Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

miqyasda 

qəbul 

olunmuş 

EBCDIC 

(ExpandedBinaryCodedDecimalInterchangeCode  –  informasiya  mübadiləsi  üçün 

genişləndirilmiş  ikilik  kodlaşdırılmış  kod)  və  onun  rus  hərfləri  ilə 

genişləndirilməsindən ibarət olan DKO  (Dvoiçnıy Kod dlə Obmena  nformaüiey) 

kodundan  istifadə  olunur.  Mikroprosessor    sistemlərində  və  fərdi  kompüterlərdə 

simvol 

verilənlərin 

təsviri 

üçün 

ASCII 

(AmericanStandartCodeforInformationInterchange –  nformasiya Mübadiləsi üçün 

Amerika  Standart  Kodu)  kodundan  istifadə  olunur.  Beynəlxalq  miqyasda  qəbul 

olunan bu kod milli hərfləri daxil etməklə genişləndirilir.  

Bu  kodların  hamısında  hər  bir  simvol  8  mərtəbəli  (1  bayt)  ikilik  kodla  təsvir 

olunur. Beləliklə, bu kodlar vasitəsilə 256-ya qədər müxtəlif işarələri kodlaşdırmaq 

olar.  Bu  isə latin  əlifbasından başqa  bir neçə  digər  əlifbanı kodlaşdırmağa  imkan 

verir.  

Məntiqi verilənlərin təsviri. Məntiqi verilənlər yalnız iki qiymətdən («yalan» 

və  «doğru»)  ibarət  olduğundan,  onların  kompüterdə  təsviri  xeyli  asanlaşır. 

Kompüterin daxili kodu ikilik say sistemi olduğundan, məntiqi verilənlərin təsviri 

belə sadə üsulla aparılır: 

«Yalan»                   0 

«Doğru»                  1 

Proqramlaşdırma dillərində isə məntiqi verilənlər söz və ya hərflə təsvir olunur:  

«Yalan»                   FALSE  və ya F 

«Doğru»                  TRUE    və ya T  

 

 

13. EHM və onun yaradilmasinin texniki əsaslari 

 

Hesablamanın kecdiyi inkişaf yolu əsasən 3 dövrü əhatə edir: 

• 

Barmaq üsulu ilə hesablama dövrü 

• 

Mexaniki üsullahesablama dövrü 

• 

Elektrondövrü 

Barmaq üsulu ilə hesablama dövründə əl və ayaq barmaqlarından istifadə edilirdi. 

Sonradan  ən geniş yayılmış hesablama aləti Abak yaradıldı. 

 Mexaniki  üsullahesablama  dövründə  hesab  əməllərinin  yerinə  yetirilməsi  üçün 

mexaniki və elektromexaniki qurğular yaradılmışdır.  lk dəfə olaraq məşhur fransız 

alimi Blez Paskal cəmləyici maşın hazırlamışdır (1642-ci il). 1673-cü ildə Vilhelm 

Leybnis  hesab  əməllərini  yerinə  yetirən  mexaniki  arifmometr  yaratmışdır.  XIX 

ə

srdən başlayaraq arifmometrlərdən geniş istifadə olunmağa başlandı. 

1830-cu  ildə  ingilis  riyaziyyatçısı  Çarlz  Bebbic

  proqramla  işləyən,  yəni  insanın 

iştirakı  olmadan  hesablama  aparan  hesablama  maşını  (analitik  maşın)  yaratmağa 

---

cəhd  göstərdi.  Maşına  programın  perfokartlardan  daxil  edilməsi,  verilənlərin  və 

nəticələrin  isə  yaddaşda  saxlanması  nəzərdə  tutulurdu.  Lakin  o  vaxtkı  texnikanın 

səviyyəsi  bu  cür  mürəkkəb  maşını  yaratmağa  imkan  vermədi.  Bebbicin  fikirləri 

sonradan universal komputerlərin yaradılmasının əsasını qoydu. 

 

Yaddaşlı və programla idarə olunan universal komputerlərin yaradılmasının nəzəri 

ə

sasları  1930-cu  ildə  A.Türinq  ( ngiltərə)  və  E.Post  (ABŞ)  tərəfindən  inkişaf 

etdirildi.  

 

Komputerin  yaranma tarixi proqramla idarə olunan ilk universal komputerin 

yaradıldığı  vaxtdan  (1946-cı  il)  başlanır.            Rəgəm  hesablama,  maşınlarının 

yaradılmasının əsas prinsipləri Amerika alimləri Con Fon Neyman, Q.Qoldsteyn və 

A.Beris  tərəfindən

 verilmişdir. Bu nəzəri əsasların praktiki reallaşdırılması isə ilk 

dəfə  olaraq  1946-cı  ildə  ABŞ-da  elektron  lampalı  elementlərdə  qurulan 

ENIAK  adlı  universal  komputerin  yaradılması  ilə  həyata  keçirildi.  O  vaxtdan 

başlayaraq kompüterlə yüksək sürətlə inkişaf etməyə başladı. 

        Kopüterlərin    yarandığı  vaxtdan  indiyə  qədər  keçdiyi  inkişaf  tarixini  

müəyyən xüsusiyyətlərlə səciyyələnən mərhələlərə (nəsillərə) bölmək olar. 

