Mikroprosessorli avtomatika va telemexanika tizimlari

Signal ochilgandan so ‘ng, marshmtning davriy nazorati
keltirilgan dastur bo‘yicha poyezd birinchi seksiyaga kir-
gunga qadar davom etadi. Bundan keyin harakat xavfsizli-
gini ta’minlashda zarur boTgan shartlarini tekshirgan holda,
marshmtni ajratish (pa3MHKaHHe) dasturi amalga oshiriladi.
2.4. Strelka va signallarning
m ikroprotsessorlik m arkazlashtirish
Strelka v a signallam i m ikroprotsessorli m arkazlashtirish, 
releli elektr m arkazlashtirishning funksional turi boTib,
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

am aldagi elektr m arkazlashtirishlam i qayta qurish va yangi- 
larini loyihalashga m o ‘ljallangan.
M PTs-I ni yaratishdan m aqsad - qoidalam i talab etilgan 
releli elektr m arkazlashtirish tizim larini m ikroprotsessorli 
elem ent bazasiga, stansiya navbatchisi harakatlari v a SMB 
qurilm alarini buzulm aslik v a harakat xavfsizligini saqlagan 
holda o ‘tkazish.
E lektr m arkazlashtirishning q o ‘shim cha ravishda, tex- 
nologik jaray o n lam i avtom atlashtirishning quyi darajasi si- 
fatida yangi funksiyalar, m asalan, protokollashtirish, m a ’lu- 
m otlar bazasini yaratish, A SU ning yuqori darajasida elektr 
m arkashlashtirish bilan b o g ‘lanish m aT um otlarini displeyga 
chiqarib berish im koniyatlari yaratiladi.
T izim ta rk ib i. D astur v a apparat vositalaridan tashkil 
topgan M PTs-I strukturasi k o ‘p darajali sxem a asosida qu- 
rilgan boTib, unga quyidagi tuzilm alar kiritilgan: dialogli; 
obyektlar holatini boshqarish; obyektlam ing holatini nazorat 
qilish; obyektlar texnik holatini diagnostika qilish; norm a- 
tiv-m aT um otnom a; poyezdlar harakati texnologik jarayoni, 
nazoratdagi obyektlam ing holati v a sxem atik chizm asini aks 
ettirish; o ‘zini diagnostika qiluvchi M PTs-I apparaturasi; 
tizim ishlashini protokollashtirish; tegishli aloqa kanalidan 
axborotlam i uzatish v a m aT um otlam i ishlab berish; asosiy 
nim tizimlar.
Turli darajadagi M PTs-I lar ichiga quyidagi sxem alar ki- 
rilitgan:
- m arkazlashtirishning boshqarish kontrollyeri (qisqa- 
rilgan holda UKTs deb belgilangan), m arkaziy qaram li- 
kning m antiqiy dasturi bilan stansiyada m arshrutlashtirilgan 
harakatlam i am alga oshirish uchun;
- boshqaruv kom andalarini berish v a poyezd holatini 
k o ‘z bilan k o ‘rish uchun stansiya navbatchisining avtom at- 
lashtirilgan ish jo y i (qisqarilgan holda A R M D SPdeb belgi- 
langan);
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- M PTs-I ning uzoqlashtirilgan obyektlar holatini m oni- 
toring qilish im koniyatini ta ’m inlash uchun elektrom exanik- 
ning avtom atlashtirilgan ish jo y i (qisqarilgan holda A R M
ShN deb belgilangan);
- A R M D SP yoki U K T larda nosozlik b o ‘lganda, strel- 
kalam i to ‘g ‘ri sim lar orqali (yordam ida) boshqarish uchun 
zaxiraviy boshqaruv pulti;
- y o ‘l qism ining b o ‘sh yoki bandligini nazorat qilish ap- 
paraturasi, strelkalam i, svetoforlam i boshqarish sxem alari.
X a v fsizlik k o n sep siy asi. M PTs-I ning qurilishida, buzil- 
ish sodir b o ‘lganda, tizim ni tiklanm aydigan him oya holatiga 
keladigan xavfsizlik konsepsiyasi ishlab chiqilgan. Ish ho- 
latini qayta tiklash faqat inson aralashuvi bilan am alga os- 
hirish m um kin. M PTs-I tizim i him oyalangan arxitekturani 
(o ‘rtacha aloqali o ‘rinbosar tizim ), axborot uzatish kanallari 
v a dasturlarida, apparatlarda sodir b o ‘luvchi xavfli buzilish- 
lardan saqlash uchun v a ijrochi obyektlar bilan him oyalan- 
gan interfeyslar (obyektlar bilan xavfsiz bo g ‘lanish qurilm a- 
lari) qoTlagan holda qurilgan.
M PTs-I tizim ining ishonchlikligini oshirish uchun um u- 
m an olganda, alohida elem entlar buzulishlariga nisbatan 
barqarorlik (bardoshlik) prinsiplari ishlatilgan, jum ladan, 
m arshrut o ‘m atilishida (signalni ochm asdan) strelkani indi- 
vidual o ‘tkazib, shu bilan birga, A R M D SP pultidagi (strel- 
kali seksiya y o lg ‘on band holatida) yordam chi tugm a bilan 
yoki pult-tablodan «zaxiraviy boshqarish» tartibida.
