Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

16

16

,

8 F

A

A =

  16-lıq  say  sistemindədir.  Burada  A=10,  F=15  olduğundan, 

1

0

1

16

16

15

16

10

16

8

−

⋅

+

⋅

+

⋅

=

A

 alınır. 

 

12. Verilənlərin təsvir edilməsi formaları 

Kompüterdəemalolunanverilənlərinəsastipləriaşağıdakılardır: 

- tam ədədlər; 

- sabit nöqtəli (vergüllü) ədədlər; 

- sürüşgən nöqtəli ədədlər; 

- simvol tipli verilənlər; 

- məntiqi verilənlər. 

Qeyd  edək  ki,  keçmiş  SSR   məkanında  ədədin  tam  hissəsini  kəsr  hissədən 

ayıran  işarə  kimi  vergüldən  istifadə  olunurdu,  xaricdə  isə  onun  yerinə  nöqtə 

işarəsindən  istifadə  olunur.  nformatikada  da  həmin  məqsədlə  nöqtə  işarəsi 

işlədilir. 

Tam tip – müsbət və ya mənfi işarəli nöqtəsiz ədəddir. Ədədin işarəsi mərtəbə 

şə

bəkəsinin  soldan  0-cı  (nömrələnmə  sıfırdan  başlanır)  mərtəbəsində  yazılır: 

müsbət  işarəsi  «0»,  mənfi  işarəsi  isə  «1»  kimi  təsvir  olunur.  Qalan  mərtəbələrdə 

tam ədədin ikilik kodu yazılır (16 mərtəbəli kompüterlərdə 15 mərtəbə, 32 mərtə-

bəli kompüterlərdə 31 mərtəbə) (şəkil 2.3). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

16 və 32 mərətəbəli kompüterlərdə təsvir oluna bilən tam ədədlərin diapazonu 

belə təyin olunur: 

16 mərtəbəli kompüterlərdə: - 32768÷+32767 

32 mərtəbəli kompüterlərdə: - 2147483648÷[phone]. 

Sabit  nöqtəli  ədədlərdə  tam  hissəni  kəsr  hissədən  ayıran  nöqtənin  yeri 

ə

vvəlcədən (kompüter layihə olunarkən) birdəfəlik qeyd olunur və məsələlərin həll 

prosesində  dəyişilmir.  Tam  ədədlərdə  olduğu  kimi  ədədin  işarəsi  mərtəbə 

şə

bəkəsinin  soldan  1-ci  mərtəbəsində  yazılır  (müsbət  –  «0»,  mənfi  –  «1»). 

Kompüterin  quruluşunu  və  əməliyyatların  icra  vaxtını  azaltmaq  məqsədilə  sabit 

nöqtəli formada yalnız 1-dən kiçik ədədlər təsvir olunur, yəni nöqtənin yeri ədədin 

işarəsindən  bilavasitə  sonra  qeyd  olunur  və  nöqtə  işarəsi  aşkar  şəkildə  yaddaşda 

yazılmır.    Odur  ki,  2-lik  say  sistemində  istifadə  olunan  sabit  nöqtəli  ədədlərin 

təsviri tam ədədlərin təsvirinə uyğundur (şəkil 2..3). 

Göstərilən  üstünlüklərinə  baxmayaraq,  sabit  nöqtəli  forma  ilə  işləyərkən 

0  1  2   

31 

1  0  1        . . . 

0 

Ядядин 2-лик коду 

Ядядин 2-лик коду 

Ядядин 

ишаряси 

мяртябялярин 

нюмряляри 

0  1  2   

15 

0  1  0        . . . 

1 

---

hesablama  prosesi  zamanı  verilənlərin,  aralıq  və  son  nəticələrin  qəbul  olunmuş 

diapazondan kənara çıxmaması tələb olunur. Əks halda mərtəbə şəbəkəsinin dolub 

daşması  baş  verir,  bu  isə  səhv  nəticələrə  səbəb  olur.  Bu  çatışmazlıqlardan  azad 

olmaq üçün ədədlərin sürüşən nöqtəli formasından istifadə olunur. 

