Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

layihələndirilməsinə,  maşın  daşıyıcılarının,  onların  maketlərinin  səmərəli 

qurulmasına imkan verir.  

 

7.  Sistemin entpopiyası 

Beləliklə  Informasiyaya  hər  hansı  aspektdə  baxılmasından  asılı  olmayaraq 

onun başlıca cəhəti qeyri-müəyyənliyi ləğv etməsidir. 

Idarəetmə  prosesinin  əsas  momenti  hər  hansı  mümkün  vəziyyətlər 

çoxluğundan  müəyyən  bir  vəziyyətin  seçilməsi  aktıdır.  Seçmə  isə  qeyri-

müəyyənliklə  (entropiya  ilə)  hüdudlanır  və  uyğun  olaraq  müəyyən  miqdarda 

informasiya  alınması  ilə  nəticələnir.  Buradan  aydın  olur  ki,  informasiya  ilə 

entropiya  arasında  mühüm  əlaqə  vardır.  Klod  Şennon  informasiyanı  məhz  bu 

nöqteyi-nəzərdən  izah  edir:  “informasiya  seçmənin  qeyri-müəyyənliyini  ləğv 

etməklə onu müəyyənləşdirir”. 

Müasir  informasiya  nəzəriyyəsinin  banisi,  amerikan  alimi  Klod  Şennon 

tərəfindən  təklif  olunmuş  informasiya  ölçüsü  (sintaksis)  hazırda  çox  geniş 

yayılmışdır. Şennona görə informasiya ölçüsü baş vermiş və ya verəcək hadisələrin 

qeyri-müəyyənliyinin  ölçüsü  ilə  əlaqədardır.  Qeyri-müəyyənliyin  ölçüsü 

entropiyadır. 

Sistemdə  qeyri-müəyyənlik  nə  qədər  yüksək  olarsa,  entropiya  bir  o  qədər 

böyük  olur.  Lakin  sistem  nə  qədər  nizamlı  və  mütəşəkkildirsə  və  onun  vəziyyəti 

haqqında  doğru  mühakimə  yürütmək  imkanı  böyükdürsə  entropiya  bir  o  qədər 

azalır.  

Norbert  Vinerə  görə  entropiya-sistemdəki  xaos,  intizamsızlıq  ölçüsüdürsə, 

informasiyanın  miqdarı  isə  intizamlılıq,  sahmanlıq  ölçüsüdür.  Bu  mənada 

entropiyaya informasiya çatışmamazlığı ölçüsü kimi baxmaq olar.  nformasiya isə 

mənfi  entropiya  mənası  daşıyır.  Buna  görə  informasiyanı  Z.Brillyüen 

“neqentropiya”  (mənfi  entropiya)  prinsipi  mövqeyində  izah  edir.  “Neqentropiya” 

prinsipi informasiya  ilə  entropiya  birləşdirir və  sübut edir  ki, bunları bir-birindən 

təcrid edərək öyrənmək mahiyyətcə düzgün deyildir. 

,  idarəetmə  (informasiyanın  alınması,  saxlanması,  işlənilməsi  prosesi) 

sistemdəki entropiyanı azaltmağa xidmət edir. buna görə də seçmə idarəetmə aktı-

həm  təsadüfi,  həm  də  məqsədə  yönəldilmiş  ola  bilər.  Idarəetmə  aktı  məqsədə 

yönəldilirsə, bu “qərar qəbul edilməsi” adlanır. 

 

8.   nformasiyanın sintaksis ölçüsü. Şennon düsturu 

Informasiyanın sintaksis ölçüsü məsələsində ilkin və uğurlu yanaşma Şennona 

müəyəssər olmuşdur 

Çox hallarda baş verən hadisələri törədə bilərək mümkün hallar eyni ehtimallı 

olmur. Məsələn, pul və ya zər simmetrik deyilsə, onun bir üzünün düşmə ehtimalı 

fərqlənəcəkdir.  Müxtəlif  ehtimallı  mümkün  hallar  üçün  informasiyanın  miqdarı 

düsturunu  1948-ci  ildə  K.Şennon  təklif  etmişdir: 

i

N

i

i

P

P

I

∑

=

−

=

1

2

log

    Burada:  -

informasiyanın miqdarı, N-mümkün halların sayı, p

i 

i-ci halın ehtimalıdır. 

