Milliy ideologiya

 

23 

Avstraliyada  da`slep  keyin  tirna  straus  mayegin  tauwip  oni  aspang`a  ilaqtirg`an  ol  jarilip 

onnan  kun  payda  bolg`an  dep  esaplaydi.  Egipette  «O`liler  kitabindag`i  biyiklikte  (xolli)  uya  bolg`an 

onda ulli tototun£ g`azdin` mayeginen kun payda bolg`an ol qudaylardi, adamlardi jaratqan deydi. 

Grekler  kosmetikaliq  jumirtqa  haqqindag`i  afsanalardi  sotsialliq  ten`sizlikke  paydalanadi. 

Misali  perua  qa`wimlerinen  dun`yaliq  jumirtqa  ol  u`sh  mayekten  turadi.  Birinsheden  qiyaller, 

ekinsheden  jauingerler,  u`shinshiden  barliq  basqalar.  Ertedegi  Egipettin`  afsanalarinda  quday  barliq 

basqariwshilar  jumirtqadan  jaratqan.  Qitay  mifinde  qarliqosh  mayekti  tu`sirip  alg`anda  Kien-ti  degen 

hayal  jumirtqani  jutip  jibergen  onnan  ha`mledar  bolip  bala  tuwg`an  og`an  Jumirtqa  dep  at  bergen.  Ol 

balanin`  urpaqlari  In`  dinastiyasin  du`zgen  onnan  barliq  Qitay  imperatorlari  shiqqan.  Iranda  musilman 

sufilari quday «qanatsiz pa`rsiz qus£ nurda «aq gawhar- mayekten jaratilipti.£ 

musilmanlarda quday en` da`slep Muhammeddin`  nurin  aq-gawhar jumitrqadan  do`retilgen 

aq tawis tu`rinde  aratqan Tauis w000 shaqasi bar daraqqa otirg`izildi, bolajaq adamlardin` jani tauisqa 

qaradi ha`m qustin` denesinin` qanday bo`legin ko`re qalsa, jerdegi uakilligin yag`niy Kim basin ko`rse  

ol basqariwshi, Kim ayag`in ko`rse xizmetker ma`rtebesin aldi delingen. 

Ertedegi grek miflerinde dun`yaliq daraq- tamiri joqari, shaqasi to`men, bul a`lemnin` belgisi 

delinedi. Sibir xaliqlarinin`  tu`siniginde shamanlardin` tytiwina tu`rkiy- do`retiwshi sol daraxta jiyi-jiyi 

bolip turadi. 

Ertedegi  egipetlilerde  aspan  qurg`aqliqtin`  ,  suwlardan,  kanallardan  turg`an.  Qus  joli-  ol 

aspandag`i  Nil da`r`yasi, Unishadti  usi jerde ne  jasasa joqarida sol, joqarida ne jasasa jerdede sol dep 

tu`sindirgen. 

Ush  Yarusliq  dun`ya-  joqarg`i  yaris-  jerdin`  joqaridag`i  dun`ya,  to`mengi  dun`ya.  Ortadag`i 

yarus onda adamlar jasaydi dep tu`singen. To`mengi dun`yada jer asti bo`lekler, joqarg`i dun`yada kun, 

ay,  juldizlar.  Tibetlerde  qudaylardin`  aspandag`i  oblasti 

–

  aq  tu`ste,  adamlardin`  jerdegi  oblasti  qizil 

tu`s, to`mengi oblasti 

–

 ko`kiltir tu`s deydi. 

Ispaniyada  aspan  bir  neshe  yarislardan  turip  onda  ha`r  kim  qudaylar  perishteler 

jasaytug`inlig`i Sulayman Baqirg`aniydin` Muhammed payg`ambardin` arshi ag`dag`a barip Alla menen 

ushrasqandig`i xaqqinda poemada aytilg`an. 

Bizin`  fl`klordanda  Jeti  qabat  jer  aspan,  Iyngi  jer  menen  janasqan  degen  qosiq  qatarlarida 

ushirasadi. 

U`sh dun`ya ma`selesi ertedegi batis dinlerinde de belgili. Bibliyada dun`yanin` u`sh aytiladi. 

Quranda «Bizler aspanda jerdi ha`m olardin` arasin jaratqan (n`u`.g`).£ Dun`ya modeli beish jer dozaxti 

o`zinin` ertedegi tu`sinigine iye. 

ush  dun`ya  haqqinda  adamlardin`  pikirleri  esaptin`  u`shlik  sistemasi  yag`niy  u`shke  deyingi 

sanau  menen  baylanisli.  Geypara  qa`wimlerde  XIX  a`sirde  bir,  eki,  u`sh  degen  san  g`ana  bolg`an. 

(Geyparalarinda a`0 g`a deyin). U`sh sani ko`plikti bildirgen ha`m ilahiy bolg`an. Onin` qaldig`i qarg`is, 

zagovorlarg`a, duwalaw ku`shin beriw ushin u`sh reet qaytalag`an. Vavilonda aspan qudayi 

–

 Abu, jer 

qudayi 

–

  Mardak,  jer  asti  qudayi  Ea.  Daosizmda  u`sh  iyelewshi  aspan  qudayi,  jer  qudayi,  suwqudayi. 

Indiyada  Braxma-jariq,  Vishnu-hawa,  Shiva-ot.  Keyin  Brama-  uzliksiz  ha`reket,  Vishnu-do`retiwshi, 

Shiva- buziwshi qudaylar bolg`an. 

