Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

Bireyselleşmiş Toplum
, s.30. 
460
 Bauman, 
Modernite, Kapitalizm, Sosyalizm-Küresel Çağda Sosyal Eşitsizlik
, s. 45. 
461
 Bauman, 
Bireyselleşmiş Toplum
, s.33. 

---

173 
 
kurum  olarak  da  düşünülebilecek  olan  fabrikanın,  işçi  için  sömürü  ve  zulüm;  burjuva 
için  kâr  evi  anlamına  geldiği  de  bir  realitedir.  Çünkü  kapitalist  sistem,  üretimi  ve 
sermayeyi artırmak adına daha fazla işçiye ihtiyaç duyar. Buna karşılık işçiler -yaşamak 
için  çalışmak  dışında  seçenekleri  olmadığından-  kapitalistlerin  sunduğu  ve  sadece 
varlıklarını devam ettirecek kadar düşük olan ücreti kabul etmek zorunda kalırlar. 
İşçilerin, çaresiz olmalarının yanında modern kapitalist sistemin rasyonelleştirici-
araçsal akılcı bir mantıkla çalışmaya yüklediği ‘değer’ de sömürü için önemlidir. Birey 
olma ya da iyi bir vatandaş olmanın ölçütlerinden biri olarak öne çıkarılan “[ç]alışmak –
iş sahibi olmak, patron sahibi olmak, karşılığını ödediği için patronun  yararlı gördüğü 
şeyleri yapmak- dürüstlüğü ya da insanlığı başka türlü sağlanamayan, şüphe duyulan ve 
kendini kanıtlamak durumunda olanların saygıdeğer bir birey olabilmek için yapmaları 
gereken şeydi[r].”
462
   Bu anlamda modern toplumda bireyin  kayda değer statüsü,  iş  ve 
çalışmayla elde ettiği statüdür. Şayet bir insan çalışmaya ihtiyaç duymayacak kadar bir 
servete  sahip  değilse,  kendisini  tanımlayacak  olan  şey  mesleği  ya  da  işidir.  Modern 
bireyin  kimlik  oluşumunda,  iş  ve  çalışmanın  etkisi  önemlidir.  Bunun  için  modern 
kapitalist  toplumda,  bir  kişinin  karşısındaki  insanı  tanımak  isterken  sorduğu  “  ‘sen 
kimsin?’ sorusu[na] çalışılan işyeri ve bu işyerindeki sıfat gösterilerek” cevap verilmesi, 
iyi  bir  örnektir.
463
 Bu  bağlamda  çalışma,  modern  kapitalist  toplumun  merkezinde 
bulunup  bireylerin  yaşamındaki  her  şeyi  ilk  elden  düzenleyen  bir  alandır.  Örneğin, 
işçinin emeğini satmak için ayırdığı çalışma süresinden arta kalan gündelik zaman, işe 
gidiş  ve  işten  gelişe  endeksli  olarak  plânlanmak  zorundadır:  yemek,  uyuma  saati, 
arkadaşlarla  veya  aileyle  geçirilecek  saatlerin  hepsi,  çalışma  hayatının  zaman 
çizelgesine göre ayarlanmalıdır.
464
 
Düzen  saplantılı  modernlik  ve  daha  fazla  kar  isteyen  kapitalizm  (ulus-devlet 
destekli),  çalışmayı  aynı  zamanda  toplumsal  bir  denetim  aracı  olarak  kullanır.  Onlar 
için, işsizler, aylaklar tıpkı diğer modern ötekiler (yabancılar, suçlular, deliler vb.) gibi 
toplum  için  zararlıdır.  Çünkü  bunlar,  hiçbir  toplumsal  kurumun  denetiminde  ve 
gözetiminde  değildirler.  Bauman  bu  yüzden,  modern  toplumun  iki  versiyonu  olarak 
gösterdiği  kapitalist  ve  komünist  uygulamaların  her  ikisinde  de  “çalışmamak 
işsizlik
, 
                                                           
462
 Zygmunt  Bauman, 
Çalışma,  Tüketicilik  ve  Yeni  Yoksullar
,  (Çev.:  Ümit  Öktem),  Sarmal  Yayınevi, 
İstanbul 1999, s.29. 
463
 Bauman, 
Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar,
 s.30. 
464
 Bauman, 
Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar,
  s.31. 

---

174 
 
anormallik,  kuralların ihlâli gibi” gözüktüğünü  söyler.
465
 Modern  toplum  açısından  bir 
sorun  olarak  kabul  edilen  çalışmamak,  aylaklık,  bir  yandan  denetim  kurumları 
tarafından  kontrol  altına  alınmak  istenirken,  diğer  taraftan  asıl  noktanın  çalışma  etiği 
vurgusuyla yakalanmaya çalışıldığını görürüz. 
Modernite  sorunsalını  çalışma,  çalışma  etiği  ve  yoksullar  üzerinden  de 
değerlendiren  Bauman’a  göre,  çalışma  etiği  iki  önerme  ve  varsayımdan  oluşan 
emirlerdir. Bauman’ın belirlediği önermeler şöyledir: 
Birinci  açık  önerme,  kişinin  canlı  kalmak  ve  mutlu  olmak  için 
başkalarının  değerli  bulduğu  ve  karşılığını  ödemeye  değer  gördüğü  bir 
şey  yapması  gerektiğidir;  karşılıksız  hiçbir  şey  yoktur;  her  zaman