Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

• operativ  yaddaşdakı  icrası  tələb  olunan  növbəti  əmrin  ünvanınıünvan 

registrindən seçir; 

• operativ yaddaşdan növbəti əmri seçir; 

• əməliyyat deşifratorunun köməyi iləəmrin kodunu təhlil edib əmrdənəzərdə 

tutulan əməliyyatı və onun əlamətini identifikasiya edir; 

• seçılmişəməli  icra  edən  mikropoqramı  prosessordan  oxuyub  lazımi 

idarəedici siqnallar hasil edir; 

• operativ  yaddaşdakıəməl  operandlarının  ünvanlarını  oxuyub  ümumi 

təyinatlı registrlərə yazır; 

• əməli icra edir; 

• nəticəni operativ yaddaşa yazır; 

• növbəti əmrin ünvanını formalaşdırır. 

Hesab-məntiq  qurğusu  hesab  və  məntiq  əməllərinin  icrasıüçündür.  Bu  işin 

icrasıüçün  əməl  operandlarıəvvəlcədən  ümumi  təyinatlı  registrlərdə  yerləşdirilir. 

Nəticələr də həmin registrlərə yazılır. 

Mikroprosessor bəzən mərkəzi prosessor  da adlanır.   

Mikroprosessorlar  bir  sıra parametrlərlə xarakterizə olunurlar. Onlardan  ən    əsası 

meqaherts  (MHs)  kəmiyyəti  ilə  ölçüləri  onun  takt  tezliyidir.  Bu  tezlik  böyük 

olduqja mikroprosessorun işləmə sürəti də o qədər böyük olur. Mikroprosessor bir 

saniyədə nə qədər çox əməliyyat yerinə yetirirsə, o qədər onun işləmə sürəti böyük 

olur.  

Müasir mikroprosessorın iş prinsini aşağıdakı  kimi izah etmək olar: 

Mikroposessor özlüyündə müxtəlif əməliyyatlar yerinə yetirən mürəkkəb elektron 

qurğudur.  stənilən prosessor ijra oluna biləjək müəyyən əmrlər toplusundan ibarət 

olub,  daha  yüksək  sürətlə  işləyə  bilən  daxili  yaddaş  xanalarından,  registrlərdən 

təşkil  edilmişdir.  Mikroprosessorların  iki  jür  arxitekturaları  mövjuddur: 

CISC  və 

RISC.  

CISCtipli  arxitekturaya  malik  prosessorlar  çoxlu  sayda  (200-ə  yaxın)  əmrlər  

toplusuna  və  müəyyən  miqdar  registrlərə  malik  olurlar.  RISC  arxitekturasına 

malik prosessorlarda isə əmrlər toplusu nisbətən az sayda olub, daxili registrlərin 

miqdarı  çox  olur.  Bunlardan  hansının  yaxşı  olması  haqqında  indiyə  qədər 

mübahisələr davam edir. Belə ki, RISC prosessorlarında əmrlər sadə olduğuna görə 

onların  işləmə  sürəti  çox  və  qiyməti  ujuzdur.  Lakin  bunlardan  CISC-ə  nisbətən 

proqram  çox  yer  tutur.  Buna  görə  də  əməli  yaddaşın  məhdud  olması  şəraitində 

fərdi kompüterlər üçün prosessorların ilkin inkişafı CISC – arxitekturası əsasında 

qurulma prinsipi üzərində təşkil olunmuşdur.  

Prosessor  yaddaşda  yerləşdirilmiş  proqramı  yerinə  yetirir.  Proqram  isə  öz 

növbəsində  əmrlər  toplusu  ardıjıl  olaraq  yaddaşdan  oxuyaraq,  uyğun  əməlləri 

yerinə yetirir. Əmrin uzunluğu sabit olmayıb 1 baytdan 15 bayta qədər dəyişə bilər.  

Prosessorun əsas vəzifəsi – proqramı daha jəld yerinə yetirməkdir. Ən sadə üsul -  

onun işləmə tezliyinin artırılmasıdır.  

