Ministry of education of azerbaijan republic sumgayit state university

Magistrantların XXI Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2021-ci il 
52 
Cədvəl 2. Yağlı Balaxanı nefti və onun AQK-ın tərkibində olan AK-ın miqdarı 
№ 
Maddənin 
adı 
Molekul 
çəkisi 
Aromatik karbohidrogenlərin miqdarı,% küt. 
Benzollar 
Naftalinlər 
Fenantrenlər 
Antrasenlər 
Cəmi 
1 
Xam neft 
284 
9.2 
5.2 
1.3 
0.9 
16.5 
2 
I qr.AK 
333 
11.3 
8.3 
3.5 
- 
23.1 
3 
II qr.AK 
525 
13.1 
10.5 
8.2 
4.6 
36.6 
4 
III qr.AK 
545 
10.4 
11.9 
8.1 
9.3 
39.7 
5 
IV qr.AK 
562 
10.2 
13.8 
6.1 
8.2 
38.5 
6 
qatran 
600 
8.2 
14.1 
3.3 
3.4 
29.7 
*Mötərizədə AK məxsus udma zolaqlarına aid optiki sıxlıqların qiymətləri verilmişdir. 
Cədvəl 2-də göstərilən PAK-dan əlavə bu Balaxanı nefti və onun komponentlərinin tərkibində cüzi 
miqdarda 1,2-benzantrasen; 3,4-benzfenantren, piren karbohidrogenləri də qeydə alınmışdır. Lakin onların 
miqdari hesablanması mümkün olmamışdır. 
Neftlərə fotoşüalarla təsir etdikdə onun tərkibindəki AK-da, əsasən, flürosensiya, dimerləşmə, 
fotooksidləşmə kimi proseslər müşahidə edilir. Azqatılıqlı məhlullarda adətən flürosensiyanın çıxımı çox 
olur. Çoxqatılıqlı PAK məhlullarında dimerləşmə baş verə bilər, məsələn buna antraseni misal göstərə 
bilərik. Lakin bu işdə tədqiqatlar azqatılıqlı məhlullarla (0,0011 - 0,02q/l) aparıldığına görə PAK-da 
dimerləşmə prosesinin baş vermə ehtimalı olduqca azdır və ya yox dərəcəsindədir. Deməli, apardığımız 
tədqiqatların şəraitinə görə fotooksidləşmədən sonra YBN-də ancaq flüoressensiya və fotooksidləşmə 
prosesləri gedir. 
Elektron spektroskopiyanın köməyilə apardığımız tədqiqatların nəticəsinə görə YBN-in tərkibinə 
mono-, bi-, tri- və tetratsiklik AK-lar daxildirlər ki, onların fooksidləşməsi üçün sensibilizatorlar tələb 
olunmur, belə ki, asenlərin özləri sensibilizator qabiliyyətnə malikdirlər. PAK üçün əsas fotokimyəvi 
reaksiya onların molekulyar oksigenlə reaksiyasıdır. 
YBN-nin aromatik qrup karbohidrogenlərində gedən fotooksidləşmə prosesləri aşağıdakı mexanizmlə 
gedir:
Zəncirvari-radikal mexanizmi üzrə gedən reaksiyalar: 
3
1
2
1
2
R
O
R O





Birli və ikili peroksid radikalları ilə gedən reaksiyalar: 
Üçlü peroksid radikalları ilə gedən reaksiyalar: 
Naftalin, antrasen, fenantren, piren kimi PAK-in fotooksidləşməsi hidroxinon və xinon əmələ gətirir. 
PAK-da xinon və hidroxinonların əmələ gəlməsi ilə gedən fotooksidləşmə prosesləri molekulyar mexanizmlə 
baş verir: 

---