Molekulyar-kinetik nazariya

4...Elektr sig'imi
.Elektr zaryadlarining bir tomonga tartibli harakatiga elektr toki deyiladi. Elektrtoki mavjud bo‘lishining birinchi sharti moddada erkin elektronlarning mavjudbo‘lishidir. Elektr tokining yo‘nalishi sifatida tarixan musbat zaryadlanganzarralarning yo‘nalishi qabul qilingan. Erkin harakatda bo‘lgan zarralarning birtomonga harakatlanishi uchun ularni bunday harakatga majburlovchi kuchkerak bo‘ladi. Bunday majburlovchi kuch tok manbalari yordamida hosil qilinadi.XVIII asr oxirigacha olimlar «elektr»ni asosan ishqalanish orqali hosilqilganlar. XVIII asr oxiriga kelib elektr hodisalarini o‘rganishda katta burilishro‘y berdi. Italiyalik olim A. Volta mis va rux plastinalari orasiga kislotashimdirilgan mato qo‘yilsa, mis plastina musbat ishorada, rux plastina manfiyishorada zaryadlanib qolishini aniqlaydi. Bu plastinalarni bir-biriga o‘tkazgich orqali ulansa elektr toki o‘tishinikuzatadi. Shunday qilib birinchi tok manbai ixtiro qilinadi.Elektr sig'imi zaryad miqdoriga tog'ri proporsional, ya'ni undagi zaryadmiqdori qancha ko'p bo'lsa, bu o'tkazgichning elektr sig'idira olish xususiyatishuncha katta ekanligini ko'rsatadi. SI da elektr sig'imi birligi deb farad (F)qabul qilingan.2.KondensatorlarKondensator va uning elektr sig‘imiElektrotexnikada ko‘p miqdordagi elektr zaryadlarini to‘plash vasaqlash muhim ahamiyatga ega.Elektr zaryadlarini to‘plash uchun mo‘ljallangan asbob konden-sator deb ataladi.Kondensator radio, televizor, magnitofon, kompyuter kabi elektrotexnikjihozlarning muhim elementi hisoblanadi.Eng sodda kondensator – bu yassi kondensator. Yassi kondensator o‘zaroparallel bo‘lgan ikkita yassi o‘tkazgich – plastinkalardan iborat. Bu plastinkalar kondensator qoplamalari deyiladi.Kondensator zaryadlangandauning ikki qoplamasida teng miqdorda turli ishorali zaryadlar to‘planadi.
. Elektr manbai O‘tkazgichga ulangan lampochka uzoqroq vaqt yonib turishi uchun
muntazam elektr tokini hosil qilib turuvchi manba — tok manbayi bo‘lishizarur.Tok manbayida musbat va manfiy zaryadli zarralarni ajratish ishibajariladi. Ajratilgan qarama-qarshi ishorali zaryadli zarralar tokmanbayining qutblarida to‘planadi va elektr maydonni hosil qiladi.Tok manbalarida musbat va manfiy zaryadli zarralarni ajratish jarayonidamexanik, kimyoviy, ichkiva boshqa turdagi energiya elektr energiyaga aylanadi Elektr toki manbalari xilma-xildir Elektr zanjir Tok manbayi, elektr lampochka va kalitni bir-biri bilan o‘tkazgich (sim)lar orqali ulaylik. Kalit elektr lampochkani o‘chirib-yoqish uchun kerak bo‘ladi