Rüstəm Kamal
128
Qadınla Kişini birləşdirən əlaqə (məhrəm) nəfəsdir, insan
nəfəsidir. "Məhrəm qadın təmasından nəfəsi tıncıxdı"...;
"Bir-iki kərə baxışları rastlaşdı, üçüncü dəfə Qadın dönüb
onun gözlərinin içinə baxanda, sözsüz-sovsuz bir-birlərini
başa düşdülər" ("Kəpənək"); "Qadın bədəninin qoxusu
dalğa-dalğa qalxıb beynini, şüurunu dumanlandırdı,
ürəyinin
döyüntüsünü
artırdı,
gərilmiş
bədəninin
damarları boyu gəzişdi..." ("Kişi qırığı");
"...baştərəfdəki ikiadamlıq çarpayının üstündəki tül
örtüklü yastıqların durumundan bilirdi ki, xeyli vaxtdır,
məhrəm nəfəslə isinməyib..." Paltar qadın dünyasını və kişi
dünyasını birləşdirən predmet simvolikasıdır: "...Bir azdan
əlində yol sumkası, qoltuğunda qovluq qapıdan çıxanda,
səhnəyə yavaşdan:
- Sən allah, bir qat alt paltarı al gətir mənə, - dedi"
("Çıxış" hekayəsi).
Paltar qoxusu, qadın bədəninin qoxusu, dünyanın semiotik
kodlarıdır. Ümumiyyətlə, insanın beş duyğusunun subspecie
dili N.Əbdülrəhmanlının nəsrində fəal iştirak edir.
Nərimanm etibar etdiyi bir şey var - yaşantı yaddaşı!
Əslində bu nəsr xatırlama poeziyasıdır. Mətnin "çoxsəsliyi",
bilgi-informasiya
layları
yaşantı
yaddaş
(müəllifin,
personajların) ilə əlaqədardır. "Həmin anlardasa xəstənin
içindəki hər şey dönürdü: get-gedə öləziyən yaddaşındakı
adamlar, evlər, ağaclar... başıaşağı durur, yeriyir,
danışırdılar..."
"Ayın dünyanı bürümüş aydınlığı, havanın sərinliyi bir
göz qırpımında... bağlı yaşantılarını yuyub apardı, fikri-
zikri səhər gördüyünün üstünə qayıtdı..." ("Şeytan
mövsümü").
Yaşantı yaddaşı obrazların metaforik realizə imkanlarına
hesablanıbdır. "Yelçəkən". "İşıqsızlıq", "Kəpənək", "Dönəl-
gə". "Şeytan mövsümü" - metaforanın metamorfozasını
Rüstəm Kamal
129
(tavtologiyaya görə üzr istəyirəm) görürük. Bu, Azərbaycan
nəsrindən
gələn
ənənədir.
Nəriman
ənənəni
yaxşı
mənimsəyibdir.
Əgər metafora epik təhkiyəyə tam keçmirsə, epik təcrübənin
paylaşmasına, söylənilməsinə sərf olunmursa, deməli, rudiment
halında qalacaqdır. "Uşaq vaxtı gün uzunu havanın qaralmağını
ürək döyüntüsüynən gözləyirdik. Vədə yetişən kimi, çıxıb
çaylaq daşından hörülmüş evimizin dəlmə-deşiklərində
gecələyən sərçələri tutardıq. Qorxudan ürəkləri ovcumda
partlayan quşcuğazları indiyəcən yadımdan çıxara bilmirəm.
....Və günlərin birində mənim də ürəyim həyatın
ovcunda belə partlayacaq". ("Ömürlüyüm"). Nərimanın
nasirlik istedadım şərtləndirən vizual kodla yanaşı, akustik
koddur. Səs dünyaları, fərdləri bir-ləşdirir. Səs məkanı
formalaşdırır. "...avtobusun səsi göyəm kolunu keçməmiş
Məsmə arvad bərkdən söylənə-söylənə süpürgəçiliyini
etməyə yollanacaq..."
Naturfəlsəfə baxımdan onun qəhrəmanları Yel ünsürünə
bağlıdırlar. Onlar qarabasmada, yuxuda uçurlar. "Yerdən
qaldırdılarmı, yoxsa özümü havada uçurdu - xəstə bunu
araşdıra bilmədi" ("Dönəlgə"). Bu qəhrəmanlar yel kimi
bir yerdə qərar tutmurlar. ("Dönəlgə"), yaxud yeldən
əziyyət çəkirlər: "Səhər qalxıram, canımdakı yel məni dinc
oturmağa qoymur" ("Yelçəkən").
Nəriman Əbdülrəhmanlı nəsri etnik təcrübənin milli
təhkiyədə
realizə
imkanlarını
öyrənilməsi
baxımmdan
dəyərlidir. Klassik təhkiyənin (burada 60-cı illəri də daxil
edirəm) povest hekayə miqyasına hesablandığı бир вахтда
Nərimanın эюзлянилмядян romanlarla сящнядя görünməsi
эюрясян, ня иля баьлыдыр?
Rüstəm Kamal
130
ЕЛЧИН ЩЦСЕЙНБЯЙЛИ:
TARİX EHTİRAS KİMİ
Бу кичик гейдляр Елчин Щцсейнбяйлинин «Он цчцнъц
щявари
–
141-ъи
Дон
Жуан»
роман-екскурсу
щаггындадыр. Тяхминян ейни вахтда башга дяйярли
йазычы (Н.Ябдцррящманлы) həmin тарихи образа - Оруъ
бяй Байата мцраъият едир. Ялбяття, бу романлар йазы
цслубуна, тящкийя стратеэийасына эюря бир-бириндян
фярглянир. Инди онлары мцгайися етмяк фикриндя
дейилик. Щяр биринин юз цстцнлцйц, юз формасы, юз
йанашма тярзи вар... Щяр икисинин ъящди мцщцм
йарадыъылыг акты кими дяйярляндирилмялидир. Бир дя
ваъиб оланы – Азярбайъан романынын гаршысында йени
мювзу,
сцжетйарадыъылыьы
имканларынын
эенишлянмясидир.
Романын архитектура ландшафты мцяллифин «тарихи
эюзцнц», мцшащидя вя тяяссцратларыны фокуслашдырыр.
Шящярлярин кечмиши вя буэцнкц тарихи пейзажы
щадисяляри фяргли фокусларда эюрмяйя имкан верир.
Йазычы о дюврцн мемарлыг ландшафтыны, испан
ъямиййятинин иътимаи-сосиал моделини бярпа едир.
Архитектура ландшафты охуъу гаврайышынын еффектли
цсулларындан биридир. Биздя ики йазычыда визуал
архитектура йаддашыны вя мемарлыг щяссаслыьыны
сезмяк олар: Анарда вя Елчин Щцсейнбяйлидя.
Йарымфясиллярин башлыглары («111999 ситряли
адам», «Хялвятхана ящвалаты», «Оруъ Байатын вя мяним
хач
суйундан
кечмяйим».
«Гайде
иля
кябин»,
«Еспелатонун вя «щансыса иранлынын 999 нюмряли иши»
вя с.) сцжетин мараглы олмасыны тямин едир.
Dostları ilə paylaş: |