Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

Sistem bloku 

Sistem bloku - fərdi kompüterlərin əsas hissəsi olub, onun xarici görünüşü bir 

modeldən başqa modelə keçdikcə dəyişilir. 

Kompüterlərdə  həmişə  qida  mənbəyini  şəbəkəyə  qoşan  tumbler  olur.  Bu 

tumbler  sistem  blokun  ya  qabaq  hissəsində,  ya  arxa  hissəsində,  ya  da  yan  səthdə 

yerləşə bilər. Bundan əlavə FK-nın qabaq hissəsində «Reset» (kompüterin yenidən 

yüklənməsi)  və  «Turbo»  (işləmə  cəldliyini  artırmaq)  düymələri,  həmçinin  qida 

mənbəyinə, «Turbo» rejiminə və «sərt diskə» müraciət indikatorları vardır. 

Sistem blokunda adətən aşağıdakı hissələr  yerləşir: maqnit disklərində yaddaş 

qurğuları; qida mənbəyi; sistem («ana») platası; genişləndirmə plataları; sistem səs 

cihazı. Bəzi kompüterlərdə komponentlərin yerləşdirilməsi tamamilə başqa cür ola 

bilər, ya da bəzi komponent ümumiyyətlə olmaya da bilər (disk qurğularından biri 

olmaya da bilər).  

Kompüterin  əsas  hissəsini  sistem  və  ya  birləşdirici    plata  təşkil  edir  (ona  

bəzən «ana  plata» da deyilir - «motherboard) 

Bu plata üzərində sistemin əsas hesablayıcı  komponentləri yerləşir: 

−  mikroprosessor; 

−  kompüterin yaddaşı; 

−  periferiya qurğularını qoşmaq üçün kontakt  sistemləri (slotlar); 

−  xüsusi mikrosxemlər — ROM-BIOS; 

−  digər köməkçi elementlər və mikrosxemlər. 

Həmçinin  kompüteri  təkmilləşdirmək  məqsədilə  «ana  plata»sına  riyazi 

prosessor, əlavə yaddaş və genişləndirmə platasını yerləşdirmək mümkündür. 

«Anaplata»sıözlüyündəfiberqlaslövhəciyindənibarətdir. 

Mikrosxemlər, 

kontaktsistemlərivədigərelektronkompo-

nentlərhəminplatayalehimvasitəsiləvəözaralarındanazikmiskeçiricinaqilləbirləşdiril

ir.  Buplatayalnızqidamənbəyi,  monitor,  klaviaturavədiskqurğularıiləünsiyyətdəol-

maqşərtiləişləyir. 

Monitor. Monitor və ya displeylərin vəzifəsi mətn və qrafik informasiyaları 

ə

ks etdirməkdir. 70-ji illərdə istehsal olunan ilk kompüterlər monoxrom (ağ-qara) 

monitorla  təjhiz  edilirdilər.  Müasir  kompüterlərdə  256  rəng  çalarlarına  malik 

SuperVGA  monitorları  işlənir.  Ekranda  əks  olunan  təsvirlər  monitora  prosessor 

tərəfindən  ötürülür.  Lakin  prosessorun  işləmə  sürəti  monitorun  işləmə  sürətindən 

qat-qat yüksək olduğu üçün hər hansı bir kadr ekranda əks olunana kimi prosessor 

gözləməli  olur.  Bu  problemin  aradan  qaldırılması  üçün  monitorun  adapteri 

(prosessorla  monitorla  arasında  yerləşib  siqnalları  uyğunlaşdıran  qurğu)  xüsusi 

videoyaddaşla  təmin  edilir.  Prosessor  təsviri  monitorun,  daha  doğrusu  onun 

adapterinin  yaddaşına  ötürür  və  bundan  sonra  təsvir  ekranda  əks  edilənədək 

prosessor  digər  əmrlərin  emalı  (işləməsi)  ilə  məşğul  olur  və  beləliklə  də 

kompüterin iş məhsuldarlığı yüksəlir. Adi monitorların videoyaddaşı 512 kilobayt 

olur.  

Xüsusivideotəsvirlərin,  hərəkət  edən  rəsmlərin,  videokliplərin  işlənməsi 

üçün 1-4 meqabayt videoyaddaş tələb olunur.  

---

Qeyd  olunduğu  kimi  monitorlar  mətn  və  qrafik  recimlərdə  işləyə  bilərlər. 

