Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

hazır  olmaq  barədə  cavab  verdikdən  sonra  verilən  şini  üzrə  verilənlərin  daxil 

edilməsi və ya çıxarılması həyata keçirilir. 

 

18. Fərdi kompyuterin periferiya qurğularinin təyinati və təsnifatı 

Müasir  kompüterlər  açıq  sistem  ideologiyası  ilə  yaradılır.  Yəni,  kompüter 

qurğuları  kifayət  qədər  sərbəst  fəaliyyət  göstərən  müəyyən  funksiyalar 

icraçılarıdır. Qurğuları bir-birinə qoşan hissə həmin qurğunun interfeysi adlanır. 

nterfeysin reallaşdırdığı qayda protokol adlanır. Bəzən interfeys dedikdə, qoşqu 

ilə  yanaşı,  həm  də  protokol  nəzərdə  tutulur.  Eyni  qurğu  üçün  bir  neçə  protokol 

ola  bilər.  Kompüter  daxilindəki  rabitə  kanallarında  siqnallar  yalnız  rəqəm 

formasında, 1 və 0-ları kodlaşdıran impulslar şəklindəötürülür. 

Fərdi  kompüterlərin  dialoq  vasitələrinə  monitorlar  və  informasiyanın  giriş-

çıxış  qurğuları  daxildir  (monitorlar  haqqında  əvvəlki  suallarda  məlumat 

verilmişdir).  Bu  qurğular    kompüterin  bütün  qurğularının  işini  idarə  edən  və 

ə

laqələndirən  elektron  sxemdir.  Sxemin  girişinə  prosessorun  yerinə  yetirəjəyi 

ə

məliyyatın  kodu  verilir.  Çıxışda  isə  idarəediji  siqnallar  alınır.  Həmin  siqnallar 

verilmiş  əməliyyata  müvafiq  olaraq  maşının  hər  bir  qurğusunun  nə  edəjəyini 

bildirir.  

Daxiletmə  –  xarijetmə  qurğuları  informasiyanın  kompüterə  daxil  edilməsi  və 

kompüterdən  xarij  edilməsi,  həmçinin  istifadəçi  ilə  kompüter  arasında  ünsiyyətin 

təmini  üçün  istifadə  olunur.  Daxiletmə  –  xarijetmə  prosessləri  daxili  yaddaşdan 

istifadə  etməklə  aparılır.  Müasir  kompüterlər  bu  qurğulara  klaviatura  maus  tipli 

manipulyator,  hərf-rəqəm  və  qrafik  çap  edən  qurğu  (printer),  displey  (monitor), 

qrafikçəkən qurğu (plotter), skaner və s. aiddir.  

darə  pultu  hesablama  prosesinin  gedişi  zamanı  proqramçı  və  ya  operator 

tərəfindən  sistem  əməliyyatlarını  yerinə  yetirmək  üçündür.  Kompüterə  texniki 

xidmət göstərildikdə pultun arxasında mühəndis – texniki işçilər oturur.  darə pultu 

çox vaxt konstruktiv olaraq prosessorla birlikdə quraşdırılır və idarə pultunun bir 

çox düymələri klaviaturada yerləşdirilir.  

Sistem  interfesyi  kompüterin  qurğularının  qarşılıqlı  əlaqəsini  və  onlar  arasında 

informasiya  mübadiləsini  təmin  edir.  Orta,  böyük  və  super  komputerlərdə  sistem 

interfeysi  özünün  daxiletmə-xarijetmə  prosessorlarına  (onlara  kanallar  deyilir) 

malik  olan  mürəkkəb  qurğulardan  ibarət  olur.  Bu  qurğular  kompüterin  hissələri 

arasında informasiya  mübadiləsinin yüksək sürətlə aparılmasını təmin edir. Mini-

kompüterlərdə sistem interfesyinin funksiyalarını sistem şinləri yerinə yetirirlər.  

Xariji  qurğuların  idarə  olunması  və onların sistem  interfeysi ilə  əlaqələndirilməsi 

üçün  qrup  idarəetmə  qurğularından,  adapterlərdən  və  kontrollerlərdən  istifadə 

olunur.  Göstərilən  idarəetmə  qurğuları  öz  işlərini  uyğun  idarəediji  proqramlar 

(drayverlər) vasitəsilə qururlar  

nformasiyanın  daxiletmə  qurğularına  klaviatura,  skanerlər,  manipulyatorlar  – 

maus, trekbol, joystik, işıqlı qələm, sensor, ekranlar və s. aiddir.  