Ras-Shamra degen fimikiy tekstinde muhaddes neke aytilip onda aspan 

kung`u

 al jer qalin`liq 

retinde  sa`wlelengen.  Bibliyada  ha`m  Quranda  da`slepki  jer  menen    aspannin`  qosilg`ani  haqqinda 

isenimnin`  qaldiqlari  ushrasadi.  Quranda  ka`pirler  aspan  ha`m  jerdin`  qosilip  turg`anin,  keyin  bizler 

olardi bo`lip ayirg`animizdi ne ushin bilmedi. (XXI,qa`) delingen. 

---

 

24 

Indiyanin`  Upaniadinda  dun`ya  adamg`a  uqsag`an.  Da`slep  bul  dun`ya  Adam  obrazindag`i 

Atmanda bolg`an. Ol o`zin ekige bo`ldi yag`niy erkekke ha`m hayalg`a. Ol ha`mme na`rseni tuwdiradi. 

Ertedegi  Qitay  miflerinde  Chjun-u  ulli  Chjun  ha`m  Qara  Li  aspandag`i  jerden  bo`ldi  delinedi.  Islam 

dinindegi  Adam  atanin`  payda  boliwi  onin`  qabirg`asinan    hawa  enenin`  payda  boliwida  usi  siyaqli 

mifler. 

Ertedegi  miflerde  olar  da`slep  haywanlar  iyesi,---  qudayi,  en`  jda  ku`shli  analar  haqqinda 

boldi. 

Indju`zde  en`  da`slep  ha`mme  jerde  suw  boldi  lekin  tas  anna  xayuanlardi  onnan  keyin  qizdi 

jaratti  onnan  adamzat  o`sti  payda  boldi.  Materairxatti  neke  gruppaliq  edi  ha`m  ananin`  tuwislig`i 

moyinlaydi. 

Materiarxattin`  patriarxat  penen  almasiwi  hayallardin`  dun`yani  do`retiwshi  biykarlaydi  yaki 

kishireytti.  Misali  Saxalindegi  naniwlar  xadaw  o`z  hayali    menen  dun`yani  du`zdi  keyin  oni  o`ltirdi 

deydi. 

Ko`p qa`wimler jerdi ilahiydag`i balalar ku`shli erler do`retti dep esaplay basladi. 

Gonchar o`ndiriwshi dun`ya ilaydan payda boldi degen tu`sinikke tiykar boldi. Islamda Adam 

ata ilaydan islendi degen  tu`sinikte usinnan payda boliwi itimal. 

4. Adamlardin` miflerdi haqiyqatliq penen salistiriwinin` payda boliwi. 

Adamzattin` progressi magiya menen emes al oni jen`ip aliw menen baylanisli boldi. Birinshi 

grek filosoflari materialistler kelbetsiz magiyaliq ku`shke isenimdi biykarlaydi. Zarurlik tu`sinikti oylap 

tapti. 

Leykin  hesh  na`rse  sebepsiz  payda  bolmaydi  deydi.  Geypara  ertedegi  oyshillardi  ilimiy 

bilimler jetispegennen sueveriyalerge (irimlarg`a) tiykar berdi. 

Ellada da magiya ha`m ilimnin` arasinda turg`an filosoflarda boldi. 

Empedoks o`zinde filosofti, vrachti, koldundi astronomdi astrologti, ilimpazdi ha`m sueverdi 

ko`rsetti.  Ol  rimnin`  eki  ju`zli  Yakus  qudayin  eske  tu`siredi.  Yakkusti  bir  beti  u`zliksiz  alg`a  ilimnin` 

payda boliwina qaratilsa ekinshi beti ertedegi grek miflerine qaratildi. Empedokl shayir, orator, siyasiy 

isker,  demokratiyani  jaqlawshi  edi.  Ol  jiltirg`ana  kiyimde,  basti  del`fiylik  venokta,  mis  sandalda  ju`rip 

barliq  awiriwdi  jaziw  uqibina,  dauldin`  (uragannin`)  qiyamet  ashiwin  qaytaraman,  jemis  zu`ra`a`tin 

jetkeremen. Aydada o`lgenlerdin` janin shaqiraman dep jariyaladi. Ol dinnin` quday ekenligin da`lillew 

ushin Etna bul kamanin` kraterine sekirip tu`sti, vulkan oni jutip jiberdi tis bashmaqinin` bireuin keyin 

zin`g`itti. 

Pifagordin`  san  haqqinda  tahliymatti  ta`biyattin`  sanliq  nizamlig`i  haqqinda  ma`seleni 

qoyiwg`a talpiniw boldi.  Lekin ol sanlar magiyasi menen aralasti. Geyde  sanlardi o`zinshe jasiratug`in 

ma`nis, tiri maqliq retinde ko`rinedi. 

Pifagor  barliq  zatlardin`  tiykari  ha`m  baslamasi  dep  jariyaladi.£Ha`mmesi  sanda»,  «San 

dun`yani  basqaradi£.  Bul  tu`sinik  sawdanin`  rawajlaniwinin`  ta`sirinen  esaptin`  ha`m  ta`rezide 

o`lshewdin`  a`hmiyetin  shaqsa  kerek  ol  barliq  sanlardi  birden  ong`a  deyin  on  qudaylar  arasina, 

aspandag`i on aymaq ha`m on planeteg`a berdi. San erkekke (chetnie on sanlarg`a) hayalg`a (taq emes 

ne  chetnie)  bo`lip  olarg`a  magiyaliq  a`hmiyet  berdi.  Muhaddes  birew  ol  barliq  qudeshlardin`  anasi, 

uliwma birinshi baslang`ish barliq ta`biyattin qubilislarinin` tiykari. 

Ekew  bul  ta`biyattin`  qarama-qarsiliq  ha`m  biykarlawdin`  printsipi.  Ushew  birinshi 

baslang`an  u`shlik  birligi.  Adam  denesinle  san  menen  belgilengen,  birew-  miy,  ekew-ju`rek,  u`shew-

gindik h.t.b. 

---