2.5 M P T s-I n in g asosiy te x n ik x a r a k te r is tik a la r i
M arkaziy ishlab bem vchi tizim ning bir kom plekti, aso- 
siy v a zaxiraviy kom pyuterlardan (protsessorlardan) tash- 
kil topgan boTib, 150 ta m antiqiy obyektlam i (kom pyuter 
dasturidagi stansiyaning haqiqiy obyektlari), 1000 ijrochi 
obyektlam i (strelkalar, svetoforlar, rele ch u lg ‘am lari, rele
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kontaktlari v a boshqalar) boshqarishi m um kin. B unday son- 
li obyektlar, m isol uchun 4 0 -6 0 tagacha strelkali stansiyaga 
to ‘g ‘ri keladi. Strelkalari k o ‘p sonli stansiyalam i loyihalash- 
da, b ir nechta m arkaziy ishlov beruvchi tizim lam i, aloqa 
sirtm og‘i yordam ida o ‘zaro ulash usuli bilan kengaytirish 
m um kin. B unda, har bir m arkaziy ishlov bem vchi tizim , 
stansiyada biriktirilgan qism ni (m intaqani) boshqaradi.
M PTs-I ning texnik tarkibiga, texnik holatini diagnostika 
qiluvchi apparat va dastur, SMB qurilm alari alohida 
k o ‘rsatgichlarini o ‘lchab bem vchi 
vositalar kiritilishi 
m oT jallangan. T exnik holati haqidagi axborot A RM ga 
chiqariladi v a tizim protokolida ro ‘yxatga olinadi.
M PTs-I ning elektron apparaturasi holat chegarasigacha 
ekspluatatsiya qilinuvchi, qayta tiklanuvchi m ahsulotlar 
qatoriga 
kiradi. 
Ishonchlilikning 
berilgan 
darajasini 
ta ’m inlash uchun asosiy tugunlam i rezervlash nazarda 
tutilgan. M PTs-I dasturiy ta ’m inoti m x satsiz kirishlardan 
h im o y a la n g a n .
Tizim qurilm alaridagi m aTum otlar, elektr ta ’m inotining 
tanaffus 
v a 
buzilishlarida, 
buzib 
k o ‘rsatish 
va 
yem irilishlardan him oyalangan. E lektr ta ’m inotning uzoq 
davom etgan o ‘chirilishida, tizim qurilm alarida m aTum otlar 
saqlab qolinadi v a ulangandan so ‘ng tiklanadi. M PTs, yuqori 
darajali boshqam v v a axborot tizim lari bilan o ‘rindoshdir. 
M PTs-I strelka v a svetoforlam i m arkazlashtirishning releli 
turidan b ir qator afzalliklarga ega:
- k o ‘pgina tugunlam i o ‘rinbosar nusxalari, shu ju m lad an
m arkazlashtirishning «yuragi» boTgan, m arkaziy protsessor 
hisobidan ishonchlilikning yuqori darajasiga ega;
- nazorat v a b oshqam v obyektlari (strelkalar, svetoforlar, 
pereezdlar v a boshqalar) 
bilan m arkaziy 
protsessor 
qurilm alari orasidagi axborot alm ashuvining uzluksizligi 
hisobidan poyezdlar harakat xavfsizligining yuqori darajasi 
ta ’m in la n a d i;
- texnologik funkiyalam ing kengaytirilgan to ‘plam i,
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

svetofom i ochm ay turib m arshm tni tutashtirish, strelkalam i 
talab etilgan holatda blokirovka qilish, svetoforlardagi ta ’qiq 
k o ‘rsatkichi, izolyatsiyalangan y o ‘l qism larida m arsh m t 
tuzishning m ustasnoligi uchun v a boshqalar;
- ekspluatatsion v a texnik xodim lar uchun stansiyadagi 
SMB qurilm alari holati haqida, shu v a boshqa axborotni 
regional tashish boshqam v m arkaziga y uqori m a ’ lum otdorlik 
im koniyati bilan uzatish;
-
ekspluatatsion 
xodim lam ing 
SM B 
obyektlarini 
boshqarish b o ‘y icha harakatlari v a stansiyadagi butun 
poyezdlar vaziyatini kerakli tahlil qilgan holda, uzluksiz 
a rx iv la s h im k o n iy a ti;
- m arkazlashtirish apparat vositalarining holatlarini, 
obyektlam i boshqarish v a nazoratida o ‘m atilgan diagnostik 
n azo rat;
- peregon v a stansiyalarda shu stansiyalardan o ‘tuvchi 
poyezd raqam larini va SMB qurilm alaridagi ham m a 
buzilishlam i hisobga olish im koniyati;
- jih o zlam in g ancha kichik o ‘lcham i, natijada, ulam i 
joylashtirish uchun uch -to ‘rt m arotaba kichik hajm dagi xona 
talab qilinishi;
- qurilish-m ontaj ishlarining nisbatan kichik hajm i;
- ekspluatatsion xizm at k o ‘rsatish uchun kam xarjlar;
- stansiyalarda eskirib qolgan turdagi m arkazlashtirish, 
yangi m arkazlashtirish postini qurm asdan turib yangilash 
im koniyati;
- M PTs-I quyidagi m asalalam i yechadi:
- bekat navbatchisi buym qlarini qabul qiladi v a ijro etadi;
- strelkalam i m arshm t v a individual tarzda o'tk azad i;
-
strelkalam i 
m arshm tlam ing 
ham m a 
turlarida 
t u t a s h t i r a d i ;
- peregon va stansiya svetoforlari signal k o ‘rsatkichlarini 
boshqaradi;
- m arshm tlam ing ham m a turlarini avtom atik tarzda 
a jra ta d i;
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- boshqariluvchi SM B obyektlar holatini nazorat qiladi;
- poyezdlar vaziyati v a stansiyadagi voqelikni berilgan 
vaqt orasida tahlil qilish im koniyati bilan arxivini olib boradi;
- D SP ning harakatlarini ro ‘yhatga olish;
- A R M D SP da voqelik protokolini chop etish;
- shunday yoki bundan yuqori boshqaruv darajadagi 
tizim lar bilan axborot alm ashuvi.
