Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

saxlanılmasından  ötrü  yaddaşın  yuvalarını  nömrələmək  nəzərdə  tutulurdu  və 

bununla  yanaşı  digər  qurğuların  da  yaddaşa  müraciəti  sadələşdirilməli  idi.  

stənilən  xarici  qurğudan  maşının  yaddaşına  proqram  daxil  edilir.  darəetmə 

qurğusu yaddaşdakı proqramı nəzərə alaraq onun icra olunmasını təşkil edir. Daxil 

edilmiş əmrlərə uyğun olaraq riyazi-məntiqi qurğu riyazi və məntiqi hesablamaları 

yerinə  yetirir.  Beləliklə  hesablama  maşını  insanın  köməyi  olmadan  hesablama 

işlərini həyata keçirir. 

Demək olar ki, indiki kompüterlər hələ ki, Neyman arxitekturası ilə qurulur. 

Neyman arxitekturasının əsas prinsipləri aşağıdakılardır: 

     1.Kompüter proqramla idarə olunan avtomatdır, yəni kompüterin işləməsi üçün 

proqram lazımdır. Proqram bir tərəfdən kompüterin işini idarə edir, digər tərəfdən 

isə qoyulmuş məsələni həll edir. 

     2.  Kompüter  ardıcıl  ünvanlanan  vahid  yaddaşa  malik  olmalıdır.  Yaddaş 

birölçülü  və  xəttidir,  yəni  sözlər  vektoru  şəklindədir.  Həmin  yaddaşda  müəyyən 

üsulla kodlaşdırılan həm proqram, həm də verilənlər saxlanılır. 

3. Əmrlərlə verilənlər arasında aşkar şəkildə heç bir fərq yoxdur, yəni əmrlərə 

verilənlər kimi baxmaq olar və onlar üzərində əməliyyatlar aparıla bilər. 

4.  Verilənlərin  təyin  edilməsi  aparat  səviyyəsində  yox,  proqram  səviyyəsində 

aparılır. Məsələn, maşın sözündəki bitlər yığımının hər hansı ədəd və ya simvollar 

sətri olmasını proqram müəyyənləşdirir. 

Kompüter  texnikasının  inkişaf  mərhələlərində  Neyman  arxitekturası  xeyli 

təkmilləşdirilmiş  və  kompüterə  qoyulan  tələblərin  böyük  hissəsi  proqram 

vasitələrinə  istiqamətləndirilmişdir.  Kompüterin  aparat  vasitələri  ilə  proqram 

vasitələri  arasında  qarşılıqlı  əlaqələrin  yeni  səviyyədə  təşkili  sxemdə  göstərilən 

arxitekturaya gətirib çıxartdı. 

Neyman  arxitekturalı  hər  bir  kompüter  iki  hissədən-mərkəzi  və  pereferiyadan 

(xarici) – ibarət olur. Mərkəzi hissə hesab-məntiq qurğusundan (HMQ), idarəetmə 

qurğusundan  ( Q)  və  daxili  yaddaş  qurğusundan  (DYQ)  ibarətdir.  Müasir 

kompüterlərdə  HMQ  və  Q  prosessor  adlanan  bir  qurğuda  birləşdirilir.  Periferiya 

hissəsinə xarici yaddaş qurğuları (XYQ), daxiletmə-xaricetmə qurğuları (DXQ) və 

idarə  pultu  ( P)  daxildir.  Köhnə  kompüterlərdə  (I  və  II  nəsil)  mərkəzi  hissə  ilə 

periferiya  hissəsi  sərt  (dəyişdirilə  bilməyən)  sxemlə  əlaqələndirilirdi.  Bu  isə 

periferiya  qurğularının  tərkibini  və  sayını  istifadəçilərin  tələblərinə  uyğun 

quraşdırmağa imkan vermirdi.  

 

15. Müxtəlif əlamətlərə görə kompüterlərin təsnifati 

Kompüterin  fəaliyyət  prinsiplərinə,

  yaranma  mərhələlərinə,  təyinatlarına,  ölçü 

və funksional imkanlarına görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilirlər. 

Kompüterlər,  -  kompleks  texniki  vasitə  olmaqla  hesablayıcı  və  informasiyalı 

məsələlərin  həll  edilməsi  prosesində  informasiyanın  avtomatlaşdırılmış  qaydada 

işlənməsi üçün müəyyən edilmişdirə 

Fəaliyyət  prinsipi  üzrə  hesablayıcı  maşınlar  üç,  böyük  sinfə  bölünürlər: 

analoqlu  hesablayıcı  maşınlar  (AHM),  rəqəmli  htsablayıcı  maşınlar  (RHM)  və 

Hibritli htsablayıcı maşınlar (HHM). Sxematik olaraq aşagıdakı kimi göstərilir. 