        I  nəsil  (1950-1959-cu  illər).  lk  yaradılan  elektron  lampaları  bazasında  

yaradılmışdır.  Bu  maşınların  sürəti  məhdud  idi  və  texniki  nasazlıqlar  tez-tez  baş 

verirdi. 

II  nəsil  (1960-1969)    Maşınların  element  bazası  kimi  yarımkeçirici 

sxemlərdən  istifadə  olunmuşdur.  Bu  nəsil  kompüterlər  saniyədə  yüz  minədək 

elementar əməliyyat apara bilirdi. 

        III  nəsil  (1970-1985)  komputerlərin  yaradılması  üçün  zəmin  yeni  element 

bazasının  –  mikroelektronikanın  və  inteqral  sxemlərin  yaranması  oldu.  Onlardan 

istifadə  nəticəsində  komputerlərin  qabarit  ölçüləri  kiçildi  və  iş  etibarlığı  daha  da 

artdı.  Qurğuların  paralel  işləməsi  prinsipi  daha  da  təkmilləşdirildi.  III 

nəsilkompüterlərin əsas səciyyəvi cəhətlərdən biri hesablama prosesinin təşkilində 

aparat vasitələrindən birgə istifadə olunmasıdır.  

---

IV nəsil 1985-ci ildən indiyə qədər böyük və çox böyük inteqral sxem (B S, ÇB S) 

texnologiyası ilə yaradılan kompüterləri əhatə edir. Bu cür inteqral sxemlərdə bir 

yarım keçici kristalda 1000-ə qədər sxem yerləşdirmək mümkün olur.  

    IV  nəsil  maşınları  arasında  mikro-  və  mini-  kompüterlər  xüsusi  yer  tuturlar. 

Mikro  –  kompüterlərin  ən  geniş  yayılmış  növü  isə  fərdi  kompüterlərdir.  Fərdi 

kompüterlər  (FK)  IV  nəsil  kompüterlərin  ayrıca  sinfini  təşkil  edirlər.  Fərdi 

kompüterlərin yaradılması, geniş istehsalı və tətbiqi kompüter texnikasında inqilabi 

nailiyyət hesab olunur. 

Kompüterin  qabarit  ölçüləri  xeyli  kiçilir  (10-100  dəfələrlə),  iş  etibarlığı  isə 

çoxalır.  Əvvəlki  nəsil  kompüterlərdə  əməli  yaddaş  (ƏY)  əsasən  maqnit  nüvələ-

rində  qurulduğu  halda,  IV  nəsil  kompüterlərdə  ƏY  statik  və  dinamik  yaddaş 

inteqral sxemlərində  qurulur. Odur ki, ƏY-nin işləmə sürəti  və tutumu xeyli artır. 

Fərdi  kompüterlərin  yaradılması,  geniş  istehsalı  və  tətbiqi  kompüter 

texnikasında inqilabi nailiyyət hesab olunur. Bunun bir neçə səbəbi var: 

−  FK ölçülərinə görə xeyli kiçik (stolüstü maşın) və qiymətcə çox 

ucuzdur;  

−  texniki  göstəricilərinə  və  imkanlarına    görəIII  nəsil    orta  və 

kiçik kompüterlərdən geri qalmır; 

−  köhnə  kompüterlərlə  əsasən  bu  sahənin  mütəxəssisləri 

(proqramçılar,  elektron  mühəndisləri,  operatorlar)  işləyə  bildiyi  halda, 

fərdi kompüterlərdən kütləvi alət kimi (məsələn, televizor, maqnitofon 

və s.) hamı istifadə edə bilər; 

−  fərdi  kompüter  çox  etibarlıdır  və  onunla  ünsiyyət  dialoq 

formasında aparıldığından, çox rahatdır. 

Hazırda dünyada yüz milyonlarla  fərdi kompüter elmdə, istehsalatda, tədrisdə 

və məişətdə tətbiq olunur. Fərdi kompüterlər və onların proqram təminatı ildən-ilə 

təkmilləşdirilir, yaxşılaşır və tətbiqi daha da genişlənir. 

 

14. Fon Neyman prinsipi 

Keçmiş  və  indiki  kompüterlərin  arxitekturasında  məşhur  amerika  alimi  Con 

Fon Neyman tərəfindən 40-cı illərdə təklif etdiyi prinsiplər əsas götürülür. 

Con  fon  Neymanın  hesablama  maşınının  iş  prinsipində  əsas  deya  bundan 

ibarət idi: informasiyanı təhlil edəcək hesablama maşını effektif işləməsi ilə yanaşı 

universal 

olmalıdır.  

Universal  hesablama  maşını  aşağıdakı  qurğulardan  ibarət  olmalıdır:

  

-riyazi  və  məntiqi  əməliyyatları  yerinə  yetirən  hesab-məntiq  qurğusu;      

-proqramın  icra  olunma  prosesini  təşkil  edən  idarəetmə  qurğusu;  

-verilənləri  və  proqramları  yaddaşında  saxlaya  biləcək  yaddaş  qurgusu.  

Hesablama  maşınrnın  yaddaşında  təhlil  edilmiş  verilənlərin  və  ya  proqramların 

---