- Sanab o ‘tilgan m asalalam i yechish uchun MPTs-I 
funksiyasi quyidagilam i bajaradi:
- poyezd m arshm tini svetofom i ochish bilan o ‘m atadi;
- poyezd m arshm tini svetofom i ochm asdan o ‘m atadi;
- m anyovr m arshm tini svetofom i ochish bilan o ‘m atadi;
- m anyovr m arshm tini svetofom i ochm asdan o ‘m atadi;
- m anyovr m arshm tini yop iq svetoforgacha o ‘m atadi;
- o ‘m atilg an m arshm tni bek o r qiladi;
- svetofom i berkitadi (o ‘chiradi - qizil chiroqqa);
- stansiyadagi ham m a svetoforlam i berkitadi;
- svetofom i qayta ochadi (m xsat chirog‘i yonadi);
- svetoforda ta k lif chirog‘ini yoqadi (yonib-o‘chib 
tu r u v c h i o q c h iro q ) ;
- stansiya v a peregondagi svetoforlam ing ta ’qiq 
k o ‘r s a t k i c h i n i b lo k i r o v k a q il a d i ;
- svetoforlam i avtom atik ishlash tartibiga o ‘tkazadi;
- svetofor lam palari y onish tartibini boshqaradi;
- m arsh m tlam i avtom atik ravishda ajratadi (uzadi);
- izolyatsiyalangan y o ‘l qism ini sun’iy ravishda ajratadi 
(uzadi);
- izolyatsiyalangan y o i qism ini individual ravishda 
tu ta s h tira d i;
- izolyatsiyalangan y o i qism ini blokirovka qiladi;
- izolyatsiyalangan y o i qism iga «sohta band» m aqom ini 
beradi;
- strelkani individual o ‘tkazadi;
- strelkani avtom atik ravishda q o ‘riqlash holatiga 
o ‘tk a z a d i;
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- strelkani berilgan holatda blokirovka qiladi;
- strelka yuritgichni elektr isitishini boshqaradi;
- avtoblokirovka bilan jih o zlan g an peregonda y o ‘nalishni 
alm ashtiradi;
- stansiyadagi pereezd signallashtirishni boshqaradi;
- y o ‘l m ontyorlari ogohlantirishini boshqaradi;
- j ihozlar j oy lashishi m arkazlashtirilgan avtoblokiro vkalik 
peregon v a stansiyalarda rels zanjirlarini kodlashtiradi;
- qisqa m uddatli buzilishlam i ro ‘yxatga olish;
- svetofor k o ‘rsatkichlarining o ‘zaro b o g ‘liqligini ta ’m in- 
lash;
- releli qurilm alar bilan interfeys rele yordam ida b o g ‘la- 
nish;
- tez yurar poyezd m arshm tlarini tutashtirish;
- y a r im avtom atik blokirovka bilan j ihozlangan peregonlar 
(poyezd j o ‘natish uchun m x sat berish va bekor qilish, poyezd 
kelganligi haqida xabar berish) bilan bo g ‘ lanish;
- strelka va svetoforlam i ikkilanm a boshqarish;
- tepalik avtom atik m arkazlashtirish bilan b o g ‘lanish;
- o ‘m atilg an to ‘xtatish tirgagini boshqarish;
- harakat tarkibi holatini nazorat qurilm alari bilan 
b o g ‘la n is h ;
- jih o z la r jo y lash ish i m arkazlashtirilgan avtoblokirovkali 
peregonda o ‘tish svetoforlarini boshqarish;
- jih o z la r jo y lash ish i m arkazlashtirilgan avtoblokirovkali 
peregonda
- pereezddagi signallashishni boshqarish;
- yuqori darajali boshqam v tizim lari bilan b o g ‘lanish.