Mətn recimində ekranda üfüqi istiqamətdə 80, şaquli istiqamətdə isə 25 simvol əks 

olunur.  Hər  bir  nişan  yerinə  256  simvoldan  istəniləni  çıxarıla  bilər.  Onların 

tərkibinə böyük və kiçik latın hərfləri, rəqəmlər, durğu işarələri və xüsusi simvolar 

(#, $, %, ^, &, (, ), {, }, <, >, /, |, @  və s.) daxildir. Qrafik recimdə ekran üfüqi və 

ş

aquli  istiqamətlərdə  nöqtələri  bölür.  Nöqtələrin  sayı  məsələn,  800x400  şəklində 

yazılır. Belə yazılış monitorun ekranında üfüqi istiqamətdə 800, şaquli istiqamətdə 

isə  400  nöqtənin  yerləşməsini  bildirir.  Təbii  ki,  ekranda  nöqtələrin  sayı  nə  qədər 

çox  olarsa,  onun  ayırdetmə  qabiliyyəti  də  bir  o  qədər  yüksək  olur.  Qrafik 

proqramlar  istifadə  olunan  kompüterlərdə  tətbiq  olunan  VGA  tipli  monitorların 

ekranı  640x480  nöqtədən,  SuperVGA  monitorların  ekranı  isə  1024x768  və  ya 

800x600 nöqtədən ibarət olur Bundan başqa hər bir nöqtənin ölçüsünün də böyük 

ə

həmiyyəti vardır. Məsələn, diaqonalı 140 dyüm (35,5 sm) (1 dyüm =2,54 sm) və 

ayırdetmə qabiliyyəti 640x480 olan monitorlarda bir nöqtənin ölçüsü 0,39 mm olur 

və bu da təsvirin keyfiyyətsiz alınması ilə nətijələnir. Normal təsivr üçün nöqtənin 

ölçüsü 0,28 mm olmalıdır. Deməli, qöqtənin ölçüsü nə qədər kiçik olarsa, ekranda 

təsvir bir o qədər yaxşı alınajaqdır.  

Videosistem 

stənilən  FK-nın  əsas  vacib  tərkib  hissələrindən  biri  də  videosistemdir. 

Videosistem  dedikdə  adətən  monitor  (displey),  videoadapterin  kontrolleri  (karta, 

plata)  və  bir  qayda  olaraq  adapterin  komplektinə  və  ya  tətbiqi  paketlər  tərkibinə 

daxil olan müəyyən proqram təminatı (drayver) başa düşülür. 

Rəngli  monitor  da  monoxrom  (ağ-qara)  monitor  kimi  işləyir.  Qeyd  etmək 

lazımdır ki, monoxrom monitorlar nəinki ağ rəngli lyuminofordan, həmçinin yaşıl 

və ya sarı rəngli lyuminofordan da istifadə edirlər. Beləliklə, rəngli monitorda ayrı-

ayrı idarə sxemlərinə malik olan 3 elektron şüa toplusu olur, ekranın səthinə isə 3 

ə

sas  rəngdə  lyuminofor  çəkilir:  R  (Red  -qırmızı),  G  (Green-yaşıl),  B  (Blue-göy). 

Beləliklə,  hər  bir  elektron  toplusu  öz  «hədəfini»  şüa  ilə  işıqlandırmalıdır.  Buna 

görə də, hər bir rəngli kineskopda ya gölgəli maska, ya da «apertur çərçivəsi» olur. 

Bunların  vasitəsilə  elektron  şüalarının  yalnız  uyğun  rəngdə  olan  lyuminoforun 

nöqtəsinə düşməyi təmin olunur. Kölgəli maska müəyyən sayda dəliklərdən ibarət 

olduğu  halda,  «apertur  çərçivəsi»  həmin  dəliklərin  yerinə  yetirdiyi  funksiyaları 

həyata  keçirən  dəliklər  sistemini  təşkil  edir.  Adətən  monitor  üçün  maska    xüsusi 

xəlitədən  -  «invar»dan  hazırlanır  ki,  bunun  da  temperatur  xətti  genişləndirmə 

ə

msalı  çox  kiçik  olur.  Beləliklə,  maskanı  qızdırdıqda  belə  təsvirin  aydınlığı 

dəyişmir.  Maskadakı  dəliklər  müstəvi  ekranın  əks  tərəfinə  çəkilmiş  lyüminofor 

nöqtələrinə uyğun gəlir. Lyüminoforun nöqtəsinin ölçüsü ekranın ölçüsündən asılı-

dır.  Ekran  kiçik  olduqda  çox  sayda  nöqtələri  yerləşdirmək  üçün  onları  bir-birinə 

daha yaxın yerləşdirmək tələb olunur. 

Ekran  daxilində  nöqtənin  ölçüsü  nə  qədər  kiçik  olarsa,  monitorda  təsvirin 

aydınlığı daha yüksək olur. Müxtəlif ölçülü monitorlar üçün bu nöqtələrin ölçüsü 

0,41-dən  0,25  mm-ə  qədər  olur.  Təkmilləşdirilmiş  modellər  üçün  bu  diapazon 

hüdudu qısaldılıb, 0,28- 0,25 mm olur. Maraqlıdır ki, bu nöqtənin ölçüsü necə tapı-

lır? 14 dyümlü monitorun ekranının eni 265 mm olur, 640 x 480 rejimi tələb edir 

---