 

Prosessorun sürətini müəyyən edən ən mühüm xarakteristika takt tezliyidir ki, 

bu da 1 saniyədəki taktların sayını ifadə edir. Takt dedikdə, kompüter düyünlərinin 

---

işini  sinxronlaşdıran  takt  tezliyi  generatorunun  hasil  etdiyi  iki  ardıcıl  impuls 

arasındakı  zaman  kəsiyi  başa  düşülür.  Prosessorun  icra  etdiyi  hər  bir  əməliyyata 

müəyyən  sayda  taktlar  ayrılır.  Takt  tezliyi  çox  olan  prosessor  daha  sürətli  və 

məhsuldardır. Takt tezliyi meqahers (MHs) və qiqaherslə (QHs) ölçülür. 1 MHs 1 

saniyədə 1 milyon takta bərabərdir. Son 20 ildə takt tezliyi 500 dəfə artırılaraq 5 

MHs-dən

1

 3,4 QHs-ə

2

çatdırılmışdır.  

Prosessorun məhsuldarlığını ifadə edən digər xarakteristika onun mərtəbəlili-

yidir.  Bu,  prosessorun  bir  dəfəyə  emal  edib  ötürdüyü  ikilik  mərtəbələrin  sayını 

ifadə  edir.  Prosessorun  mərtəbəliliyi  64/36  şəklində  yazılıbsa,  bu,  o  deməkdir  ki, 

prosessorun verilənlər şini 64 mərtəbəli, ünvan şini 36 mərtəbəlidir.  

Prosessorun  məhsuldarlığı  inteqral  xarakteristikadır.  Çünki  bu,  tezlikdən, 

mərtəbəlilikdən  və  arxitekturadan  (keş-yaddaşın  olub-olmamasından)  asılı 

göstəricidir.  Prosessorun  məhsuldarlığıCD-ROM-dan  yüklənən  SiSoftwareSandra 

adlı testləşdirmə proqramının köməyi ilə təyin edilir.  

Prosessorun,  sistem  şini  və  periferya  qurğularışininin  tezliyi.  Kompüterin 

müxtəlif  komponentlərinin  sürəti  bir-birindən  kəskin  fərqlənir.  Bu  qurğuları  bir-

birinə  uyğunlaşdırmaq  üçün  sistem  platasında  xüsusi  mikrosxemlər  (çipsetlər) 

quraşdırılmışdır.  Çipsetlərdə  “şimal  körpüləri”  deyilən  operativ  yaddaş 

kontrollerləri  və  “cənub  körpüləri”  adlanan  periferiya  qurğularının  kontrollerləri 

yerləşir.  “Şimal  körpüsü”  sistem  şini  vasitəsi  ilə  prosessorla  operativ  yaddaş 

arasında informasiya  mübadiləsi yaratmağa imkan verir. Prosessorda daxili tezlik 

hasilinidən  (vurulmasından)  istifadə  edildiyindən,  prosessorun  tezliyi  sistem 

ş

ininin  tezliyindən  bir  neçə  dəyə  artıq  olur.  Müasir  kompüterlərdə  prosessorun 

tezliyi  sistem  şininin  tezliyindən  10  dəfəçoxdur.  Məsələn,  prosessorun  tezliyi  1 

QHs, sistem şininin tezliyi 100 MHs-dir.   

Sistem  şini dedikdə, bütün şinlərin  məcmusu nəzərdə  tutulur. Sistem  şininin 

ə

sas  funksiyası  prosessorla  digər  elektron  komponentlər  arasında  informasiya 

mübadiləsini  həyata  keçirməkdən  ibarətdir.  Müasir  fərdi  kompüterlərdə  64 

mərtəbəli  (xətli)  şinlərdən  istifadə  edilir  ki,  bu  da  eyni  zamanda  8  bayt  verilən 

ötürə bilir. Buna 32 mərtəbəli ünvan şini uyğun gəlir. 

Ş

in və portların idarə edilməsi sxemi aşağıdakı funksiyaları icra edir: 

• portun və onu idarə edən informasiyanın ünvanını formalaşdırır; 

• portdakı informasıyanı (və ya portun əmrə hazırlığı barədə məlumatı) qəbul 

edir; 

• bütün  qurğu  və  mikrosxemləri  prosessorla  giriş-çıxış  portu  arasında 

informasiya mübadiləsi üçün hazırlayır. 

Ş

ini  idarə  edən  sxem  idarəedici  şinə  giriş  və  ya  çıxışəməlinə  hazırlaşmaq, 

ünvan  şininə  isə  portun  ünvanı  barədə  siqnal  göndərir.  Ünvan  yerləşən  qurğu 

                                                            

 

 

 

 

---