---

Klaviatura  –  klaviatura  verilənləri  və  əmrləri  maşina  daxil  etmək  üçündür. 

Klaviaturanın düymələrini 4 qrupa bölmək olar. Birinji qrupa daxil olan düymələr 

klaviaturanın mərkəzində yerləşir. Onlar hərf və rəqəmləri, bir sıra digər simvolları 

maşina daxil etmək üçündür.  

kinji  qrupa  idarəediji  düymələr  daxildir.  Onlar  birinji  qrup  düymələrin  sağ  və 

solunda yerləşib idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirir. Esj -  «Esjape» sözündən 

götürülüb  «çıxmaq»  deməkdir.  Bu  düymənin  basılması  ilə  jari  sətrin  simvolları 

maşın tərəfindən nəzərə alınmır, bəzi hallarda isə silinir. 

Bu düymə kursoru 8 mövqe sağa (sola) sürüşdürür.  

Jtrl - jtrl (jontrol – «idarəetmə» deməkdir). Bu düymə adətən digər düymələrlə 

qoşa işlədilir. Onun yerinə yetirdiyi funksiyalar çox müxtəlifdir. Bu funksiyalarla 

yeri gəldikjə tanış olmaq olar.  

Shift  –  bu  düymələrdən  klaviaturada  iki  ədəddir.  Böyük  hərfləri  və  xüsusi

 

simvoları maşina daxil etmək üçündür.  

Alt-Alt (Alternate – «dəyişkənlik etmək» sözündəndir) Jtrl və Shift düymələri 

 

kimi o da başqa düymələrlə qoşa işlədilir.  

 

Bajkspaje  –  bu  düymə  kursoru  bir  mövqe  geri  qaytarır  və  üzərində  dayandığı 

simvolu silir. Bajkspaje – «geri qaytarma» mənasındadır.  

            Bu  düymə  «daxiletmə»  düyməsi  adlanır.  Jari  sətir  yığılıb 

qurtardıqdan  sonra  növbəti  sətrə  keçmək  üçün  istifadə  olunur.  Bu 

düymənin köməyilə əmrlər və verilənlər yaddaşa göndərilir.  

PrintSjreen  –  PrintSjreen  «kadrın  çap  edilməsi»  deməkdir.  Təklikdə  basıldıqda 

ekranda  ulduz  işarəsi  görünür.  Shift  düyməsi  ilə  paralel  basıldıqda  ekrandakı 

informasiya çapa çıxarılır. Bundan əvvəl təbii ki, çap qurğusu işə hazır vəziyyətdə 

olmalıdır.  

JapsLojk  -    bu  düymədən  istifadə  etdikdə  böyük  hərfləri  yığmaq  məqsədilə  hər 

dəfə  Shift  düyməsindən  istifadə  etməyə  ehtiyaj  qalmır.  Lakin  bu  düymənin  təsir 

dairəsi  yalnız hərfləri    əhatə  edir.  Yuxarı  registrin  digər simvollarını  daxil  etmək 

üçün  Shift  düyməsi  istifadə  edilməlidir.  JapsLojk  düyməsinitəkrarbasdıqda 

klaviatura əvvəlki iş reciminə qayıdır.  

Sjroll  Lojk  -    bu  düymə  özlüyündə  heç  bir  təsir  göstərmir.  O,  Jtrl  düyməsilə 

birlikdə maşının işini dayandırır və bundan sonra maşın klaviaturadan yeni əmrin 

daxil edilməsini gözləyir.  

Klaviaturada üçünjü qrup düymələr kursorun hərəkətini istiqamətlən-dirmək 

və ədədi simvollarla işləmək üçün nəzərdə tutulub. 9 rəqəmdən əlavə bu qrupa 4 

hesab əməlinin işarələri də daxildir. Bu da hesabi ifadələrin komputerdə jəld daxil 

edilməsinə  imkan  verir.  Qrupun  düymələri  iki  recimdə  –  rəqəm  və  qeyri-rəqəm 

recimində işləyə bilər. Recim Num Lojk düyməsinin köməyi ilə seçilir.  

---