 

alınmalıdır.  Bu  xarakteristikaların  qiymətləri  həll  olunacaq  məsələdən,  şəbəkədə 

---

hesablamaların  təşkil  olunmasından,  şəbəkənin  yüklənmə  dərəcəsindən,  istifadə 

olunan əməliyyat sistemindən və digər amillərdən asılıdır. Serverdə əməli yaddaş 

nəinki  öz  proqramını  yerinə  yetirmək  üçün,  həmçinin  disk-giriş  buferlərini 

yerləşdirmək  məqsədi  üçün  də  istifadə  edilir.  Buferlərin  optimal  sayını  təyin 

etməklə, giriş-çıxış əməliyyatlarının yerinə yetirilmə sürətini artırmaq olar. Əməli 

yaddaş  16  Mbayt  və  daha  çox  olan  serverlər  üçün  32  mərtəbəli  disk 

kontrollerindən istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. 

ş

çi  stansiyalar  və  serverlər  şəbəkənin  yerləşdiyi  yerlərdə  öz  kabellərinin 

köməyi  ilə  məlumatların  ötürülmə  xətti  ilə  birləşirlər.  Kompyuterlər  kabelə 

interfeys  lövhəsi  –  şəbəkə  adapterivasitəsilə  birləşdirilir.  Son  zamanlar 

məlumatların  ötürülmə  mühiti  kimi  istifadə  olunan  xətsiz  şəbəkələr  meydana 

gəlmişdir. Belə hallarda kompyuterlər bir neçə qonşu otaqda yerləşdirilir. 

Ə

gər  fayl-serverrolunda  16  Mbayt  və  daha  boyük  yaddaşa  malik  olan 

kompyuterdən istifadə edilirsə bu zaman 32 mərtəbəli şəbəkə adapterindən və disk 

kontrollerlərindən istifadə etmək lazımdır. 

 

46. TCP\ P protokolu 

TCP/IP-nin iş prinsipi  nternetə qoşulmuş istifadəçinin məlumatını, sənədlərini və 

fayllarını  kiçik  informasiya  paketləri  vasitəsilə  uzaq  məsafədə  yerləşən  nöqtələrə 

göndərməkdir.  Kiçik  paketlərə  bölünmüş  informasiya  nternet  xətlərində  bir-

birindən asılı olmadan göndərilir. Bundan başqa paketlərdə verilənləri nişanlanırlar 

ki,  bunun  köməkliyi  ilə  qəbul  olunma  ardıcıllığı  pozulsa  belə,  nəticədə  fərdi 

kompyuter nişanlara uyğun informasiyanı qəbul edir. Əgər göndərilən informasiya 

müəyyən  olunmayan  səbəbdən  xətdə  itərsə,  kompyuter  həmin  informasiyanı 

nişanın köməkliyi ilə təkrarən sorğu edir və göndərilən informasiyaya uyğun olan 

məlumatı və ya faylı bərpa edir. 

Kompyuter  şəbəkələrində  standartlaşmanın  əsasını  şəbəkə  qarşılıqlı  vasitələrinin 

yaradılmasında coxsəviyyəli yanaşma təşkil edir. Beləliklə sistemin qovşaqlarının 

qarşılıqlı  əlaqəsi  üçün  müxtəlif  səviyyələrdə  protokollar  istifadə  edilir.  Protokol 

müxtəlif  qovşaqlarda  eyni  səviyyədə  şəbəkə  komponentləri  ilə  mübadilə  edən 

xəbərlərin  ardıcıllığını  və  formatını  təyin  edən  qaydalardır.  Sadə  dildə  desək, 

protokol şəbəkədə kompyuterlərin biri-biri ilə ünsiyyət dilidir. 

Şə

bəkələrin  qovşaqlarında  və  bütün  səviyyələrində  onların  qarşılıqlı  əlaqəsini 

iyeararxik  təşkil  edən  protokol  yığını  protokollar  steki  adlanır.  nternetdə  əsas 

protokol TCP/IP protokoludur. Bu protokollar steki aşağı səviyyədə fiziki və kanal 

səviyyələrinin  yuxarı  səviyyəsində  isə  tətbiqi  səviyyənin  protokollarını  (FTP, 

Telnet, poçt protokolu SMTP, WWW hipermətn servis xidmətini və s.) təşkil edir. 

Şə

bəkəyə 

qoşulmuş 

kompyuterlər 

arasında 

informasiya 

mübadiləsini 

sadələşdirmək 

məqsədi 

ilə 

nternet 

TCP/IP 

(Transmission 

Control 

Protocol/ nternet Protocol) adı ilə məhşur olan ümumi protokoldan istifadə edilir. 

TCP/IP  özündə  müxtəlif  xüsusiyyətli  informasiyaların  və  məlumatların  bir 

kompyuterdən  digərinə  elektron  poçtu  vasitəsilə  ötürülməsinə  şərait  yaradır. 

TCP/IP  1970-ci  illərdə  kompyuterlərin  və  müxtəlif  tip  şəbəkələrin 

ə

laqələndirilməsi  məsələsinin  öyrənilməsi  nöqteyi-nəzərindən  maliyyələşdirilərək 

---