Sürüşən nöqtəli formada ədəd belə təsvir olunur:  

x=mq

p

  , 

burada m -  ədədin mantissasi,  

  q – say sisteminin əsası,  

  p – tərtibdir.  

stənilən həqiqi ədədi sürüşən nöqtəli formada təsvir etmək olar.  

Misal. ədədini sürüşən nöqtəli formada təsvir etməli.  

12.5=12.5x10

0

=1.25 x10

1

=0.125 x 10

2

 

Göründüyü  kimi,  mantissada  nöqtənin  yerini  sürüşdürməklə  eyni  ədədi 

müxtəlif  cür  yazmaq  olar.  Bu  zaman  nöqtənin  yerinə  uyğun  tərtibin  qiyməti 

dəyişir.  

Kompüterdə  sürüşən  nöqtəli  ədədin  birmənalı  təsvirini  almaq  üçün  ədədin  

normallaşdırılmış formasından istifadə olunur. Normallaşdırılmış ədəddə mantissa 

bu şərti ödəməlidir:  

q

-1

≤m<1                       (3) 

Yəni  nöqtənin  yeri  ədədin  qiymətli  (sıfırdan  fərqli)  rəqəmindən  əvvəl  qeyd 

edilir. 6-cı misalda verilən 12.5 ədədinin normallaşdırılmış forması 0.125 x10

2

-dir. 

Şə

kil  2.4-də  sürüşən  nöqtəli  ədədlərin  kompüterdə  təsvir  sxemi  göstərilmişdir. 

Şə

kildən göründüyü kimi,  

Şə

kil . Sürüşən nöqtəli ədədlərin kompüterdə təsviri 

32  mərtəbəli kompüterlərdə  mantissa  üçün 24  mərtəbə  (3 bayt),  tərtib üçün 8 

mərtəbə  (1  bayt)  ayrılır.  Mantissanın  işarəsi  0-cı,  tərtibin  işarəsi  isə  24-cü 

mərtəbədə  yazılır  (müsbət  –  «0»,  mənfi  –  «1»).  Tərtibin  qiyməti  üçün  ayrılan  7 

mərtəbədə  ±127  diapazonunda  onluq  ədəd  yazıla  bilər  ki,  bu  da  istənilən  qədər 

kiçik və böyük ədədlərin təsviri üçün tam kifayət edir.  

Simvol  tipli  verilənlərin  təsviri.  Müasir  kompüterlər  yalnız  rəqəm  tipli 

informasiyanı  deyil,  həmçinin  hərflərdən  və  s.  ibarət  olan    simvol  tipli 

informasiyanı  da  emal  edir.  Kompüterdə  həll  olunan  iqtisadi,  plan,  uçot-hesabat, 

informasiya-məntiqi,  idarəetmə  və  modelləşdirmə  məsələləri  simvol  tipli 

verilənlərlə  xarakterizə  olunurlar.  Bu  tip  informasiyanın  kompüterdə  təsviri  üçün 

dəyişən uzunluqlu sözlər tələb olunur. Simvol tipli informasiyanın kompüterə daxil 

edilməsi,  emalı  və  xaric  edilməsi  hesablama  nəticələrinin  cədvəl,  mətn,  qrafik 

şə

klində alınmasına, lazımi başlıqlar, izahatlar verilməsinə imkan yaradır.  

Ümumivəzifəli  kompüterlərdə  simvol  verilənlərin  təsviri  üçün  beynəlxalq 

0  1  2   

23  24  25   

31 

0  1  1 

. . . 

1  0  0 

. . . 

0 

мантиссанын

 

ишаряси

 

мантисса

 

тяртиб

 

 тяртибин 

ишаряси

 

---