---

 

 

 

 

 

 

 

Rəqəm  hesablayıcı maşınlar  –diskret  fəaliyyətli hesablayıcı maşın  olub həqiqi 

rəqəm formalı disket tipli informasiya ilə işləyir. 

Analoqlu  hesablayıcı  maşınlar  –  fasıləsiz  hərəkətli  hesablayıcı  maşın  olmaqla 

fasiləsiz olaraq verilmiş informasiyanı işləmək üçündür. 

Hibritli  hesablayıcı  maşınlar  –  bu  maşınlar  kombinələşdirilmiş  fəaliyyətli 

olmaqla rəqəm və analoqlu formasında verilmiş informasiyanı işləmək üçündür. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  RHM  daha  geniş  tətbiq  olduğundan  elektron 

hesablayıcı maşını adını almışlar. 

Yaranma mərhələlərinə 

və element bazasından istifadəyə görə kompüterlər şərti 

olaraq aşağıdakı nəsillərə bölünür. 

Birinci nəsil. Kompüterlər elektron lampalar bazasında; 

kinci nəsil. Kompüterlər yarımkeçirici sxemlərdən istifadə ilə. 

3-cü  nəsil  .  Kompüterlərin  yaradılması  üçün  zəmin  yeni  element  bazasının  –

mikroelektronikanın və inteqral cxemlərin yaranması oldu. 

4-cü  nəsil  .  Kompüterlər  böyük  və  çox  böyük  inteqral  sxem  texnoloqiyası  ilə 

yaradılmışdır. 

5-ci  nəsil.  Kompüterlər  biliklərin  səmərəli  işlənməsi  sisteminin  yaradılmasına 

imkan verən çoxlu – onlarla  paralel içləyən mikroprosessorlu; eyni vaxtda onlarla 

ə

mr proqramlarını ardıcıl yerinə yetirən, paralel –vektor quruluşlu daha mürakkəb 

mikroprosessorlu kompüterlər. 

6-cı  nəsil.  Mikroelektronikanın  son  nailiyyətləri  və  biotexnaloqiya  əsasında 

element bazasının  yaradılması biokompüterlərin reallaşdırılmasını mümkün edir. 

Təyinatlarına görə kompüterlər üç qrupa ayrılır: universal (ümumi təyinatlı), 

problem – oriyentasiyalı və ixtisaslaşdırılmış. 

 

Hesablayıcı maşınlar 

Universal 

Problem-yönümlü 

İxtisaslaşdırılmış 

Hesablayıcı maşınlar 

AHM 

RHM 

HHM 

---

Universal  kompüterlərdə  müxtəlif  mühəndis  –  texniki  iqtisadi,  riyazi  və  s. 

məsələlər həll olunur. 

Problem-  yönümlü  kompüterlərdən  texnoloji  obyektlərin  idarə  edilməsi  ilə 

ə

laqədar daha dar çərçivəli məsələlərı həll etmək üçün istifadə olunur. 

xtisaslaçdırılmış kompüterlər kiçik məsələləri və ya məsuliyyət tələb edən qrup 

funksiyaları reallaşdırılması üçün istifadə olunur. 

Funksional imkanları və ölçüləri üzrə kompüterlərin təsnifatı aşağıdakı kimi 

göstərilir 

 

 

 

Tarixən ilk dəfə böyük kompüterlər yaranmışdı. Onlar ümumi vəzifəli universal 

xarakter  daşıyırlar.  Böyük  kompüterlərin  əsas  vəzifəsi  böyük  həcmli  informasiya 

massivlərinin saxlanması və işlənməsi ilə əlaqədar olan mürakkəb hesablamaların 

və informasiya – məntiq məsələlərin həllini təmin etməkdir. 

Super kompüterlərdə hesablamaların paralel aparılması, çox səviyyəli iyerarxik 

yaddaş strukturlarından istifadə olunması hədsiz işləmə sürəti olmağa imkan verir. 

Kiçik  (mini)  kompüterlər  texnoloji  prosəslərin  və  mürəkkəb  avadanlıqların 

idarəetmə    sistemlərində  avtomatlaşdırılmış  layihələşdirmə  və  çevik  istehsalat 

sistemlərində geniş tətbiq olunur. 

Mikro-kompüterlər  elm  və  sənayenin  bütün  sahələrində  tədrisdə  və  məişətdə 

geniş tətbiq olunur. 

 

16. Fərdi kompyuterin əsas qurğulari və arxitekturasi 

 

Fərdi kompüterlərin əsas hissələrinə aşağıdakılar daxildir:  

-  sistem bloku; 

-  monitor və ya displey; 

-  klaviatura. 

Ə

lavə olaraq kompüterə müxtəlif periferiya qurğuları qoşula bilər: printer, maus, 

skaner, modem, qrafik çəkən qurğu. 

Hesablayıcı maşınları 

Super EHM 

 

Böyük 

EHM 

Kiçik 

EHM 

Mikro 

EHM 

---