---

Fərz edək ki, qeyri-simmetrik üzlərinin düşmə ehtimalları: 

8

1

.

4

1

,

2

1

4

2

1

p

p

p

=

=

kimidir. Bu halda informasiyanın miqdarı:  

75

,

1

8

14

8

3

4

2

2

1

8

1

log

8

1

8

1

log

8

1

4

1

log

4

1

2

1

log

2

1

2

2

2

2

=

=













+

+

=













+

+

+

−

=

I

bit olar. 

Eyni  ehtimallı  hallar  üçün  Şennon  disturu 

N

N

I

N

i

1

log

1

1

2

∑

=

−

=

  şəklində  düşür. 

Eyni  ehtimallı  hallarda  bu  informasiyanın  miqdarı  2  bit  (4=2

2

=2

1 

və  ya 

2

4

log

2

=

=

I

) olur. Göründüyü kimi, eyni ehtimallı hallarda alınan informasiyanın 

miqdarı daha çoxdur. Bu, əslində maksimal miqdardır. Informasiyanın miqdarının 

təyini üçün təklif edilən bu yanaşma ehtimallı üsul adlanır. Bu üsul hər hansı suala 

cavab  vermək  üçün  azı  nə  qədər  cəhd  edilməsini  təyin  etməyə  imkan  verir. 

Məsələn, 32 hərfli əlifbanın hər hansı hərfinin təyini üçün azı 5 addım tələb olunur. 

Son  dövrlərdə  elektronikanın  inkişafı  ilə  əlaqədar  informasiyanın  ən  kiçik  həcm 

ölçü  vahidi  olan  bitdən  yaranan  aşağıdakı  daha  böyük  ölçü  vahidlərindən  geniş 

istifadə olunur. 

1 bayt=8bit 

1 kilobayt (Kbayt)=1024 bayt=2

10

 bayt  

1 meqabayt (Mbayt)=1024 kilobayt=2

20

 bayt 

1qiqabayt (Qbayt)=1024 meqabayt=2

30 

bayt və s. 

 

nformasiyanın  kəmiyyətcə  qiymətləndirilməsinin  göstərilən  qaydaları 

informasiyanın  saxlanması  sistemini ikili təşkili ilə  üzvü surətdə  əlaqələndirilmə-

sinə imkan verir. 

 

9.   nformasiyanın semantik ölçüsü 

Hər  şeydən  əvvəl  qeyd  edək  ki,  informasiyanın  semantik  kəmiyyət  ölçüsü 

məna yükünün ölşülməsi istifadə oluna bilməz. 

Informasiya  məna  yükünün,  başqa  sözlə  semantik  səviyyədə  kəmiyyətinin 

ölçülməsi üçün informasiyanın tezarus ölçüsü daha məqbul sayılır. 

Belə  yanaşma  .U.  Şneyder  tərəfindən  təklif  edilmişdir.  .U.  Şneyder 

informasiyanın  semantik  xassəni ilk  növbədə istifadəçinin  verilən  xəbərləri qəbul 

etmək qabiliyyəti ilə əlaqələndirir və “istifadəçinin tezaurusu” anlayışı təklif edir. 

tezaurus  verilən  sistemin,  istifadəçinin  malik  olduğu  xəbərlər,  məlumatlar 

məcmusu kimi anlaşılır.  

Informasiyanın  məna  yükü  (S)  və  istifadəçinin  tezaurusu  (S

n

)  arasında 

nisbətən asılı olaraq istifadəçi tərəfindən qavranılan və sonra öz tezaurusuna daxil 

edən  informasiyanın  semantik  kəmiyyəti  (

c

)  dəyişir  S

n

=0  halında  istifadəçi  daxil 

olan  informasiyanı  anlamır  və  qavraya  bilmir;  S

n

  halında  isə  istifadəçi  verilmiş 

hadisə hər şeyi bilir və daxil olan informasiya ona lazım deyildir. 

Hər iki halda 

c

=0 

c

-nin  maksimum  qiyməti  ilə  S

n

  arasında  uzlaşma  olduqda  əldə  olunur  bu 

halda daxil olan informasiya istifadəçi tərəfindən başa düşülür, onun üçün təzədir 

və tezaurusu zənginləşdirir. 

---